Sau mỗi dịp Tết Nguyên Đán, việc chăm sóc và phục hồi cây quất cảnh là vô cùng quan trọng để đảm bảo cây sinh trưởng khỏe mạnh và tiếp tục cho trái vào vụ sau. Nhiều người gặp khó khăn khi cây quất sau Tết bị suy yếu, rụng lá, hoặc không ra hoa kết quả như ý. Bài viết này sẽ cung cấp chi tiết cách trồng cây quất cho năm sau thật hiệu quả, giúp cây không chỉ phục hồi mà còn phát triển mạnh mẽ, cho trái sum suê và giữ được dáng vẻ đẹp mắt. Việc chăm sóc đúng kỹ thuật ngay từ bây giờ sẽ quyết định sự thành công của vụ quất Tết tiếp theo.
Việc đầu tiên cần làm sau khi “giải tán” cây quất cảnh khỏi không gian trưng bày trong nhà chính là “giải cứu” bộ rễ. Trong suốt thời gian chưng Tết, cây thường bị thiếu nước, thiếu dinh dưỡng, và quan trọng nhất là bầu rễ bị bó chặt trong chậu, thậm chí bị làm tổn thương khi đưa ra khỏi vườn. Đất trong chậu lúc này thường đã cằn cỗi, chai cứng và không còn đủ dinh dưỡng cho cây. Do đó, việc thay chậu và bổ sung giá thể mới là bước căn bản để cây phục hồi.
Thời điểm thích hợp nhất để tiến hành các bước phục hồi và chăm sóc là ngay sau Tết, khi thời tiết còn se lạnh hoặc bắt đầu ấm dần. Tránh thực hiện vào những ngày nắng gắt hoặc mưa lớn. Chuẩn bị chậu mới có kích thước lớn hơn chậu cũ khoảng 10-15cm để cây có không gian cho bộ rễ phát triển. Chậu cần có lỗ thoát nước tốt để tránh tình trạng úng ngập gây hại rễ.
Giá thể mới đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp dinh dưỡng và môi trường lý tưởng cho rễ phát triển. Một hỗn hợp giá thể tốt nên tơi xốp, thoáng khí, giữ ẩm vừa phải và giàu dinh dưỡng. Công thức phổ biến bao gồm đất thịt nhẹ, trấu hun (vỏ trấu đã đốt), xơ dừa (đã xử lý chát), phân chuồng hoai mục hoặc phân hữu cơ vi sinh. Tỷ lệ có thể là 40% đất, 30% trấu hun, 20% xơ dừa và 10% phân hữu cơ.
Khi lấy cây ra khỏi chậu cũ, cần nhẹ nhàng gỡ bỏ phần đất cũ bám quanh bầu rễ. Quan sát kỹ bộ rễ, cắt bỏ những rễ bị thối, bị đứt hoặc bị bó xoắn. Dùng kéo sắc, sạch để cắt, tránh làm dập nát rễ. Việc cắt tỉa bớt rễ già cỗi và hư hỏng sẽ kích thích cây ra rễ non, khỏe mạnh hơn. Sau khi cắt tỉa rễ, có thể nhúng bầu rễ vào dung dịch kích rễ như Atonik hoặc N3M pha loãng theo hướng dẫn trên bao bì trong khoảng 15-30 phút trước khi trồng lại.
Đặt một lớp sỏi hoặc mảnh gốm vỡ dưới đáy chậu mới để tăng cường khả năng thoát nước. Cho một lớp giá thể mới vào đáy chậu, sau đó đặt cây vào sao cho gốc cây ngang với miệng chậu hoặc thấp hơn một chút. Lấp đầy giá thể xung quanh bầu rễ, dùng tay ấn nhẹ để giá thể bám chắc vào rễ, tránh tạo ra các túi khí. Tưới đẫm nước ngay sau khi trồng để giá thể lắng xuống và rễ tiếp xúc tốt với đất.
Sau khi thay chậu, cây quất cần được đặt ở nơi có bóng mát trong khoảng 5-7 ngày để rễ kịp thích nghi với môi trường mới trước khi đưa ra nơi có ánh sáng đầy đủ. Việc này giúp cây tránh bị sốc nhiệt và mất nước đột ngột. Trong giai đoạn này, chỉ cần giữ ẩm cho giá thể, tránh tưới quá nhiều nước. Khi cây có dấu hiệu tỉnh lại (lá bắt đầu xanh tươi hơn, có thể nhú mầm non), là lúc có thể di chuyển cây ra nơi có nắng.
Ánh sáng là yếu tố quan trọng cho sự quang hợp và phát triển của cây quất. Cây quất là loại cây ưa nắng, cần ít nhất 6-8 giờ nắng mỗi ngày để phát triển tốt và ra hoa đậu quả. Chọn vị trí trồng hoặc đặt chậu ở nơi có ánh nắng trực tiếp vào buổi sáng hoặc cả ngày. Tuy nhiên, vào mùa hè nắng gắt, đặc biệt là những đợt nắng nóng gay gắt, cần che chắn bớt ánh nắng trực tiếp vào buổi trưa để tránh cháy lá.
Nhiệt độ lý tưởng cho cây quất phát triển dao động từ 20-30 độ C. Cây có thể chịu được nhiệt độ thấp hơn một chút nhưng không chịu được sương muối hoặc rét đậm kéo dài. Vào mùa đông ở miền Bắc, có thể cần đưa cây vào nơi có mái che hoặc quấn gốc giữ ấm nếu nhiệt độ xuống quá thấp. Độ ẩm không khí vừa phải cũng rất quan trọng, độ ẩm quá cao có thể tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển.
Một trong những kỹ thuật quan trọng nhất trong cách trồng cây quất cho năm sau là cắt tỉa cành sau Tết. Việc cắt tỉa giúp loại bỏ cành già cỗi, cành sâu bệnh, cành yếu, đồng thời tạo tán cho cây thông thoáng, kích thích cây đâm chồi mới. Tùy thuộc vào dáng cây mong muốn (dáng tròn, dáng thông, dáng tự nhiên), người trồng sẽ có cách cắt tỉa phù hợp.
Đối với cây quất cảnh trưng Tết, thường có rất nhiều quả và lá. Sau khi hạ quả, cần cắt tỉa mạnh tay hơn so với cây bình thường. Cắt bỏ khoảng 1/3 đến 1/2 chiều dài các cành đã mang quả hoặc cành yếu. Cắt bỏ các cành mọc chéo vào bên trong tán, cành sát đất, cành bị sâu bệnh. Mục đích là để lại những cành khỏe, tạo khung tán và giúp ánh sáng lọt vào bên trong, thúc đẩy nảy lộc mới đồng đều. Vết cắt nên là vết cắt vát, cách mắt lá hoặc chồi khoảng 1-2 cm. Sử dụng kéo tỉa sắc bén và vệ sinh sạch sẽ để tránh lây lan mầm bệnh.
Sau khi cắt tỉa, cây sẽ bắt đầu ra lộc non. Giai đoạn này cần chú trọng việc cung cấp dinh dưỡng cân đối. Phân bón đóng vai trò thiết yếu trong quá trình phục hồi và phát triển của cây quất. Sau khi thay chậu khoảng 1-2 tuần, khi cây đã bén rễ trở lại, bắt đầu bón phân. Giai đoạn đầu chủ yếu cần phân có hàm lượng Đạm (N) cao để thúc đẩy cây ra lá, đâm chồi mạnh mẽ. Có thể sử dụng phân NPK có tỷ lệ N cao (ví dụ 30-10-10 hoặc tương tự) hoặc kết hợp phân urê với phân hữu cơ.
Bón phân cần tuân thủ nguyên tắc “ít và thường xuyên” tốt hơn là “nhiều và đột ngột”. Pha loãng phân bón lá hoặc phân NPK hòa tan theo đúng tỷ lệ hướng dẫn và tưới quanh gốc, tránh tưới trực tiếp lên lá non hoặc thân cây. Khoảng 2-3 tuần bón phân một lần trong giai đoạn cây ra lộc và phát triển tán lá. Kết hợp bón bổ sung phân hữu cơ hoai mục hoặc phân trùn quế xung quanh gốc định kỳ 1-2 tháng một lần để cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng lâu dài.
Nước là yếu tố không thể thiếu cho cây quất. Tưới nước đủ và đúng cách giúp cây hấp thụ dinh dưỡng và duy trì các hoạt động sinh lý. Tuy nhiên, cây quất rất nhạy cảm với tình trạng úng nước, dễ gây thối rễ. Do đó, cần kiểm tra độ ẩm của giá thể trước khi tưới. Có thể dùng ngón tay hoặc que gỗ cắm sâu vào đất khoảng 3-5 cm. Nếu đất ẩm thì không cần tưới, nếu đất khô thì tiến hành tưới đẫm.
Thời điểm tưới nước tốt nhất là vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Tránh tưới vào buổi trưa nắng gắt hoặc tối muộn. Lượng nước tưới tùy thuộc vào kích thước cây, chậu, loại giá thể và điều kiện thời tiết. Trời nắng nóng cần tưới nhiều hơn và thường xuyên hơn. Trời mưa hoặc độ ẩm cao thì giảm lượng nước tưới. Đảm bảo nước thoát hết qua lỗ dưới đáy chậu sau khi tưới.
Kiểm soát sâu bệnh hại là một phần quan trọng trong cách trồng cây quất cho năm sau. Cây quất dễ bị tấn công bởi các loại sâu như rệp sáp, rệp vảy, nhện đỏ, sâu vẽ bùa và các bệnh như vàng lá gân xanh, thán thư, loét vi khuẩn, thối rễ. Việc kiểm tra cây định kỳ 2-3 ngày một lần giúp phát hiện sớm sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời.
Khi phát hiện sâu bệnh ở mức độ nhẹ, có thể dùng tay bắt bỏ, dùng vòi nước xịt mạnh hoặc dùng dung dịch tự nhiên như nước tỏi, ớt, gừng pha loãng để phun. Nếu sâu bệnh bùng phát mạnh, cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật chuyên dùng cho cây có múi, tuân thủ đúng hướng dẫn về liều lượng và thời gian cách ly. Ưu tiên sử dụng các loại thuốc sinh học hoặc thảo mộc để giảm thiểu tác động đến môi trường và sức khỏe. Giữ cho vườn cây thông thoáng, vệ sinh sạch sẽ cũng là biện pháp phòng ngừa sâu bệnh hiệu quả.
Khi cây quất đã phục hồi và phát triển bộ tán lá xanh tốt, khoảng vào giữa năm (tháng 5-7 Âm lịch), cây sẽ bắt đầu chuyển sang giai đoạn ra hoa. Lúc này, cần điều chỉnh chế độ dinh dưỡng. Giảm lượng Đạm và tăng cường lượng Lân (P) và Kali (K) để kích thích cây phân hóa mầm hoa và đậu quả. Sử dụng phân NPK có tỷ lệ P, K cao (ví dụ 10-30-10, 15-30-15 hoặc phân bón chuyên dùng cho cây ra hoa, đậu quả).
Việc tưới nước trong giai đoạn ra hoa đậu quả cũng cần chú ý. Giữ cho đất đủ ẩm nhưng không quá ướt. Tưới quá nhiều nước khi cây đang ra hoa có thể làm rụng hoa. Khi quả non đã hình thành, cây cần nhiều Kali hơn để quả lớn nhanh, màu sắc đẹp và vị ngọt. Có thể bón bổ sung Kali sulphat hoặc phân NPK có tỷ lệ K cao hơn. Trong suốt giai đoạn quả lớn, cần đảm bảo cây nhận đủ nước và dinh dưỡng để tránh rụng quả non.
Để quả quất chín đúng vào dịp Tết, người trồng thường áp dụng kỹ thuật hãm nước và bón phân thúc. Khoảng 2-3 tháng trước Tết, giảm dần lượng nước tưới, giữ cho đất hơi khô để cây “hiểu lầm” rằng đang bước vào mùa khô hạn, từ đó kích thích cây tích lũy đường trong quả và đẩy nhanh quá trình chín. Đồng thời, bón một đợt phân có hàm lượng Kali cao để quả có màu sắc đẹp và vỏ dày dặn hơn.
Quá trình tạo dáng cho cây quất không chỉ thực hiện một lần sau Tết mà cần duy trì thường xuyên trong suốt quá trình cây phát triển. Cắt tỉa định kỳ giúp loại bỏ cành vượt, cành mọc lộn xộn, giữ cho tán cây cân đối, thông thoáng và đạt được dáng mong muốn. Có thể sử dụng dây kẽm bọc nhựa để uốn nắn các cành mềm, tạo dáng bonsai cho cây nếu muốn. Việc này cần sự tỉ mỉ và hiểu biết về nguyên tắc tạo hình cây cảnh.
Để đảm bảo bộ rễ khỏe mạnh lâu dài, việc xử lý đất và thay giá thể định kỳ là cần thiết. Sau mỗi 1-2 năm, nên xem xét thay toàn bộ giá thể trong chậu để loại bỏ mầm bệnh tích tụ, cải thiện cấu trúc đất và bổ sung dinh dưỡng tổng thể. Quá trình này tương tự như việc thay chậu sau Tết, nhưng có thể thực hiện vào thời điểm ít ảnh hưởng đến cây hơn (ví dụ: cuối mùa xuân hoặc đầu mùa thu).
Phòng trừ sâu bệnh một cách chủ động là cách hiệu quả nhất. Thường xuyên kiểm tra dưới mặt lá, trên thân, các kẽ nứt để phát hiện sớm côn trùng hoặc dấu hiệu bệnh. Vệ sinh sạch sẽ khu vực xung quanh gốc cây, loại bỏ lá vàng, cành khô rụng. Sử dụng các biện pháp phòng ngừa sinh học như phun chế phẩm nấm đối kháng (Trichoderma) vào đất để ngăn ngừa nấm bệnh gây thối rễ. Tại hatgiongnongnghiep1.vn, bạn có thể tìm thấy nhiều loại vật tư và chế phẩm hỗ trợ chăm sóc cây trồng hiệu quả.
Việc theo dõi sát sao tình trạng của cây quất là yếu tố quyết định thành công. Quan sát màu sắc của lá (xanh tươi hay vàng úa), tốc độ ra lộc, tình trạng rụng hoa, rụng quả non, sự xuất hiện của côn trùng hoặc đốm bệnh. Mỗi dấu hiệu bất thường đều là tín hiệu cây đang gặp vấn đề cần được xử lý kịp thời. Ghi chép lại lịch bón phân, tưới nước, phun thuốc để có cái nhìn tổng thể và điều chỉnh cho phù hợp.
Việc chăm sóc cây quất cho năm sau không chỉ dừng lại ở việc tưới bón, cắt tỉa. Nó là một quá trình liên tục đòi hỏi sự kiên nhẫn và am hiểu về nhu cầu của cây qua từng giai đoạn sinh trưởng. Từ việc phục hồi rễ sau Tết, kích thích ra lộc, tạo tán, cho đến việc thúc đẩy ra hoa, đậu quả và điều chỉnh để quả chín đúng vụ. Mỗi bước đều có kỹ thuật riêng cần tuân thủ.
Kiểm soát pH đất cũng là một yếu tố cần lưu tâm, đặc biệt khi sử dụng phân hóa học trong thời gian dài có thể làm đất bị chua. Cây quất thích hợp với đất có pH hơi chua đến trung tính (khoảng 5.5 – 6.5). Nếu đất quá chua, có thể bón thêm vôi bột hoặc dolomite để nâng pH. Nếu đất kiềm, có thể sử dụng phân bón có tính axit hoặc thêm lưu huỳnh.
Tạo môi trường thông thoáng cho cây bằng cách đặt chậu ở nơi có luồng không khí lưu thông tốt. Điều này giúp hạn chế nấm bệnh phát triển trên lá và thân cây. Khoảng cách giữa các chậu cây cũng nên vừa đủ để ánh sáng và gió có thể tiếp cận đều khắp các tán lá.
Một số người có kinh nghiệm còn áp dụng kỹ thuật “xiết nước” hoặc “hãm rễ” trong giai đoạn chuẩn bị cho cây ra hoa. Kỹ thuật này bao gồm việc giảm lượng nước tưới một cách đột ngột hoặc cắt tỉa bớt một phần nhỏ rễ vào thời điểm cây đã đủ cành lá nhưng chưa ra hoa. Mục đích là tạo một cú sốc nhẹ để cây chuyển từ giai đoạn sinh trưởng thân lá sang giai đoạn sinh sản (ra hoa kết quả). Tuy nhiên, kỹ thuật này đòi hỏi kinh nghiệm và cần thực hiện cẩn thận để tránh làm cây bị suy kiệt quá mức.
Bón phân qua lá cũng là một cách hiệu quả để bổ sung dinh dưỡng tức thời, đặc biệt là các nguyên tố vi lượng mà cây khó hấp thụ qua rễ. Phun phân bón lá vào sáng sớm hoặc chiều mát, khi khí khổng trên lá mở. Chọn loại phân bón lá chuyên dùng cho cây ăn quả hoặc cây có múi, tuân thủ liều lượng pha loãng.
Việc phòng trừ sâu bệnh cần được thực hiện định kỳ, ngay cả khi chưa phát hiện triệu chứng. Có thể phun phòng bằng các chế phẩm sinh học hoặc thuốc hóa học ở nồng độ thấp theo lịch trình phòng ngừa được khuyến cáo. Đặc biệt chú ý đến các đợt ra lộc non vì đây là thời điểm sâu vẽ bùa và rệp sáp dễ tấn công nhất.
Lưu ý đến việc thay đổi thời tiết. Nhiệt độ và độ ẩm biến động lớn có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cây quất. Vào mùa đông giá rét hoặc mùa hè nắng nóng kéo dài, cần có biện pháp bảo vệ cây phù hợp như che chắn, tưới nước giữ ẩm cho bầu đất, hoặc giảm tần suất bón phân khi cây đang trong giai đoạn nghỉ ngơi hoặc bị sốc nhiệt.
Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cần tuân thủ nguyên tắc 4 đúng: đúng thuốc, đúng lúc, đúng nồng độ và liều lượng, đúng cách. Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trên bao bì sản phẩm. Mang đồ bảo hộ lao động khi phun thuốc. Không phun thuốc khi trời nắng gắt hoặc sắp mưa. Đảm bảo thời gian cách ly trước khi chạm vào cây hoặc quả.
Đối với những cây quất có bộ rễ quá yếu sau Tết, có thể cần một thời gian dài hơn để phục hồi. Trong giai đoạn đầu, ưu tiên các loại phân bón hữu cơ dễ tiêu hoặc các chế phẩm kích rễ nhẹ nhàng để giúp cây tái tạo bộ rễ trước khi thúc đẩy sự phát triển của thân lá. Kiên nhẫn là chìa khóa trong trường hợp này.
Việc tạo hình cho cây quất không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn giúp cây phát triển khỏe mạnh hơn. Tán cây thông thoáng giúp ánh sáng chiếu đều, giảm độ ẩm trong tán, từ đó hạn chế nấm bệnh. Cắt bỏ cành yếu, cành sâu bệnh giúp cây tập trung dinh dưỡng nuôi những cành khỏe, đảm bảo năng suất và chất lượng quả.
Việc lựa chọn giống quất ban đầu cũng ảnh hưởng đến quá trình chăm sóc và kết quả thu được. Có nhiều giống quất khác nhau với đặc điểm sinh trưởng, ra hoa, kết quả và khả năng chống chịu sâu bệnh khác nhau. Hiểu rõ về giống quất mình đang trồng sẽ giúp áp dụng các kỹ thuật chăm sóc phù hợp hơn.
Chăm sóc cây quất là một hành trình đòi hỏi sự kiên trì, học hỏi và thực hành. Mỗi cây quất có thể có những phản ứng khác nhau với cùng một kỹ thuật chăm sóc, tùy thuộc vào tuổi cây, sức sống, điều kiện môi trường cụ thể. Quan sát và điều chỉnh là yếu tố quan trọng nhất để thành công.
Ngoài các yếu tố chính kể trên, việc theo dõi sự phát triển của rễ cũng rất quan trọng. Bộ rễ khỏe mạnh là nền tảng cho một cây quất sai quả, đẹp dáng. Định kỳ kiểm tra lỗ thoát nước để đảm bảo không bị tắc. Tránh nén đất quá chặt khi trồng lại cây, điều này sẽ cản trở sự phát triển của rễ non và khả năng trao đổi khí trong đất.
Đảm bảo rằng cây nhận đủ dinh dưỡng trong suốt chu kỳ phát triển của quả. Thiếu dinh dưỡng trong giai đoạn quả lớn có thể dẫn đến quả nhỏ, chín không đều hoặc dễ bị rụng. Bổ sung phân bón lá chứa các nguyên tố trung và vi lượng như Canxi, Magie, Kẽm, Bo cũng giúp nâng cao chất lượng quả và sức đề kháng của cây.
Cuối cùng, việc chuẩn bị cho cây quất trưng Tết năm sau cần được lên kế hoạch từ sớm. Đánh dấu những cành có quả đẹp, phân bố đều để giữ lại khi tỉa quả sau Tết. Lên kế hoạch bón phân, tưới nước, phòng trừ sâu bệnh sao cho cây đạt trạng thái tốt nhất (tán lá xanh mướt, quả chín vàng đều) vào đúng dịp lễ.
Cách trồng cây quất cho năm sau là một quá trình đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiên trì từ người trồng. Bắt đầu từ việc phục hồi bộ rễ sau Tết, chăm sóc kỹ lưỡng qua các giai đoạn sinh trưởng, kiểm soát sâu bệnh hại, điều chỉnh dinh dưỡng để cây ra hoa kết quả đúng vụ. Với sự chăm sóc đúng kỹ thuật, cây quất của bạn sẽ không chỉ phục hồi mà còn phát triển mạnh mẽ, cho trái sai và có dáng cây đẹp để tiếp tục làm rạng rỡ không gian nhà bạn trong dịp Tết sắp tới.