Na là loại cây ăn quả quen thuộc và được nhiều người yêu thích ở Việt Nam với hương vị ngọt ngào, thơm dịu đặc trưng. Trồng cây na ăn quả không quá khó, nhưng để cây sinh trưởng tốt, cho năng suất cao và chất lượng quả ngon, đòi hỏi người trồng cần nắm vững các kỹ thuật từ khâu chọn giống, chuẩn bị đất, trồng, chăm sóc, đến phòng trừ sâu bệnh. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn đọc một hướng dẫn chi tiết và đầy đủ nhất về cách trồng cây na ăn quả ngay tại vườn nhà, giúp bạn có thể tự tay tạo ra những quả na thơm ngon, đảm bảo an toàn.
Chọn Giống Na Phù Hợp
Việc chọn giống đóng vai trò quan trọng, quyết định đến năng suất và chất lượng quả sau này. Hiện nay có nhiều giống na phổ biến như na dai, na bở, na Thái, na Đài Loan. Mỗi loại có đặc điểm và yêu cầu khác nhau.
Na dai là giống truyền thống, quả to, vỏ dày, múi dai và ngọt vừa, chịu được điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Na bở có quả nhỏ hơn, vỏ mỏng, múi mềm, ngọt đậm, dễ trồng nhưng kém chịu hạn và sâu bệnh hơn na dai. Na Thái và na Đài Loan là giống nhập nội, quả thường rất to, ít hạt, thịt dày, ngọt sắc, phù hợp với điều kiện chăm sóc thâm canh, đòi hỏi kỹ thuật cao hơn. Khi chọn giống, bạn nên căn cứ vào điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu của địa phương mình, mục đích trồng (thương mại hay ăn tại nhà) và sở thích về hương vị.
Ngoài việc chọn loại giống, chất lượng cây giống cũng vô cùng quan trọng. Nên chọn cây giống ghép hoặc chiết cành từ những cây mẹ khỏe mạnh, không sâu bệnh, đã cho quả ổn định. Cây giống cần có bầu rễ chắc chắn, không bị vỡ, thân cây mập mạp, lá xanh tốt, không có dấu hiệu sâu bệnh hay nấm mốc. Chiều cao cây giống khoảng 40-60cm là lý tưởng để trồng. Mua cây giống tại các cơ sở uy tín để đảm bảo nguồn gốc và chất lượng.
Chuẩn Bị Đất Trồng Cây Na
Đất trồng là yếu tố nền tảng cho sự phát triển của cây na. Cây na không kén đất nhưng thích hợp nhất với đất thịt pha cát, tơi xốp, giàu dinh dưỡng, có độ pH từ 5.5 đến 6.5. Đất cần thoát nước tốt vì cây na rất sợ ngập úng, bộ rễ dễ bị thối khi bị ngập nước kéo dài.
Nếu đất quá chua (pH thấp), cần bón vôi bột để nâng pH. Nếu đất sét nặng, cần trộn thêm cát, tro trấu, xơ dừa hoặc phân hữu cơ hoai mục để tăng độ tơi xốp và khả năng thoát nước. Trước khi trồng, đất cần được cày bừa kỹ lưỡng, loại bỏ hết cỏ dại và tàn dư thực vật.
Hố trồng cần được đào với kích thước phù hợp, thông thường là 60x60x60 cm hoặc 80x80x80 cm tùy thuộc vào loại đất và kích thước bầu cây giống. Đào hố trước khi trồng khoảng 15-20 ngày để đất được phong hóa và tiêu diệt bớt mầm bệnh.
Khi đào hố, lớp đất mặt (lớp đất màu mỡ phía trên) nên để riêng. Sau khi đào xong, trộn lớp đất mặt với phân hữu cơ hoai mục (khoảng 10-20kg/hố), lân (1-2kg/hố) và vôi bột (0.5-1kg/hố nếu đất chua). Có thể trộn thêm một ít thuốc trừ sâu dạng bột để phòng trừ mối, kiến, sùng đất. Sau đó, lấp hỗn hợp đất này xuống đáy hố và vun thành ụ đất nhỏ cao hơn mặt đất tự nhiên khoảng 20-30 cm để tránh ngập úng.
Thời Vụ Và Kỹ Thuật Trồng Cây Na
Thời vụ trồng cây na tốt nhất thường vào đầu mùa mưa, khoảng tháng 5-7 ở miền Bắc và tháng 4-6 ở miền Nam. Trồng vào thời điểm này cây sẽ có đủ độ ẩm để phát triển bộ rễ nhanh chóng. Nếu trồng vào mùa khô, cần có biện pháp tưới đủ ẩm thường xuyên.
Khoảng cách trồng tùy thuộc vào giống và mục đích trồng. Đối với trồng thâm canh, khoảng cách thường là 3x3m hoặc 4x4m. Đối với trồng mật độ vừa, có thể là 4x5m hoặc 5x5m. Khoảng cách trồng hợp lý giúp cây nhận đủ ánh sáng, thông thoáng, giảm sâu bệnh và thuận tiện cho việc chăm sóc, thu hoạch.
Khi trồng, nhẹ nhàng xé bỏ túi bầu hoặc vỏ bầu, tránh làm vỡ bầu đất. Đặt bầu cây vào giữa hố đã chuẩn bị sao cho mặt bầu đất ngang bằng hoặc cao hơn mặt ụ đất một chút. Lấp đất xung quanh gốc cây, dùng tay ấn nhẹ đất để bầu đất tiếp xúc chặt với đất xung quanh, tránh tạo túi khí. Vun đất cao hơn gốc một chút để nước tưới không bị chảy đi.
Sau khi lấp đất xong, tưới nước thật đẫm cho cây. Có thể dùng cọc cắm cố định cây để tránh gió làm lung lay gốc, ảnh hưởng đến sự phát triển của rễ non. Phủ một lớp vật liệu giữ ẩm như rơm rạ, cỏ khô xung quanh gốc cây (cách gốc 10-15cm) để hạn chế bốc hơi nước và giữ ẩm cho đất.
Chăm Sóc Cây Na Sau Khi Trồng
Chăm sóc sau khi trồng là yếu tố then chốt giúp cây na sinh trưởng khỏe mạnh và cho năng suất cao. Các công việc chăm sóc bao gồm tưới nước, bón phân, cắt tỉa, phòng trừ sâu bệnh và làm cỏ.
Tưới Nước
Cây na cần độ ẩm đất ổn định, đặc biệt là trong giai đoạn mới trồng và khi cây ra hoa, đậu quả. Tuy nhiên, cây rất sợ ngập úng. Tùy thuộc vào điều kiện thời tiết và loại đất mà điều chỉnh lượng nước tưới cho phù hợp.
Trong 1-2 tháng đầu sau khi trồng, cần tưới nước hàng ngày vào sáng sớm hoặc chiều mát để giữ ẩm cho đất và giúp cây nhanh bén rễ. Khi cây đã lớn và bén rễ tốt, có thể giảm tần suất tưới xuống 2-3 lần/tuần. Vào mùa khô hạn, cần tăng cường tưới nước. Giai đoạn cây ra hoa, đậu quả và phát triển trái, nhu cầu nước rất cao, cần đảm bảo đủ ẩm.
Có thể sử dụng phương pháp tưới nhỏ giọt hoặc tưới rãnh để tiết kiệm nước và đảm bảo nước ngấm sâu vào đất. Luôn kiểm tra độ ẩm của đất trước khi tưới. Nếu đất còn ẩm, không cần tưới để tránh gây úng rễ.
Bón Phân
Bón phân cung cấp dinh dưỡng cần thiết cho cây phát triển. Cây na cần cả phân hữu cơ và phân vô cơ (NPK). Lượng phân bón và thời điểm bón sẽ thay đổi theo từng giai đoạn sinh trưởng của cây.
Giai đoạn cây con (dưới 2 năm tuổi): Tập trung bón phân thúc đẩy sinh trưởng thân lá. Bón định kỳ 1-2 tháng/lần bằng phân NPK có tỷ lệ đạm (N) cao hoặc phân ure pha loãng để tưới gốc. Có thể kết hợp bón thêm phân hữu cơ hoai mục (khoảng 5-10kg/gốc/năm) chia làm 2 lần vào đầu và cuối mùa mưa.
Giai đoạn cây trưởng thành, chuẩn bị ra hoa, đậu quả: Đây là giai đoạn cây cần nhiều dinh dưỡng nhất.
- Trước khi cây ra hoa (khoảng 1-2 tháng): Bón phân NPK có tỷ lệ lân (P) và kali (K) cao để thúc đẩy phân hóa mầm hoa và ra hoa đồng loạt. Lượng bón khoảng 0.5-1kg NPK/gốc tùy tuổi cây. Kết hợp bón phân hữu cơ.
- Giai đoạn nuôi quả non: Bón bổ sung phân NPK cân đối hoặc có tỷ lệ đạm và kali cao hơn một chút để quả phát triển nhanh. Lượng bón khoảng 0.5-0.7kg NPK/gốc.
- Sau khi thu hoạch: Bón phục hồi sức cho cây bằng phân hữu cơ hoai mục (10-20kg/gốc) và phân NPK cân đối hoặc có tỷ lệ đạm cao để cây phát triển cành lá mới chuẩn bị cho vụ sau.
Cách bón phân: Rải phân xung quanh gốc cây theo hình chiếu tán lá hoặc đào rãnh xung quanh tán cây sâu khoảng 10-15cm để bón phân rồi lấp đất lại. Tưới nước sau khi bón phân để phân nhanh tan và ngấm xuống đất.
Cắt Tỉa Cây Na
Cắt tỉa là kỹ thuật quan trọng giúp tạo tán, điều chỉnh sự ra hoa kết trái, loại bỏ cành sâu bệnh, tăng cường thông thoáng và ánh sáng cho cây, từ đó nâng cao năng suất và chất lượng quả.
Có 3 loại cắt tỉa chính:
- Tỉa tạo hình (giai đoạn cây con): Chọn 3-4 cành khỏe mạnh, phân bố đều về các hướng làm cành cấp 1. Cắt bỏ các cành mọc sát gốc, cành mọc yếu, cành mọc chồng chéo vào nhau. Tỉa ngọn cây khi đạt chiều cao mong muốn để khuyến khích cây đẻ nhánh.
- Tỉa duy trì (hàng năm): Sau mỗi vụ thu hoạch, cắt bỏ các cành đã cho quả, cành sâu bệnh, cành khô héo, cành tăm, cành vượt, cành mọc ngược vào trong tán. Mục đích là làm thông thoáng tán cây, loại bỏ nguồn bệnh, và kích thích cây ra cành mới khỏe mạnh cho vụ sau. Đây là giai đoạn tỉa mạnh nhất.
- Tỉa tỉ lệ (trong vụ): Tỉa bỏ bớt những cành, lá che khuất ánh sáng, đặc biệt là những cành non không cần thiết trong giai đoạn nuôi quả.
Thời điểm cắt tỉa mạnh nhất thường là ngay sau khi thu hoạch. Sử dụng dụng cụ cắt tỉa sắc bén và sạch sẽ để vết cắt nhanh lành, tránh nhiễm bệnh. Sau khi cắt tỉa, có thể bôi vôi hoặc thuốc bảo vệ thực vật vào vết cắt lớn để phòng nấm bệnh.
Phòng Trừ Sâu Bệnh Hại Cây Na
Cây na thường bị tấn công bởi một số loại sâu bệnh phổ biến như rệp sáp, ruồi đục quả, sâu đục thân, sâu cuốn lá, bệnh thán thư, bệnh phấn trắng, bệnh nấm hồng…
Để phòng trừ sâu bệnh hiệu quả, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp:
- Vệ sinh vườn: Thường xuyên dọn sạch cỏ dại, lá rụng, cành cây khô trong vườn để hạn chế nơi trú ngụ của sâu bệnh.
- Cắt tỉa: Tỉa bỏ các cành, lá, quả bị sâu bệnh hại để loại bỏ nguồn bệnh.
- Kiểm tra thường xuyên: Theo dõi vườn na định kỳ để phát hiện sớm sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời.
- Biện pháp sinh học: Sử dụng thiên địch, nấm đối kháng (như Trichoderma để xử lý đất), hoặc các chế phẩm sinh học để kiểm soát sâu bệnh.
- Bao trái: Bao trái na khi còn non bằng túi chuyên dụng là biện pháp hữu hiệu nhất để phòng ruồi đục quả và hạn chế rệp sáp, côn trùng chích hút.
- Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Khi mật độ sâu bệnh cao và các biện pháp khác không hiệu quả, cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách). Ưu tiên sử dụng thuốc có nguồn gốc sinh học, ít độc hại. Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trên bao bì và tuân thủ thời gian cách ly. Tránh lạm dụng thuốc hóa học.
Làm Cỏ Và Giữ Ẩm Gốc
Cỏ dại cạnh tranh dinh dưỡng và nước với cây na, đồng thời là nơi trú ngụ của sâu bệnh. Cần thường xuyên làm sạch cỏ trong vườn, đặc biệt là xung quanh gốc cây. Có thể làm cỏ thủ công hoặc sử dụng máy cắt cỏ.
Giữ ẩm gốc rất quan trọng, đặc biệt vào mùa khô. Sau khi làm cỏ và bón phân, có thể tủ gốc bằng rơm rạ, cỏ khô, lá cây khô hoặc các vật liệu hữu cơ khác. Lớp tủ gốc này giúp giữ ẩm cho đất, hạn chế cỏ dại mọc, điều hòa nhiệt độ đất và khi phân hủy sẽ bổ sung dinh dưỡng cho đất. Lưu ý không tủ sát gốc cây để tránh gây thối thân.
Kỹ Thuật Thụ Phấn Cho Hoa Na
Hoa na có đặc điểm nở không đồng nhất và có thời điểm nhị đực và nhụy cái chín lệch nhau, dẫn đến tỷ lệ đậu quả tự nhiên thường không cao. Để tăng năng suất, việc thụ phấn bổ sung bằng tay là rất cần thiết, đặc biệt là đối với các giống na Thái, na Đài Loan.
Hoa na thường nở vào buổi chiều. Nhụy cái chín trước vào chiều hôm nay, đến sáng hôm sau nhị đực mới chín và tung phấn. Do đó, thời điểm thụ phấn hiệu quả nhất là vào buổi sáng sớm.
Cách tiến hành thụ phấn bổ sung:
- Thu phấn: Vào buổi sáng, tìm những bông hoa na đã nở rộ (nhị đực đã chín, hạt phấn tơi). Dùng cọ vẽ nhỏ, mềm hoặc tăm bông nhẹ nhàng thu thập phấn hoa từ các nhị đực. Phấn hoa na màu vàng nhạt. Có thể thu phấn vào một cái lọ nhỏ hoặc đĩa sứ.
- Thụ phấn: Tìm những bông hoa na đang trong giai đoạn nhụy cái chín (thường là những bông mới nở chiều hôm trước, cánh hoa hơi hé mở hoặc nở bung nhưng nhị đực chưa tung phấn). Dùng cọ vẽ hoặc tăm bông dính phấn hoa đã thu thập, nhẹ nhàng quét vào đầu nhụy cái ở giữa bông hoa.
Lưu ý, nên chọn phấn từ những cây khác trong vườn để tăng khả năng đậu quả do giao phấn. Thụ phấn cần làm nhẹ nhàng, tránh làm tổn thương nhụy hoa.
Quản Lý Ra Hoa Và Đậu Quả
Sau khi thụ phấn, việc quản lý cây để hoa đậu thành quả và quả phát triển tốt cũng cần kỹ thuật. Đảm bảo cây đủ dinh dưỡng và nước trong giai đoạn này là vô cùng quan trọng.
Nếu cây ra quá nhiều hoa hoặc quả non, cần tiến hành tỉa bớt (tỉa quả) để tập trung dinh dưỡng nuôi những quả còn lại. Mỗi chùm hoa chỉ nên để lại 1-2 quả khỏe mạnh, hoặc mỗi cành chỉ nên để lại số quả vừa phải tùy theo sức của cành. Tỉa quả giúp quả na to hơn, chất lượng tốt hơn, tránh tình trạng cây bị suy kiệt sau khi cho quả.
Các yếu tố như thời tiết (quá nóng, quá lạnh, mưa nhiều, hạn hán), sâu bệnh hại cũng có thể ảnh hưởng đến tỷ lệ đậu quả. Cần kiểm soát tốt các yếu tố này.
Thu Hoạch Quả Na
Thu hoạch đúng thời điểm là yếu tố quan trọng để đảm bảo chất lượng và hương vị của quả na. Quả na không chín đồng loạt, cần thu hoạch từng đợt.
Dấu hiệu nhận biết quả na chín:
- Vỏ quả chuyển từ màu xanh đậm sang xanh nhạt hoặc hơi vàng (tùy giống).
- Các mắt na nở to, nứt nẻ, khoảng cách giữa các mắt rộng ra.
- Cuống quả phồng lên, chuyển màu.
- Ấn nhẹ vào các mắt na thấy mềm.
- Ngửi thấy mùi thơm đặc trưng của na.
Nên thu hoạch na vào sáng sớm hoặc chiều mát khi thời tiết dịu mát. Dùng kéo hoặc dao sắc cắt sát cuống quả, tránh làm dập nát quả. Xếp quả nhẹ nhàng vào sọt hoặc thùng có lót vật liệu mềm. Tránh chất đống quả quá cao gây dập nát.
Sau khi thu hoạch, na là loại quả dễ bị tổn thương và nhanh chín. Cần bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát. Nếu muốn bảo quản lâu hơn, có thể cho vào tủ lạnh ở nhiệt độ thích hợp.
Một Số Vấn Đề Thường Gặp Khi Trồng Cây Na
Trong quá trình trồng và chăm sóc cây na, người trồng có thể gặp một số vấn đề như:
- Cây không ra hoa hoặc ít hoa: Có thể do cây còn non, thiếu dinh dưỡng (đặc biệt là lân), thiếu ánh sáng, cắt tỉa không đúng kỹ thuật hoặc do thời tiết không thuận lợi. Cần kiểm tra lại chế độ bón phân, cắt tỉa và đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng.
- Hoa rụng nhiều, tỷ lệ đậu quả thấp: Nguyên nhân chính thường do thụ phấn kém (cần thụ phấn bổ sung), thiếu nước hoặc dinh dưỡng trong giai đoạn ra hoa, sâu bệnh tấn công hoa.
- Quả bị nứt: Thường do độ ẩm đất thay đổi đột ngột (ví dụ: sau một thời gian khô hạn đột ngột gặp mưa lớn hoặc tưới nước nhiều). Cần duy trì độ ẩm đất ổn định.
- Lá bị vàng, cây còi cọc: Có thể do thiếu dinh dưỡng, đất bị ngập úng, sâu bệnh hại rễ hoặc tuyến trùng. Kiểm tra đất, chế độ tưới tiêu và bón phân, xử lý sâu bệnh.
Nắm vững kỹ thuật và theo dõi cây thường xuyên sẽ giúp bạn phòng ngừa và xử lý hiệu quả các vấn đề này. Việc trồng cây na từ hạt giống cũng là một cách, tuy nhiên thời gian cho quả sẽ lâu hơn và chất lượng quả có thể không ổn định bằng cây ghép hoặc chiết cành từ cây bố mẹ tốt. Đối với người trồng tại nhà hoặc mục đích kinh doanh nhỏ, tìm mua cây giống tại các vườn ươm uy tín như hatgiongnongnghiep1.vn là lựa chọn tối ưu.
Trồng cây na ăn quả đòi hỏi sự kiên nhẫn và chăm sóc đúng kỹ thuật. Bằng việc áp dụng những hướng dẫn chi tiết về cách trồng cây na ăn quả từ khâu chuẩn bị đến chăm sóc và thu hoạch, bạn hoàn toàn có thể sở hữu những cây na sai trĩu quả với chất lượng tuyệt vời ngay tại khu vườn của mình. Chúc bạn thành công!