Trồng lan rừng trên giá thể gỗ, đặc biệt là thớt gỗ, là một phương pháp phổ biến được nhiều người yêu lan lựa chọn. Phương pháp này không chỉ giúp tái tạo môi trường sống tự nhiên cho lan rừng mà còn mang lại vẻ đẹp mộc mạc, độc đáo cho không gian trưng bày. Lan rừng vốn là loài thực vật biểu sinh, thường bám vào thân cây lớn trong tự nhiên. Việc sử dụng thớt gỗ (thường là các loại gỗ cứng, bền) làm giá thể giúp bộ rễ của lan dễ dàng bám chặt, hấp thụ độ ẩm và dưỡng chất từ không khí, từ đó phát triển khỏe mạnh và ra hoa rực rỡ. Nếu bạn đang tìm hiểu cách trồng lan rừng buộc vào cây thớt gỗ để tạo nên những tác phẩm nghệ thuật xanh tươi, bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết từ A đến Z.
Việc trồng lan rừng bằng phương pháp buộc vào thớt gỗ đòi hỏi sự am hiểu nhất định về đặc tính sinh học của từng loại lan cũng như kỹ thuật thực hiện. Tuy nhiên, với sự kiên trì và áp dụng đúng các nguyên tắc cơ bản, bất kỳ ai cũng có thể thành công. Lợi ích của việc trồng lan trên gỗ bao gồm khả năng thoát nước cực tốt, giảm thiểu nguy cơ nấm bệnh do úng nước, và tạo điều kiện cho rễ lan phát triển tự do, khỏe mạnh. Điều này đặc biệt quan trọng đối với các loài lan rừng có bộ rễ gió. Ngược lại, phương pháp này cũng đòi hỏi người trồng phải chú ý hơn đến việc giữ ẩm cho lan, đặc biệt trong điều kiện thời tiết khô nóng, do giá thể gỗ không giữ nước tốt như các loại giá thể khác như vỏ thông hay dớn.
Lựa chọn loại gỗ phù hợp là bước đầu tiên và cũng là một trong những yếu tố quan trọng nhất quyết định sự thành công của cách trồng lan rừng buộc vào cây thớt gỗ. Không phải loại gỗ nào cũng thích hợp để trồng lan. Gỗ được chọn cần phải có độ bền cao, không mục nát nhanh trong môi trường ẩm ướt, và quan trọng nhất là không chứa các chất độc hại hoặc tinh dầu có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của rễ lan. Các loại gỗ thường được sử dụng và đánh giá cao bao gồm gỗ nhãn, gỗ vú sữa, gỗ me rừng, gỗ cà phê, hoặc các loại gỗ cứng khác đã qua xử lý loại bỏ nhựa, tinh dầu. Gỗ mới chặt thường chứa nhiều nhựa và chất chát, cần được xử lý kỹ trước khi sử dụng làm giá thể.
Để xử lý gỗ thớt mới chặt, bạn có thể ngâm gỗ trong nước vôi trong hoặc nước muối pha loãng trong vài ngày, sau đó rửa sạch và phơi khô hoàn toàn. Một phương pháp khác hiệu quả hơn là luộc hoặc hấp gỗ trong nước sôi khoảng vài giờ để loại bỏ nhựa và diệt trừ nấm bệnh, côn trùng ẩn náu bên trong. Sau khi luộc, gỗ cần được phơi thật khô dưới ánh nắng mặt trời. Độ dày của thớt gỗ cũng cần được xem xét. Thớt gỗ quá mỏng có thể mục nát nhanh, trong khi thớt quá dày lại nặng và khó thao tác. Độ dày lý tưởng thường từ 2-4 cm, tùy thuộc vào kích thước của khóm lan bạn định ghép. Bề mặt thớt gỗ có thể để nguyên vân gỗ tự nhiên hoặc bào nhẵn tùy sở thích, nhưng nên giữ lại một chút nhám để rễ lan dễ bám.
Việc chọn loại lan rừng phù hợp để ghép vào thớt gỗ cũng rất quan trọng. Hầu hết các loài lan rừng biểu sinh đều có thể ghép gỗ, nhưng một số loài phù hợp hơn cả nhờ đặc tính sinh trưởng và bộ rễ khỏe mạnh. Các chi lan như Dendrobium (Phi điệp, Giả hạc, Long tu, Hoàng thảo…), Vanda (Giáng hương, Ngọc điểm…), Rhynchostylis (Đuôi chồn, Đuôi sóc…), Bulbophyllum (Thạch hộc…), Catasetum… thường phát triển rất tốt khi được trồng trên gỗ. Khi chọn lan, ưu tiên những khóm lan khỏe mạnh, không sâu bệnh, có bộ rễ còn tươi tắn. Rễ lan là bộ phận quan trọng nhất để bám vào giá thể và hấp thụ dinh dưỡng, do đó cần được bảo vệ và xử lý nhẹ nhàng.
Trước khi ghép, lan rừng cần được xử lý sơ bộ. Nếu là lan khai thác rừng về, bạn cần cắt bỏ bớt rễ già, héo, hoặc bị tổn thương, chỉ giữ lại những đoạn rễ còn xanh tươi. Lá vàng úa, thân già cỗi không có khả năng ra mầm mới cũng nên được loại bỏ để tập trung dinh dưỡng cho cây. Sau khi cắt tỉa, lan cần được ngâm trong dung dịch sát khuẩn nhẹ như Physan 20 hoặc Benkona pha loãng theo hướng dẫn để loại bỏ nấm bệnh và côn trùng. Thời gian ngâm thường khoảng 10-15 phút. Sau khi ngâm, vớt lan ra và treo ngược lên ở nơi thoáng mát để khô ráo hoàn toàn vết cắt trước khi ghép, thường mất vài giờ hoặc qua đêm. Bước này giúp ngăn ngừa nấm bệnh xâm nhập qua vết cắt.
Chuẩn bị vật liệu để cố định lan vào thớt gỗ là bước tiếp theo. Bạn có thể sử dụng dây kẽm mềm bọc nhựa, dây dù, hoặc dây nylon để buộc. Dây kẽm bọc nhựa được ưa chuộng vì dễ thao tác, bền và không bị mục nát nhanh. Tuy nhiên, cần cẩn thận khi dùng kẽm để tránh làm tổn thương thân hoặc rễ lan. Dây dù hoặc nylon cũng là lựa chọn tốt, nhưng có thể cần thay thế sau một thời gian do bị mục. Nên chuẩn bị kéo, kìm (nếu dùng dây kẽm) và một ít dớn mềm hoặc rêu rừng khô (sphagnum moss) nếu muốn giữ ẩm thêm cho rễ non.
Kỹ thuật buộc lan vào thớt gỗ cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo lan bám chắc vào giá thể mà không bị tổn thương. Đặt gốc lan hoặc phần rễ vào sát bề mặt thớt gỗ. Cố gắng để hầu hết các rễ tơ được tiếp xúc với bề mặt gỗ. Đối với những khóm lan có thân thòng như Phi điệp, Long tu, nên đặt gốc hướng lên trên và thân thòng xuống dưới theo hướng phát triển tự nhiên. Đối với các loài lan có thân đứng như Ngọc điểm, Giáng hương, nên đặt gốc áp sát vào gỗ và để lá hướng lên trên.
Sử dụng dây đã chuẩn bị để cố định lan. Luồn dây qua các khe hở hoặc buộc vòng quanh thớt gỗ. Quấn dây nhẹ nhàng quanh thân lan hoặc gốc, tránh siết quá chặt làm dập nát thân cây hoặc rễ. Mục đích của việc buộc dây là giữ cố định lan trên thớt cho đến khi rễ mới mọc ra và tự bám chặt vào gỗ. Sau khi rễ đã bám chắc (thường mất vài tháng), bạn có thể tháo bỏ dây buộc hoặc để nguyên nếu dây không gây cản trở. Có thể dùng một lớp mỏng dớn mềm hoặc rêu rừng ẩm đặt lên vùng rễ vừa ghép để giúp giữ ẩm, kích thích rễ non phát triển nhanh hơn. Tuy nhiên, không nên đắp quá dày vì sẽ gây bí khí và dễ phát sinh nấm bệnh.
Sau khi hoàn thành việc ghép lan vào thớt gỗ, vị trí treo lan rất quan trọng. Lan rừng ghép gỗ cần được treo ở nơi có độ thông thoáng tốt, tránh gió lùa trực tiếp quá mạnh gây khô cây nhanh. Nơi treo cần có ánh sáng phù hợp, tùy thuộc vào loại lan. Hầu hết lan rừng ưa ánh sáng tán xạ, tránh ánh nắng gay gắt trực tiếp vào buổi trưa. Có thể treo dưới lưới che nắng hoặc dưới tán cây lớn. Độ ẩm không khí là yếu tố cực kỳ quan trọng đối với lan ghép gỗ. Do gỗ không giữ ẩm, lan sẽ cần được tưới nước thường xuyên hơn so với trồng chậu.
Chế độ tưới nước cho lan ghép thớt gỗ cần linh hoạt tùy thuộc vào điều kiện thời tiết, độ ẩm không khí và loại lan. Vào mùa khô nóng, có thể cần tưới 1-2 lần mỗi ngày, thậm chí nhiều hơn nếu thời tiết quá hanh. Vào mùa mưa hoặc khi độ ẩm cao, tần suất tưới có thể giảm xuống. Quan sát bộ rễ là cách tốt nhất để biết khi nào cần tưới. Rễ lan khỏe mạnh, đủ nước thường có màu xanh mướt, đầu rễ căng mọng. Khi rễ chuyển sang màu trắng hoặc xám bạc, đó là dấu hiệu cây đang thiếu nước. Nên tưới đẫm vào buổi sáng sớm để cây có thời gian khô ráo trước khi đêm xuống, tránh nấm bệnh. Sử dụng bình phun sương hoặc vòi phun nhẹ để tưới đều khắp cây và giá thể.
Ngoài tưới nước, việc duy trì độ ẩm không khí xung quanh lan ghép gỗ là cần thiết. Bạn có thể nhóm các chậu lan lại gần nhau để tạo môi trường ẩm, sử dụng máy tạo độ ẩm trong nhà kính hoặc khu vực trồng lan, hoặc đặt khay nước dưới gốc (đảm bảo đáy thớt gỗ không chạm trực tiếp vào nước để tránh úng). Việc phun sương nhẹ nhàng vào buổi trưa những ngày nắng nóng cũng giúp tăng độ ẩm tạm thời. Độ ẩm lý tưởng cho hầu hết lan rừng ghép gỗ là từ 60-80%.
Bón phân là bước không thể thiếu để lan phát triển khỏe mạnh và ra hoa. Đối với lan ghép gỗ, nên sử dụng phân bón lá dạng lỏng hoặc phân bón tan chậm bọc trong túi lưới. Phân bón lá nên được pha loãng hơn nồng độ khuyến cáo trên bao bì, khoảng 1/2 hoặc 1/4, và phun đều lên thân, lá, rễ vào buổi sáng sớm sau khi tưới nước khoảng 30 phút. Tần suất bón phân thường 1-2 lần mỗi tuần trong giai đoạn sinh trưởng mạnh. Nên luân phiên các loại phân bón có tỷ lệ NPK khác nhau tùy giai đoạn phát triển của cây (phân có hàm lượng N cao cho cây con, phân cân đối cho cây trưởng thành, phân có hàm lượng P, K cao khi cây chuẩn bị ra hoa). Việc bón phân qua lá và rễ giúp cây hấp thụ dinh dưỡng hiệu quả trong môi trường giá thể thoáng khí như gỗ.
Phòng trừ sâu bệnh hại cũng là một phần quan trọng trong việc chăm sóc lan ghép gỗ. Lan ghép gỗ thường ít bị nấm bệnh ở rễ do giá thể thoát nước tốt, nhưng vẫn có thể gặp các vấn đề về nấm lá, đốm lá, hoặc các loại sâu bệnh khác như rệp sáp, nhện đỏ, ốc sên. Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sớm dấu hiệu bệnh. Nếu phát hiện, cần cách ly cây bị bệnh và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật phù hợp theo hướng dẫn. Nên ưu tiên các biện pháp phòng ngừa như giữ vườn thông thoáng, vệ sinh sạch sẽ, loại bỏ lá vàng úa, tàn dư thực vật.
Một số loại lan rừng phổ biến rất phù hợp với cách trồng lan rừng buộc vào cây thớt gỗ bao gồm:
- Lan Phi điệp (Dendrobium anosmum/aphrodite): Thân thòng dài, hoa thơm, phát triển cực tốt khi ghép gỗ.
- Lan Ngọc điểm (Rhynchostylis gigantea): Hoa chùm đẹp, thơm, bộ rễ khỏe bám gỗ rất nhanh.
- Lan Long tu (Dendrobium primulinum/linguella): Thân ngắn, hoa tím hồng rực rỡ, dễ ra hoa khi ghép gỗ.
- Lan Hoàng thảo kèn (Dendrobium aphyllum): Tương tự Phi điệp, thân thòng, hoa tím mộng mơ.
- Lan Sơn thủy tiên (Dendrobium chrysotoxum): Thân giả hình củ, hoa vàng chùm, thích môi trường thoáng khí.
Những loại lan này đều có đặc điểm chung là bộ rễ khỏe, ưa thoáng khí và độ ẩm cao, rất phù hợp với đặc tính của giá thể gỗ. Khi ghép các loại lan này, cần lưu ý hướng phát triển tự nhiên của thân và rễ để cây nhanh chóng bám vào gỗ và phát triển thuận lợi. Đối với lan thân thòng, việc treo thớt gỗ theo chiều dọc là lý tưởng để thân cây mọc xuống dưới. Đối với lan thân đứng, có thể treo ngang hoặc dọc đều được, miễn là bộ rễ được áp sát vào gỗ.
Để đạt được thành công trong cách trồng lan rừng buộc vào cây thớt gỗ, sự kiên nhẫn và quan sát là chìa khóa. Mỗi loại lan có thể có yêu cầu chăm sóc hơi khác nhau, và điều kiện môi trường tại nơi bạn trồng cũng ảnh hưởng lớn đến chế độ tưới tiêu, bón phân. Hãy dành thời gian quan sát sự phát triển của cây, màu sắc của lá và rễ để điều chỉnh cách chăm sóc cho phù hợp. Rễ mới mọc ra sẽ là dấu hiệu cho thấy cây đã bắt đầu bám vào giá thể và thích nghi với môi trường mới.
Trong quá trình trồng, có một số lỗi thường gặp cần tránh. Thứ nhất là chọn loại gỗ không phù hợp, dễ mục hoặc chứa độc tố. Thứ hai là xử lý gỗ không kỹ, còn sót nhựa hoặc nấm bệnh. Thứ ba là buộc lan quá chặt làm tổn thương cây. Thứ tư là thiếu chú ý đến độ ẩm, khiến rễ lan bị khô và chết. Thứ năm là bón phân quá liều hoặc sai loại gây cháy rễ, cháy lá. Việc nắm vững kỹ thuật và hiểu rõ nhu cầu của cây sẽ giúp bạn tránh được những sai lầm này.
Việc trồng lan rừng trên thớt gỗ không chỉ là một kỹ thuật canh tác mà còn là một thú chơi tao nhã, đòi hỏi sự tỉ mỉ và tình yêu thiên nhiên. Một tác phẩm lan ghép gỗ đẹp mắt không chỉ khoe sắc hoa rực rỡ mà còn thể hiện sự khéo léo và tâm huyết của người trồng. Hãy kiên trì, học hỏi và điều chỉnh phương pháp chăm sóc của bạn để có được những giò lan rừng khỏe mạnh, sai hoa trên giá thể gỗ thân thuộc. Thông tin chi tiết về các loại lan và vật tư trồng lan phù hợp có thể tìm thấy trên hatgiongnongnghiep1.vn.
Ngoài ra, việc tái sử dụng các loại gỗ bỏ đi từ việc cắt tỉa cây ăn quả hoặc cây công nghiệp để làm thớt ghép lan cũng là một cách làm nông nghiệp bền vững, góp phần bảo vệ môi trường. Hãy chọn những khúc gỗ có hình dáng độc đáo để tạo nên những tác phẩm lan ghép có một không hai, mang đậm dấu ấn cá nhân. Chúc bạn thành công với niềm đam mê trồng lan rừng trên giá thể gỗ của mình.