Bạc hà, hay còn gọi là dọc mùng, là một nguyên liệu quen thuộc và không thể thiếu trong món canh chua thanh mát, đậm đà hương vị Việt Nam. Với những người yêu thích ẩm thực và làm vườn tại nhà, việc tự tay trồng cây bạc hà nấu canh chua không chỉ mang lại nguồn rau sạch an toàn mà còn là niềm vui khi được chăm sóc và thu hoạch thành quả lao động của mình. Trồng bạc hà không quá khó, nhưng để cây phát triển tốt, cho thân mập, non và không bị ngứa khi chế biến canh chua, bạn cần nắm vững một số kỹ thuật cơ bản từ khâu chuẩn bị đất, chọn giống đến chăm sóc và thu hoạch. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết từng bước để có thể tự trồng bạc hà thành công ngay tại khu vườn nhỏ hoặc trong chậu ở ban công nhà mình, sẵn sàng cho những nồi canh chua thơm ngon.
Bạc hà (Colocasia gigantea), thuộc họ Ráy (Araceae), là loại cây thân thảo sống lâu năm, thường mọc hoang ở những vùng đất ẩm ven ao hồ, kênh mương hoặc được trồng phổ biến ở nhiều gia đình. Điểm đặc trưng của bạc hà là thân xốp, nhẹ, màu xanh nhạt hoặc hơi tía, có nhiều bẹ lá lớn. Phần thân cây (thường gọi là dọc mùng) chính là bộ phận được dùng để chế biến các món ăn, đặc biệt là món canh chua nổi tiếng. Khác với cây bạc hà (mint) dùng làm gia vị hoặc trà, bạc hà nấu canh chua có tên gọi khoa học hoàn toàn khác và mục đích sử dụng cũng khác biệt rõ rệt trong ẩm thực. Việc hiểu rõ đặc tính sinh trưởng của cây là yếu tố quan trọng đầu tiên giúp bạn bắt đầu quá trình trồng trọt hiệu quả.
Có nhiều lý do để bạn nên thử sức với việc trồng cây bạc hà nấu canh chua tại nhà. Thứ nhất, nguồn rau tự trồng luôn đảm bảo an toàn, không lo thuốc bảo vệ thực vật hay hóa chất độc hại, mang lại sự yên tâm cho bữa ăn gia đình. Thứ hai, bạc hà tươi thu hoạch ngay tại vườn sẽ giữ trọn hương vị và độ giòn ngon, khác biệt hoàn toàn so với bạc hà mua ở chợ có thể đã héo hoặc bảo quản không đúng cách. Thứ ba, việc trồng cây tại nhà còn là một hoạt động thư giãn, giảm căng thẳng, giúp bạn gần gũi hơn với thiên nhiên và tạo thêm mảng xanh cho không gian sống. Hơn nữa, bạc hà là loại cây dễ nhân giống và phát triển nhanh nếu được chăm sóc đúng cách, mang lại năng suất khá cao chỉ sau một thời gian ngắn trồng.
Để bắt đầu trồng cây bạc hà nấu canh chua, việc lựa chọn giống đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Hiện nay, có hai loại bạc hà phổ biến được sử dụng trong nấu ăn: bạc hà thân xanh và bạc hà thân tía (hay còn gọi là dọc mùng tía). Bạc hà thân xanh phổ biến hơn, cho năng suất cao, thân mập, xốp. Bạc hà thân tía thường nhỏ hơn một chút nhưng lại được nhiều người ưa chuộng vì thân mềm hơn, ít ngứa và có màu sắc đẹp mắt khi dùng làm rau ghém. Khi chọn giống, bạn nên chọn những đoạn thân hoặc củ gốc khỏe mạnh, không bị sâu bệnh, không dập nát. Tốt nhất là lấy từ những cây mẹ đang sinh trưởng tốt, thân to, lá xanh mướt. Việc lựa chọn giống tốt từ ban đầu sẽ quyết định đến khả năng sinh trưởng và phát triển của cây con sau này, giúp bạn đạt được mục tiêu trồng cây bạc hà nấu canh chua hiệu quả.
Thời vụ trồng bạc hà cũng cần được lưu ý để cây phát triển tốt nhất. Bạc hà là loại cây ưa ẩm và khí hậu ấm áp. Ở miền Bắc Việt Nam, thời điểm thích hợp nhất để trồng bạc hà thường là vào mùa xuân (khoảng tháng 2-4) hoặc đầu mùa hè (tháng 5-6), khi thời tiết ấm dần và có mưa phùn giúp cây dễ bén rễ. Ở miền Nam, nơi khí hậu nóng ẩm quanh năm, bạn có thể trồng bạc hà vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, miễn là đảm bảo đủ độ ẩm và tránh trồng vào những đợt nắng nóng gay gắt kéo dài hoặc mưa lớn gây ngập úng. Việc chọn đúng thời vụ sẽ giúp cây con có điều kiện tốt nhất để phát triển, hạn chế sâu bệnh và cho năng suất cao hơn.
Chuẩn bị đất trồng là một trong những bước quan trọng nhất để đảm bảo cây bạc hà có thể sinh trưởng và phát triển khỏe mạnh, cho thân to, non và ít ngứa khi nấu canh chua. Bạc hà ưa đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và đặc biệt là khả năng giữ ẩm tốt nhưng phải thoát nước nhanh. Đất thịt nhẹ, đất phù sa hoặc hỗn hợp đất vườn trộn phân hữu cơ hoai mục là lựa chọn lý tưởng. Nếu trồng trong chậu hoặc thùng xốp, bạn có thể trộn hỗn hợp đất theo tỷ lệ: 50% đất thịt/đất vườn + 30% phân hữu cơ hoai mục (phân bò, phân trùn quế, phân compost) + 20% tro trấu, xơ dừa hoặc trấu hun để tăng độ tơi xốp và khả năng thoát nước. Độ pH của đất thích hợp cho bạc hà là từ 6.0 đến 7.0.
Trước khi trồng, đất cần được làm tơi xốp kỹ, loại bỏ hết cỏ dại và mầm bệnh. Nếu sử dụng đất vườn đã qua sử dụng, bạn nên phơi khô đất vài ngày để diệt khuẩn và mầm bệnh. Đối với đất trong chậu, đảm bảo dưới đáy chậu có lỗ thoát nước đủ lớn để tránh tình trạng ngập úng. Việc cải tạo đất bằng phân hữu cơ không chỉ cung cấp dinh dưỡng lâu dài cho cây mà còn giúp đất giữ ẩm tốt hơn trong mùa khô và thoát nước nhanh hơn khi mưa nhiều, tạo điều kiện tối ưu cho bộ rễ bạc hà phát triển mạnh. Một nền đất tốt là yếu tố then chốt để quá trình trồng cây bạc hà nấu canh chua của bạn đạt được kết quả như mong đợi.
Quá trình trồng cây bạc hà bắt đầu từ việc chuẩn bị củ hoặc thân giống. Nếu bạn sử dụng củ gốc, hãy chọn củ bánh tẻ, có ít nhất 1-2 mắt mầm. Nếu sử dụng thân cây, chọn những đoạn thân già hơn, có đường kính tương đối lớn, không quá non, dài khoảng 20-30 cm, cắt vát ở hai đầu. Sau khi cắt, bạn có thể ngâm các đoạn thân/củ giống này vào dung dịch kích thích ra rễ (như Atonik, N3M pha loãng theo hướng dẫn) khoảng 30 phút đến 1 tiếng để tăng tỷ lệ nảy mầm và ra rễ nhanh hơn. Một số người còn ngâm chúng vào nước sạch khoảng 1-2 ngày cho vết cắt se lại và bắt đầu nhú mầm nhỏ trước khi trồng.
Khi đất đã được chuẩn bị xong, tiến hành đào hố hoặc rạch luống. Khoảng cách giữa các gốc bạc hà cần đủ rộng để cây có không gian phát triển. Nếu trồng trên luống, khoảng cách hàng cách hàng khoảng 40-50 cm, cây cách cây khoảng 30-40 cm. Nếu trồng trong chậu, mỗi chậu có đường kính 30-40 cm chỉ nên trồng 1-2 gốc. Độ sâu hố trồng khoảng 10-15 cm. Đặt thân hoặc củ giống xuống hố theo chiều thẳng đứng hoặc hơi nghiêng, sao cho mắt mầm hướng lên trên. Lấp đất nhẹ nhàng xung quanh gốc, ấn nhẹ cho đất bám vào thân giống. Tránh lấp đất quá dày lên mắt mầm.
Sau khi trồng xong, tiến hành tưới nước nhẹ nhàng để làm ẩm đất. Sử dụng bình tưới có vòi sen nhỏ để tránh làm xói đất và ảnh hưởng đến gốc cây. Giữ cho đất luôn ẩm trong những ngày đầu sau khi trồng, nhưng không được để đọng nước. Đặt chậu ở nơi có ánh sáng tự nhiên nhưng tránh nắng gắt trực tiếp vào buổi trưa, đặc biệt là trong tuần đầu tiên. Sau khoảng 7-10 ngày, các mắt mầm sẽ bắt đầu nảy chồi và phát triển thành cây con. Đây là dấu hiệu cho thấy quá trình trồng ban đầu của bạn đã thành công và cây bạc hà đã sẵn sàng bước vào giai đoạn sinh trưởng mạnh mẽ, tiến gần hơn đến mục tiêu trồng cây bạc hà nấu canh chua.
Giai đoạn chăm sóc cây bạc hà sau khi trồng là then chốt để cây cho năng suất cao và chất lượng tốt. Tưới nước đều đặn là yêu cầu hàng đầu. Bạc hà là cây ưa ẩm nhưng không chịu được úng nước. Hãy tưới nước cho cây 1-2 lần mỗi ngày vào sáng sớm hoặc chiều mát, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết và độ ẩm của đất. Kiểm tra độ ẩm bằng cách dùng ngón tay chạm vào đất: nếu thấy mặt đất khô khoảng 1-2 cm thì cần tưới. Trong những ngày mưa nhiều, cần kiểm tra kỹ hệ thống thoát nước để tránh ngập úng gây thối rễ. Nếu trồng trong chậu, đảm bảo lỗ thoát nước luôn thông thoáng.
Bón phân là yếu tố quan trọng thứ hai quyết định đến sự phát triển của bạc hà, đặc biệt là độ mập và non của thân cây dùng để nấu canh chua. Giai đoạn đầu sau khi cây bén rễ và bắt đầu phát triển lá (khoảng 10-15 ngày sau trồng), bạn có thể bón thúc lần 1 bằng phân đạm pha loãng hoặc nước tiểu pha loãng theo tỷ lệ 1:5-1:10 để kích thích cây ra lá và đẻ nhánh. Khoảng 2-3 tuần sau, tiến hành bón thúc lần 2 bằng phân NPK có tỷ lệ đạm cao hoặc kết hợp phân chuồng hoai mục với phân vô cơ. Lượng phân bón tùy thuộc vào diện tích trồng và tình trạng cây, nhưng cần bón vừa đủ, tránh bón quá nhiều gây “cháy” cây hoặc tích tụ hóa chất không tốt. Rải phân cách gốc 10-15 cm và vun nhẹ đất lấp phân, sau đó tưới nước đủ ẩm để phân tan và ngấm vào đất.
Trong suốt quá trình sinh trưởng, bạn có thể bổ sung thêm phân bón lá hoặc các loại phân hữu cơ như phân trùn quế định kỳ 2-3 tuần/lần để cây luôn được cung cấp đủ dinh dưỡng. Việc bón phân cân đối giúp cây bạc hà cho thân mập, non, ít xơ và hạn chế tình trạng thân bị ngứa khi chế biến. Bên cạnh đó, thường xuyên làm sạch cỏ dại xung quanh gốc cây để tránh cạnh tranh dinh dưỡng. Khi cây lớn hơn, bạn có thể vun gốc nhẹ nhàng để tăng độ bám cho rễ và giúp cây đứng vững hơn, đặc biệt khi thân cây phát triển cao.
Phòng trừ sâu bệnh cũng là một phần không thể thiếu trong quy trình trồng cây bạc hà nấu canh chua bền vững. Bạc hà tuy ít bị sâu bệnh hơn một số loại rau khác, nhưng cũng có thể gặp phải một số vấn đề. Các loại sâu ăn lá như sâu khoang, sâu cuốn lá có thể gây hại cho bẹ lá. Bệnh thối nhũn thường xuất hiện khi đất quá ẩm hoặc bị ngập úng, gây thối rễ và thân cây. Để phòng ngừa, quan trọng nhất là giữ vệ sinh khu vực trồng, loại bỏ lá già, cỏ dại. Chọn giống khỏe, không mang mầm bệnh từ đầu. Trồng với mật độ hợp lý để cây thông thoáng. Tưới nước đúng cách, tránh để đất quá ẩm hoặc quá khô đột ngột.
Khi phát hiện sâu bệnh, tùy mức độ mà áp dụng biện pháp xử lý phù hợp. Với sâu ăn lá số lượng ít, có thể bắt bằng tay. Nếu nhiều, có thể sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật sinh học có nguồn gốc từ thảo mộc như dịch chiết tỏi ớt, dung dịch neem oil. Đối với bệnh thối nhũn, cần ngừng tưới nước ngay lập tức, kiểm tra hệ thống thoát nước và có thể sử dụng vôi bột rắc xung quanh gốc để sát khuẩn. Nếu bệnh nặng, cây bị bệnh cần được loại bỏ để tránh lây lan. Việc theo dõi thường xuyên và xử lý kịp thời sẽ giúp cây bạc hà của bạn phát triển khỏe mạnh, cho năng suất cao và đảm bảo chất lượng cho món canh chua.
Bạc hà là cây ưa sáng nhẹ hoặc bán râm. Ánh sáng mặt trời trực tiếp quá gay gắt, đặc biệt là vào buổi trưa mùa hè, có thể làm lá bị cháy hoặc cây chậm phát triển. Nếu trồng ở nơi có nắng nóng trực tiếp, bạn nên cân nhắc che chắn cho cây vào khoảng thời gian nắng gắt nhất (từ 11h trưa đến 3h chiều). Ngược lại, nếu cây bị thiếu sáng nghiêm trọng, thân cây sẽ vóng, ốm yếu, lá nhỏ và năng suất thấp. Do đó, tìm vị trí trồng có ánh sáng phù hợp là điều cần thiết để đảm bảo cây quang hợp tốt và cho thân bạc hà đạt chất lượng lý tưởng để chế biến món canh chua.
Khi cây bạc hà đã phát triển đủ lớn, thân đạt kích thước mong muốn (thường là đường kính khoảng 2-3 cm trở lên), lá xòe to và cây đã đẻ thêm nhánh con xung quanh gốc (thường sau khoảng 1.5 – 2 tháng từ khi trồng), bạn có thể bắt đầu thu hoạch. Thời điểm thu hoạch thích hợp nhất là vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát khi cây còn tươi tỉnh. Sử dụng dao hoặc kéo sắc để cắt thân bạc hà sát gốc hoặc cách gốc khoảng 5-10 cm nếu bạn muốn để lại gốc cho cây tiếp tục đẻ nhánh và cho thu hoạch lứa sau.
Thu hoạch từng thân bạc hà khi cần thiết để đảm bảo độ tươi ngon. Sau khi cắt, bẹ lá sẽ được loại bỏ, chỉ giữ lại phần thân xốp. Để chuẩn bị cho món canh chua, thân bạc hà cần được tước bỏ lớp vỏ xơ bên ngoài và thái vát thành từng miếng vừa ăn. Để giảm độ ngứa của bạc hà, một mẹo nhỏ là sau khi sơ chế và thái xong, bạn cho bạc hà vào một cái rổ, rắc muối hạt vào và bóp nhẹ hoặc bóp cùng nước cốt chanh/me, sau đó xả lại thật sạch với nước nhiều lần cho hết mặn và hết nhớt. Công đoạn này giúp loại bỏ các tinh thể calcium oxalate gây ngứa trong bạc hà, làm cho thân cây giòn hơn và sẵn sàng cho vào nồi canh chua. Việc thu hoạch đúng lúc và sơ chế đúng cách là bước cuối cùng hoàn thiện quá trình trồng cây bạc hà nấu canh chua tại nhà của bạn.
Đối với những người sống ở khu vực đô thị, không có nhiều diện tích đất vườn, việc trồng cây bạc hà nấu canh chua vẫn hoàn toàn khả thi bằng cách trồng trong chậu hoặc thùng xốp trên ban công, sân thượng. Lựa chọn chậu hoặc thùng có kích thước đủ lớn (đường kính tối thiểu 30-40 cm) và có lỗ thoát nước là bước đầu tiên. Hỗn hợp đất trồng trong chậu cần đảm bảo độ tơi xốp và thoát nước tốt hơn so với trồng trên luống để tránh úng nước trong không gian hạn chế. Bạn có thể tăng tỷ lệ trấu hun, xơ dừa hoặc perlite trong hỗn hợp đất.
Khi trồng trong chậu, mật độ trồng cần thưa hơn, chỉ nên trồng 1-2 gốc mỗi chậu tùy kích thước. Việc tưới nước cần cẩn thận hơn, tránh để đất quá khô vì lượng đất trong chậu ít dễ bị mất ẩm nhanh, nhưng cũng tuyệt đối không để đọng nước dưới đáy chậu. Việc bón phân hữu cơ (phân trùn quế, phân gà hoai mục) định kỳ rất quan trọng để cung cấp dinh dưỡng liên tục cho cây trong không gian hạn chế của chậu. Đặt chậu ở vị trí có đủ ánh sáng nhẹ, tránh nắng gắt chiếu trực tiếp vào buổi trưa. Với sự chăm sóc tỉ mỉ, bạn vẫn có thể thu hoạch được những thân bạc hà non mập ngay tại nhà để thưởng thức món canh chua yêu thích.
Một số vấn đề thường gặp khi trồng cây bạc hà nấu canh chua và cách khắc phục. Tình trạng cây không phát triển hoặc phát triển chậm có thể do đất nghèo dinh dưỡng, thiếu nước hoặc bị sâu bệnh tấn công ở giai đoạn đầu. Cần kiểm tra lại đất, bổ sung phân bón và điều chỉnh lượng nước tưới. Nếu thân cây bị úng hoặc thối nhũn, nguyên nhân hầu hết là do đất bị úng nước. Cần kiểm tra lại khả năng thoát nước của đất hoặc chậu trồng, giảm lượng nước tưới. Lá bạc hà bị vàng có thể là dấu hiệu thiếu chất dinh dưỡng (thường là đạm) hoặc do úng nước, sâu bệnh. Cần xác định nguyên nhân cụ thể để có biện pháp xử lý thích hợp như bón bổ sung phân đạm, cải thiện thoát nước hoặc phòng trừ sâu bệnh.
Vấn đề bạc hà bị ngứa sau khi thu hoạch và sơ chế là do lượng tinh thể calcium oxalate có trong thân cây. Để giảm ngứa, ngoài việc bóp muối hoặc chanh/me rồi xả sạch, việc trồng cây trong điều kiện đất đủ ẩm, nhiều dinh dưỡng và thu hoạch khi cây không quá già cũng góp phần làm giảm đáng kể lượng chất gây ngứa này. Cây bạc hà được chăm sóc tốt, sinh trưởng mạnh mẽ thường cho thân ít ngứa hơn cây cằn cỗi. Ngoài ra, việc đeo găng tay khi sơ chế cũng giúp tránh bị ngứa tay.
Trồng bạc hà tại nhà để nấu canh chua không chỉ là một hoạt động làm vườn mà còn là cách để bạn chủ động tạo ra nguồn nguyên liệu sạch, tươi ngon cho bữa ăn gia đình. Từ việc chọn giống, chuẩn bị đất, trồng cây đến chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và cuối cùng là thu hoạch và sơ chế, mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và hiểu biết nhất định. Tuy nhiên, với những hướng dẫn chi tiết và kinh nghiệm được chia sẻ, hy vọng bạn đã có đủ kiến thức để bắt đầu hành trình trồng cây bạc hà nấu canh chua của mình. Hãy bắt tay vào làm ngay hôm nay để sớm được thưởng thức hương vị đặc biệt của món canh chua nấu từ bạc hà do chính tay mình trồng nhé! Với nguồn giống chất lượng và kiến thức canh tác đúng đắn, bạn hoàn toàn có thể thành công. Khám phá thêm các loại hạt giống và vật tư nông nghiệp chất lượng tại hatgiongnongnghiep1.vn để hỗ trợ quá trình làm vườn của bạn.