Lan giả hạc (Dendrobium nobile), hay còn gọi là lan phi điệp, là một trong những loài lan rừng được yêu thích nhất tại Việt Nam bởi vẻ đẹp kiêu sa và hương thơm quyến rũ. Tuy nhiên, để trồng và chăm sóc lan giả hạc ra hoa đẹp không phải điều dễ dàng. Bài viết này của hatgiongnongnghiep1.vn sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết về cách trồng lan giả hạc từ khâu chuẩn bị, trồng, chăm sóc đến kích thích ra hoa, giúp bạn chinh phục thành công loài lan quý này ngay tại nhà.
Đặc Điểm Của Lan Giả Hạc (Lan Phi Điệp)
Để trồng lan giả hạc thành công, việc đầu tiên là phải hiểu rõ về đặc tính sinh học và môi trường sống tự nhiên của chúng. Lan giả hạc thuộc chi Hoàng Thảo (Dendrobium), phân bố rộng rãi ở vùng núi cao các nước châu Á, bao gồm cả Việt Nam. Trong tự nhiên, chúng thường bám vào cây gỗ lớn trong rừng, ưa sáng nhưng tránh ánh nắng trực tiếp gay gắt. Loài này có cấu tạo thân giả hành (pseudobulb) mập mạp, chứa nước và dinh dưỡng dự trữ, giúp cây tồn tại qua những điều kiện khô hạn. Lá lan giả hạc thường rụng vào cuối mùa khô hoặc đầu mùa mưa, đánh dấu thời kỳ cây chuẩn bị ra hoa. Hoa thường mọc thành chùm từ các đốt trên thân giả hành đã rụng lá, có màu sắc đa dạng từ trắng, tím, hồng đến các biến thể đột biến như 5 cánh trắng.
Chu kỳ sinh trưởng của lan giả hạc khá rõ rệt theo mùa. Mùa xuân và hè là thời kỳ cây phát triển mạnh nhất (thân non, rễ mới). Mùa thu là lúc thân già bắt đầu tích lũy năng lượng và chuẩn bị cho thời kỳ nghỉ. Mùa đông là thời kỳ nghỉ (dormancy), cây hầu như ngừng phát triển, thân giả hành rụng lá và trải qua giai đoạn lạnh cần thiết để phân hóa mầm hoa. Mùa xuân năm sau, cây sẽ cho hoa trên các thân đã nghỉ đông. Việc nắm vững chu kỳ này là cực kỳ quan trọng để áp dụng cách trồng lan giả hạc và chăm sóc phù hợp, đặc biệt là trong việc điều khiển và kích thích cây ra hoa đúng vụ.
Chuẩn Bị Trước Khi Trồng Lan Giả Hạc
Lựa Chọn Giống Lan Giả Hạc
Việc chọn giống lan giả hạc khỏe mạnh và phù hợp là bước khởi đầu quan trọng. Có nhiều loại lan giả hạc khác nhau, từ giống rừng nguyên bản đến các loại lai tạo hoặc đột biến (như giả hạc 5 cánh trắng, 5 cánh tím). Khi chọn giống, bạn nên ưu tiên những cây có nguồn gốc rõ ràng, thân giả hành mập mạp, không bị dập nát, không có dấu hiệu sâu bệnh (như đốm lá, thối thân). Rễ cây cần phải khỏe mạnh, có thể có đầu rễ xanh hoặc trắng ngà, không bị khô tóp hay úng thối. Nếu mua cây rừng mới khai thác, cần phải xử lý kỹ trước khi trồng để loại bỏ nấm bệnh và phục hồi sức sống cho cây.
Đối với người mới bắt đầu, nên chọn mua cây đã thuần hóa hoặc cây giống (ki) đã ra rễ ổn định tại các vườn lan uy tín. Việc này giúp giảm thiểu rủi ro cây bị sốc môi trường và dễ dàng chăm sóc hơn. Mỗi loại giả hạc có thể có yêu cầu chăm sóc hơi khác nhau về ánh sáng hoặc nhiệt độ, vì vậy nên tìm hiểu kỹ về loại mình mua.
Chuẩn Bị Chậu Trồng
Chậu trồng cho lan giả hạc cần đảm bảo thoát nước tốt và thông thoáng khí. Các loại chậu phổ biến bao gồm chậu đất nung, chậu nhựa có nhiều lỗ thoát nước hoặc chậu gỗ. Chậu đất nung có ưu điểm là thoát hơi nước tốt, giúp giá thể nhanh khô hơn, phù hợp với những vùng có độ ẩm cao. Chậu nhựa nhẹ, dễ vệ sinh, giữ ẩm tốt hơn chậu đất nung. Chậu gỗ tạo cảm giác tự nhiên và rất thoáng khí, nhưng dễ bị mục theo thời gian. Kích thước chậu nên phù hợp với kích thước bộ rễ của cây, không nên quá to hoặc quá nhỏ. Chậu quá to sẽ làm giá thể giữ ẩm lâu, dễ gây thối rễ, trong khi chậu quá nhỏ hạn chế sự phát triển của bộ rễ.
Khi chuẩn bị chậu, bạn có thể lót một lớp xốp hoặc than củi to dưới đáy chậu để tăng cường khả năng thoát nước và tạo độ thông thoáng. Điều này đặc biệt quan trọng đối với lan giả hạc vì chúng rất nhạy cảm với tình trạng úng nước ở bộ rễ.
Chuẩn Bị Giá Thể Trồng
Giá thể là môi trường để rễ lan bám vào và hút dinh dưỡng, nước. Đối với lan giả hạc, giá thể cần phải tơi xốp, thoáng khí, giữ ẩm vừa đủ và thoát nước cực tốt. Các loại giá thể phổ biến cho lan giả hạc bao gồm:
- Vỏ thông: Là giá thể được sử dụng rộng rãi nhất. Vỏ thông có độ bền cao, giữ ẩm tốt nhưng vẫn thông thoáng. Nên chọn vỏ thông đã qua xử lý (luộc, ngâm vôi) để loại bỏ nấm, côn trùng và chất chát. Kích thước vỏ thông có thể từ nhỏ đến lớn tùy thuộc vào kích thước cây và chậu.
- Than củi: Thoáng khí, không bị mục, ít nấm bệnh. Tuy nhiên, than củi không giữ được nhiều nước và dinh dưỡng, cần tưới phân thường xuyên hơn. Nên dùng than củi đã nung kỹ và rửa sạch.
- Dớn Chi Lê (Sphagnum moss): Giữ ẩm rất tốt, thường được dùng cho cây con hoặc khi cần duy trì độ ẩm cao. Tuy nhiên, cần kiểm soát lượng nước tưới để tránh úng.
- Các vật liệu khác: Gạch vụn, đá trân châu (perlite) có thể thêm vào để tăng độ thoáng khí cho giá thể.
Một hỗn hợp giá thể tối ưu cho cách trồng lan giả hạc có thể bao gồm vỏ thông kích thước trung bình trộn với một ít than củi hoặc đá trân châu. Tỷ lệ pha trộn có thể điều chỉnh tùy theo điều kiện khí hậu nơi bạn trồng (khí hậu khô cần giá thể giữ ẩm tốt hơn, khí hậu ẩm cần giá thể thoáng hơn). Trước khi sử dụng, tất cả giá thể cần được ngâm nước sạch hoặc dung dịch khử khuẩn nhẹ để loại bỏ bụi bẩn, nấm mốc và cân bằng độ pH.
Xử Lý Cây Lan Trước Khi Trồng
Cây lan giả hạc mới mua về, đặc biệt là cây rừng, cần được xử lý cẩn thận trước khi đưa vào chậu.
- Cắt tỉa: Cắt bỏ toàn bộ rễ khô, thối, dập nát bằng kéo sắc đã khử trùng. Các vết cắt nên được sát khuẩn bằng vôi bột, sơn liền sẹo hoặc keo liền sẹo. Cắt bỏ các thân giả hành đã khô héo hoặc bị bệnh nặng.
- Vệ sinh: Rửa sạch cây dưới vòi nước để loại bỏ bụi bẩn, côn trùng, nấm mốc bám trên thân và lá.
- Ngâm xử lý: Ngâm cây vào dung dịch kích rễ (ví dụ: B1, Atonik, N3M) pha loãng kết hợp với thuốc diệt nấm (ví dụ: Benkona, Ridomil Gold) và thuốc diệt côn trùng (ví dụ: Confidor, Regent) theo đúng liều lượng khuyến cáo của nhà sản xuất. Thời gian ngâm khoảng 15-30 phút.
- Phơi khô: Sau khi ngâm, vớt cây ra và treo ngược ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp cho đến khi các vết cắt khô hoàn toàn và rễ cây hơi héo lại (thường mất vài giờ đến vài ngày tùy độ ẩm). Việc phơi khô giúp ngăn ngừa nấm bệnh tấn công qua các vết cắt.
Cây đã xử lý xong mới sẵn sàng để trồng vào chậu.
Kỹ Thuật Trồng Lan Giả Hạc Vào Chậu
Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ cây, chậu và giá thể, bạn có thể tiến hành trồng lan giả hạc theo các bước sau:
- Đặt lớp lót đáy chậu: Cho một lớp xốp hoặc than củi to vào đáy chậu để tạo khoảng trống thoáng khí và thoát nước.
- Cho giá thể vào: Đổ một lớp giá thể (vỏ thông, than củi,…) lên trên lớp lót đáy.
- Đặt cây vào chậu: Đặt gốc cây lan vào vị trí trung tâm của chậu. Hướng các thân giả hành về phía mép chậu để chừa khoảng trống cho mầm non phát triển sau này. Rễ cây nên được dàn đều ra trên lớp giá thể.
- Chèn giá thể: Từ từ cho giá thể vào đầy chậu, chèn chặt vừa đủ để cây đứng vững nhưng không quá chặt làm bí rễ. Đảm bảo gốc cây ngang bằng hoặc hơi cao hơn mép chậu một chút để tránh đọng nước ở gốc.
- Tưới nước nhẹ (tùy chọn): Sau khi trồng, có thể tưới một lượt nước nhẹ để giá thể ẩm đều và ổn định vị trí của cây. Tuy nhiên, nếu cây mới xử lý rễ hoặc vết cắt chưa khô hẳn thì nên chờ 1-2 ngày mới tưới để tránh nhiễm trùng.
- Đặt cây ở nơi phù hợp: Đặt chậu lan vừa trồng ở nơi thoáng mát, có ánh sáng nhẹ (chỉ khoảng 30-40% ánh sáng mặt trời) và độ ẩm cao trong khoảng 1-2 tuần đầu để cây phục hồi và ra rễ mới. Tránh tưới nước đẫm trong giai đoạn này, chỉ nên phun sương giữ ẩm bề mặt giá thể và thân lá.
Quá trình trồng vào chậu là bước quan trọng để cây lan giả hạc có một nền móng vững chắc cho sự phát triển sau này. Thực hiện đúng kỹ thuật giúp cây nhanh chóng phục hồi sau khi thay đổi môi trường và kích thích bộ rễ phát triển khỏe mạnh.
Chăm Sóc Lan Giả Hạc Sau Khi Trồng
Chăm sóc lan giả hạc đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ, tuân thủ đúng các yếu tố môi trường và dinh dưỡng cần thiết theo từng giai đoạn sinh trưởng. Đây là phần quan trọng nhất trong cách trồng lan giả hạc thành công.
Ánh Sáng Cho Lan Giả Hạc
Ánh sáng là yếu tố quyết định đến sự quang hợp và ra hoa của lan giả hạc. Chúng là loài ưa sáng nhưng sợ ánh nắng trực tiếp gay gắt, đặc biệt là vào buổi trưa hè. Lượng ánh sáng lý tưởng cho lan giả hạc là khoảng 50-70% ánh sáng mặt trời toàn phần. Bạn có thể trồng cây dưới lưới che nắng (lưới có độ che phủ 50-70%) hoặc dưới tán cây lớn có ánh sáng lọt qua. Dấu hiệu của việc thiếu sáng là cây vươn dài, lá mỏng và không ra hoa. Dấu hiệu của việc thừa sáng (cháy nắng) là lá hoặc thân xuất hiện các vết bỏng màu nâu hoặc trắng. Vị trí treo lan giả hạc nên hướng về phía Đông hoặc Nam để cây nhận được ánh sáng buổi sáng dịu nhẹ, rất tốt cho sự phát triển.
Cường độ ánh sáng cũng thay đổi theo mùa. Mùa hè nắng gắt cần che chắn kỹ hơn. Mùa đông nắng yếu hơn, có thể giảm bớt hoặc bỏ hẳn lưới che nắng để cây nhận đủ sáng, giúp phân hóa mầm hoa tốt hơn. Quan sát màu sắc của lá cũng là một cách để điều chỉnh ánh sáng: lá xanh non, mướt là ánh sáng vừa đủ; lá xanh đậm có thể là thiếu sáng; lá hơi vàng hoặc có vết cháy là thừa sáng.
Nhiệt Độ Và Độ Ẩm
Lan giả hạc phát triển tốt ở biên độ nhiệt độ khá rộng, nhưng nhiệt độ lý tưởng cho sự sinh trưởng mạnh mẽ là từ 20-30°C vào ban ngày và giảm xuống khoảng 15-20°C vào ban đêm. Sự chênh lệch nhiệt độ ngày đêm (gọi là “shock nhiệt”) rất quan trọng, đặc biệt là vào mùa thu đông, nó giúp kích thích cây phân hóa mầm hoa. Nếu nhiệt độ quá cao (>35°C), cây dễ bị stress, ngừng phát triển, thậm chí là rụng nụ. Nếu nhiệt độ quá thấp (<10°C) trong thời gian dài, cây có thể bị tổn thương.
Độ ẩm lý tưởng cho lan giả hạc là từ 50-70%. Độ ẩm cao giúp cây phát triển lá và rễ non tốt. Tuy nhiên, độ ẩm quá cao (>80%) kết hợp với thiếu thông gió dễ dẫn đến các bệnh nấm và vi khuẩn. Độ ẩm quá thấp (<40%) làm cây chậm phát triển, thân lá khô héo, nụ hoa dễ bị rụng. Để duy trì độ ẩm, bạn có thể phun sương cho khu vực xung quanh giàn lan, sử dụng khay chứa sỏi và nước đặt dưới đáy chậu (đảm bảo đáy chậu không chạm nước), hoặc sử dụng máy tạo ẩm trong nhà kính. Việc cung cấp đủ độ ẩm nhưng vẫn đảm bảo sự thông thoáng là yếu tố then chốt trong cách trồng lan giả hạc.
Chế Độ Tưới Nước
Tưới nước là một trong những khâu quan trọng nhất và cũng dễ mắc sai lầm nhất khi trồng lan giả hạc. Lan giả hạc có khả năng trữ nước trong thân giả hành nên chúng không ưa ẩm liên tục. Việc tưới nước quá nhiều hoặc giá thể không thoát nước tốt sẽ gây thối rễ, là nguyên nhân hàng đầu khiến lan giả hạc bị chết.
Nguyên tắc tưới nước cơ bản là “khô thì tưới, không khô thì thôi”. Tần suất tưới phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại giá thể (vỏ thông giữ ẩm tốt hơn than củi), kích thước chậu, điều kiện nhiệt độ, độ ẩm, và ánh sáng. Mùa hè nóng, cây phát triển mạnh, cần tưới nhiều hơn. Mùa đông, cây nghỉ, cần tưới rất ít hoặc thậm chí ngừng tưới hoàn toàn trong một giai đoạn nhất định (để kích thích ra hoa).
Cách kiểm tra khi nào cần tưới:
- Quan sát bề mặt giá thể: Nếu thấy khô ráo, có thể tưới.
- Cắm que gỗ vào giá thể: Rút ra thấy que khô là cần tưới.
- Nhấc thử trọng lượng chậu: Chậu khô sẽ nhẹ hơn chậu ẩm.
- Kiểm tra rễ qua thành chậu (nếu dùng chậu trong suốt): Rễ chuyển từ xanh sang trắng đục là cần tưới.
Thời điểm tưới tốt nhất là vào sáng sớm để cây có thời gian khô ráo trước khi trời tối, tránh nấm bệnh phát triển. Tưới đẫm cho nước chảy hết ra ngoài để đảm bảo giá thể ẩm đều và rửa trôi muối khoáng tích tụ. Chất lượng nước tưới cũng quan trọng, nên dùng nước sạch, nước mưa, hoặc nước máy đã để lắng/khử clo.
Chế Độ Bón Phân
Lan giả hạc cần dinh dưỡng để phát triển thân lá và ra hoa. Tuy nhiên, chúng không cần bón phân quá nhiều. Nguyên tắc bón phân cho lan là “ít và thường xuyên”. Sử dụng phân bón chuyên dụng cho lan, thường có tỷ lệ N-P-K khác nhau phù hợp với từng giai đoạn.
- Giai đoạn sinh trưởng (mùa xuân – hè): Sử dụng phân có tỷ lệ N cao hơn P và K (ví dụ: 30-10-10 hoặc 20-20-20) để kích thích thân lá phát triển. Bón phân pha loãng (khoảng 1/2 đến 1/4 liều lượng khuyến cáo) mỗi tuần 1-2 lần.
- Giai đoạn chuẩn bị ra hoa (cuối hè – thu): Chuyển sang phân có tỷ lệ P và K cao hơn N (ví dụ: 10-30-20 hoặc 6-30-30) để kích thích cây tích lũy năng lượng và phân hóa mầm hoa. Giảm tần suất và nồng độ bón.
- Giai đoạn nghỉ (mùa đông): Hầu như ngừng bón phân.
Ngoài phân N-P-K, cần bổ sung các loại phân bón lá, vitamin (B1), và phân bón hữu cơ (như dịch chuối, phân trùn quế pha loãng) một cách định kỳ để cây phát triển toàn diện. Luôn tưới nước sạch trước khi bón phân để tránh cháy rễ. Bón phân vào sáng sớm hoặc chiều mát.
Phòng Trừ Sâu Bệnh Hại Lan Giả Hạc
Lan giả hạc có thể gặp phải một số loại sâu bệnh phổ biến. Việc phòng ngừa luôn hiệu quả hơn điều trị.
Sâu Hại
- Rệp sáp, rệp vảy: Thường bám ở nách lá, dưới thân gây hại cây. Dùng bàn chải đánh răng hoặc tăm bông nhúng cồn lau sạch, hoặc phun thuốc diệt côn trùng chuyên dụng.
- Nhện đỏ: Gây hại lá, làm lá chuyển sang màu đồng và khô héo. Tăng độ ẩm và thông gió có thể hạn chế. Dùng thuốc đặc trị nhện đỏ.
- Ốc sên: Gặm nhấm rễ non, mầm non. Bắt bằng tay vào ban đêm hoặc dùng bả diệt ốc.
Bệnh Hại
- Thối rễ, thối thân: Do tưới nước quá nhiều, giá thể bí, hoặc nấm bệnh tấn công. Cắt bỏ phần bị thối, sát khuẩn vết cắt, thay giá thể mới thông thoáng hơn, và kiểm soát lượng nước tưới. Sử dụng thuốc diệt nấm như Ridomil Gold, Aliette.
- Đốm lá, thán thư: Xuất hiện các vết đốm trên lá hoặc thân. Cắt bỏ lá/thân bị bệnh, phun thuốc diệt nấm phổ rộng.
- Virus: Biểu hiện đa dạng (đốm, vệt màu, biến dạng lá/hoa), hiện chưa có thuốc đặc trị. Cây bị nhiễm virus nặng nên tiêu hủy để tránh lây lan.
Để phòng bệnh, cần giữ vườn lan thông thoáng, sạch sẽ, kiểm soát độ ẩm, và tưới nước đúng cách. Kiểm tra cây thường xuyên để phát hiện sớm sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời.
Kích Thích Lan Giả Hạc Ra Hoa
Kích thích ra hoa là bước mà nhiều người trồng lan giả hạc mong đợi nhất. Lan giả hạc ra hoa theo mùa, thường vào mùa xuân sau một thời kỳ nghỉ đông cần thiết.
Tạo Thời Kỳ Nghỉ (Lạnh và Khô)
Đây là yếu tố quan trọng nhất để kích thích lan giả hạc ra hoa. Vào khoảng cuối mùa thu hoặc đầu đông (khi thân giả hành đã trưởng thành và bắt đầu rụng lá), bạn cần:
- Giảm dần lượng nước tưới: Từ tưới đẫm hàng ngày/cách ngày, giảm xuống chỉ tưới khi giá thể thật khô hoặc thậm chí chỉ phun sương nhẹ giữ ẩm không khí. Mục đích là làm cây “hiểu” rằng mùa khô đến, cần dồn sức ra hoa để duy trì nòi giống.
- Giảm hoặc ngừng bón phân: Đặc biệt là phân đạm. Chuyển sang bón lân và kali liều loãng hoặc ngừng bón hẳn trong thời kỳ nghỉ.
- Đảm bảo nhiệt độ: Cây cần trải qua một giai đoạn nhiệt độ thấp hơn, lý tưởng là nhiệt độ ban đêm giảm xuống dưới 15°C trong vài tuần. Nếu không có điều kiện nhiệt độ tự nhiên, việc giảm tưới nước và ánh sáng mạnh vẫn có thể giúp kích thích ra hoa ở mức độ nhất định.
- Tăng cường ánh sáng: Trong giai đoạn nghỉ, cây cần nhận đủ ánh sáng để quang hợp và tích lũy năng lượng. Có thể bỏ bớt lưới che nắng nếu thời tiết không quá gay gắt.
Thời kỳ nghỉ này thường kéo dài khoảng 1-2 tháng, tùy thuộc vào giống và điều kiện khí hậu. Khi thấy trên các đốt của thân giả hành đã rụng lá bắt đầu sưng lên và nhú nụ, tức là cây đã thành công trong việc phân hóa mầm hoa.
Chăm Sóc Khi Cây Nhú Nụ
Khi cây bắt đầu nhú nụ hoa, bạn cần điều chỉnh chế độ chăm sóc:
- Tăng dần lượng nước tưới: Tưới nước đều đặn trở lại nhưng vẫn đảm bảo giá thể khô ráo giữa các lần tưới. Tránh để nụ bị dính nước quá lâu gây thối nụ.
- Tiếp tục bón phân kích hoa: Bón phân NPK có tỷ lệ P và K cao hơn, liều loãng, mỗi tuần một lần cho đến khi nụ bắt đầu sưng to.
- Tránh di chuyển cây: Hạn chế di chuyển chậu lan khi nụ đang phát triển để tránh nụ bị sốc và rụng.
- Kiểm soát sâu bệnh: Nụ hoa rất dễ bị tấn công bởi rệp hoặc các loại sâu ăn nụ. Kiểm tra thường xuyên và xử lý kịp thời nếu phát hiện.
Chăm Sóc Sau Khi Ra Hoa
Sau khi hoa tàn, cắt bỏ cuống hoa. Lúc này, cây bắt đầu bước vào giai đoạn sinh trưởng mạnh mẽ của mầm non.
- Tưới nước và bón phân đầy đủ: Chuyển sang chế độ tưới nước và bón phân kích thích sinh trưởng (N cao) để nuôi dưỡng mầm non phát triển thành thân giả hành mới.
- Kiểm tra rễ: Đây là thời điểm thích hợp để kiểm tra bộ rễ. Nếu rễ bị hư hại hoặc giá thể đã quá cũ, có thể cân nhắc việc thay chậu và giá thể mới (thường 1-2 năm thay một lần).
- Phòng trừ sâu bệnh: Mầm non rất non nớt và dễ bị sâu bệnh tấn công. Cần đặc biệt chú ý bảo vệ mầm non.
Việc chăm sóc đúng cách sau khi ra hoa giúp cây tích lũy đủ năng lượng để cho đợt hoa tiếp theo vào năm sau. Bỏ bê chăm sóc trong giai đoạn này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ra hoa của cây.
Nhân Giống Lan Giả Hạc
Có hai phương pháp nhân giống lan giả hạc phổ biến là tách chiết (chia gốc) và làm ki (ươm mầm từ thân giả hành).
Nhân Giống Bằng Cách Tách Chiết
Phương pháp này áp dụng cho những bụi lan giả hạc đã phát triển lớn với nhiều thân giả hành.
- Thời điểm: Thích hợp nhất là vào đầu mùa sinh trưởng (mùa xuân), khi cây bắt đầu nhú mầm gốc mới.
- Cách làm: Nhấc cả bụi lan ra khỏi chậu. Gỡ bỏ hết giá thể cũ bám quanh rễ. Dùng dao hoặc kéo sắc đã khử trùng để tách bụi lan thành các phần nhỏ hơn. Mỗi phần tách ra nên có ít nhất 3-5 thân giả hành (cả thân già và thân tơ) và có mầm gốc hoặc mắt ngủ đang sưng lên. Cắt bỏ rễ hỏng, sát khuẩn vết cắt.
- Trồng lại: Trồng các phần đã tách vào chậu mới với giá thể sạch như hướng dẫn ở phần trồng cây con. Đặt ở nơi thoáng mát, ẩm độ cao và tưới giữ ẩm nhẹ nhàng cho đến khi cây ra rễ mới và phát triển ổn định.
Nhân Giống Bằng Cách Làm Ki
“Ki” là mầm non mọc ra từ các mắt ngủ trên thân giả hành cũ thay vì mọc ra từ gốc. Đây là phương pháp phổ biến để nhân giống nhanh số lượng lớn từ các thân giả hành quý.
- Thời điểm: Sau khi cây đã ra hoa và kết thúc thời kỳ nghỉ, các thân giả hành đã rụng lá có thể được sử dụng để làm ki.
- Cách làm: Cắt các thân giả hành đã ra hoa thành các đoạn có 2-3 mắt ngủ. Sát khuẩn vết cắt bằng vôi hoặc keo liền sẹo. Có thể bôi hoặc phun dung dịch kích ki (ví dụ: Keiki paste, Duy Xanh, Duy Đỏ) vào các mắt ngủ để thúc đẩy mầm phát triển.
- Ươm ki: Đặt các đoạn thân này vào khay hoặc chậu nhỏ với giá thể ẩm (như dớn Chi Lê, vỏ thông nhỏ). Giữ ẩm liên tục cho giá thể và đặt ở nơi thoáng mát, có ánh sáng nhẹ. Phun sương giữ ẩm hàng ngày.
- Chăm sóc ki: Sau một thời gian, các mắt ngủ sẽ sưng lên và nhú mầm non, đồng thời ra rễ. Khi ki đạt kích thước đủ lớn (khoảng 5-10cm) và rễ dài khoảng 3-5cm, có thể tách ki ra khỏi thân mẹ và trồng vào chậu riêng.
- Trồng ki: Trồng ki vào chậu nhỏ với giá thể mịn hơn (vỏ thông vụn, dớn) và chăm sóc như cây con mới trồng.
Cả hai phương pháp nhân giống đều giúp mở rộng bộ sưu tập lan giả hạc của bạn. Phương pháp làm ki cho phép nhân giống từ các thân giả hành đã hoàn thành chu kỳ ra hoa, tận dụng được nguồn vật liệu có sẵn.
Các Vấn Đề Thường Gặp Khi Trồng Lan Giả Hạc Và Cách Khắc Phục
Trong quá trình trồng lan giả hạc, người trồng có thể gặp phải nhiều vấn đề khác nhau. Dưới đây là một số vấn đề phổ biến và cách xử lý:
Cây Không Ra Hoa
Đây là vấn đề gây thất vọng nhất. Nguyên nhân có thể do:
- Thiếu sáng: Cây không nhận đủ ánh sáng cần thiết để quang hợp và tích lũy năng lượng cho việc ra hoa. Cần tăng cường ánh sáng, đảm bảo 50-70% nắng.
- Thiếu thời kỳ nghỉ: Không có giai đoạn nghỉ (lạnh và khô) vào mùa đông khiến cây không phân hóa mầm hoa. Cần tạo điều kiện khô hạn và nhiệt độ thấp vào cuối thu đông.
- Thừa đạm: Bón quá nhiều phân đạm khiến cây chỉ tập trung phát triển thân lá mà không ra hoa. Cần giảm đạm, tăng lân và kali vào cuối vụ.
- Cây còn non: Cây mới trồng hoặc ki còn nhỏ chưa đủ sức để ra hoa. Cần chăm sóc cho cây phát triển khỏe mạnh trong 1-2 năm.
- Sâu bệnh: Cây bị bệnh hoặc bị côn trùng phá hoại bộ rễ, thân làm cây yếu không đủ sức ra hoa. Cần xử lý triệt để sâu bệnh.
Thân Giả Hành Bị Nhăn Nheo
Thân giả hành bị nhăn nheo là dấu hiệu cây đang bị mất nước. Nguyên nhân có thể là:
- Thiếu nước tưới: Tưới không đủ lượng hoặc tần suất quá thưa.
- Rễ bị hỏng: Rễ bị thối do úng hoặc bị sâu bệnh ăn làm cây không hút được nước. Cần kiểm tra bộ rễ, cắt bỏ phần hỏng và thay giá thể nếu cần.
- Nhiệt độ và độ ẩm quá thấp: Môi trường quá khô và nóng làm cây mất nước nhanh hơn khả năng hút nước của rễ. Cần tăng độ ẩm không khí và che nắng.
- Cây mới trồng/repotted: Rễ mới chưa phát triển kịp để hút nước. Cần giữ ẩm nhẹ nhàng và kiên nhẫn chờ rễ mới ra.
Cách khắc phục là kiểm tra nguyên nhân và điều chỉnh chế độ tưới nước, độ ẩm, và xử lý bộ rễ nếu cần.
Lá Bị Vàng Hoặc Đen Đầu Lá
- Vàng lá chân: Lá ở gốc thân giả hành cũ bị vàng và rụng là hiện tượng bình thường theo chu kỳ sinh trưởng của lan giả hạc.
- Lá vàng cả phiến hoặc có đốm vàng/nâu: Có thể do cháy nắng, thiếu nước, thiếu dinh dưỡng, hoặc bị nấm bệnh. Cần kiểm tra điều kiện môi trường và xử lý bệnh nếu có.
- Đen đầu lá: Thường do sốc nước lạnh, dư phân bón, hoặc nhiễm nấm/vi khuẩn. Cần kiểm tra nước tưới, nồng độ phân bón, và sử dụng thuốc diệt nấm/vi khuẩn.
Rụng Nụ Hoa
Nụ hoa bị vàng và rụng trước khi nở có thể do:
- Sốc môi trường: Thay đổi đột ngột nhiệt độ, độ ẩm, hoặc di chuyển cây khi nụ đang phát triển.
- Thiếu nước hoặc thừa nước: Chế độ tưới không phù hợp trong giai đoạn nhú nụ.
- Thiếu sáng: Cây không đủ năng lượng để nuôi nụ.
- Bị côn trùng phá hoại: Rệp sáp hoặc các loại sâu khác tấn công nụ.
- Nhiễm nấm/vi khuẩn: Nụ bị bệnh gây thối.
Khi gặp các vấn đề này, cần bình tĩnh phân tích nguyên nhân và áp dụng biện pháp khắc phục phù hợp. Việc theo dõi cây thường xuyên giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.
Những Lưu Ý Quan Trọng Khi Chăm Sóc Lan Giả Hạc
Ngoài các kỹ thuật cơ bản đã nêu, có một số lưu ý quan trọng giúp bạn thành công hơn với cách trồng lan giả hạc:
Vệ Sinh Vườn Lan
Giữ cho khu vực trồng lan luôn sạch sẽ giúp hạn chế sự phát triển của nấm bệnh và côn trùng. Thường xuyên quét dọn lá rụng, cỏ dại xung quanh. Vệ sinh chậu và giá thể cũ trước khi tái sử dụng. Khử trùng dụng cụ cắt tỉa (kéo, dao) trước và sau khi sử dụng cho mỗi cây.
Thông Gió
Lan giả hạc rất cần không khí lưu thông tốt. Vườn lan nên được đặt ở nơi thoáng gió. Nếu trồng trong nhà hoặc khu vực kín, cần có quạt thông gió để tạo luồng không khí. Thông gió giúp kiểm soát độ ẩm, giảm nguy cơ nấm bệnh và cung cấp CO2 cho cây quang hợp.
Quan Sát Cây Thường Xuyên
Dành thời gian hàng ngày hoặc cách ngày để quan sát cây lan của bạn. Kiểm tra màu sắc lá, tình trạng rễ, sự xuất hiện của mầm non, nụ hoa, hoặc dấu hiệu sâu bệnh. Phát hiện sớm các vấn đề giúp bạn xử lý kịp thời và hiệu quả hơn, tránh tình trạng bệnh nặng khó cứu chữa.
Ghi Chép
Việc ghi chép lại lịch tưới nước, bón phân, phun thuốc, và các thay đổi thời tiết, tình trạng của cây có thể rất hữu ích, đặc biệt với người mới bắt đầu. Điều này giúp bạn rút kinh nghiệm và điều chỉnh chế độ chăm sóc phù hợp hơn với điều kiện cụ thể của mình.
Kiên Nhẫn
Trồng lan, đặc biệt là lan rừng như giả hạc, đòi hỏi sự kiên nhẫn. Cây cần thời gian để thích nghi, phục hồi và phát triển. Đừng quá lo lắng nếu cây chưa phát triển nhanh như mong đợi hoặc gặp phải một vài vấn đề ban đầu. Hãy kiên trì tìm hiểu, học hỏi và áp dụng kinh nghiệm.
Trồng lan giả hạc không chỉ là một thú vui mà còn là một nghệ thuật đòi hỏi sự am hiểu và tình yêu với cây cối. Bằng cách nắm vững các kỹ thuật và nguyên tắc chăm sóc được chia sẻ trong bài viết này, bạn hoàn toàn có thể trồng và chiêm ngưỡng những chùm hoa giả hạc tuyệt đẹp do chính tay mình vun trồng. Chúc bạn thành công với đam mê trồng lan của mình!