Khu vực dưới tán cây lớn thường là nơi có ánh sáng yếu và điều kiện đất đai đặc biệt. Thay vì bỏ trống, bạn hoàn toàn có thể biến những không gian này thành những điểm nhấn xanh mát bằng cách lựa chọn các loại cây có thể trồng dưới tán cây phù hợp. Có rất nhiều loại cây cảnh, cây ăn quả, và cây thuốc có khả năng thích nghi tốt với điều kiện bóng râm. Bài viết này sẽ khám phá chi tiết những lựa chọn tiềm năng này.
Tại sao trồng cây dưới tán cây là một thách thức?
Trồng cây dưới tán cây không chỉ đơn giản là tìm những loài cây chịu bóng râm. Khu vực này tồn tại nhiều thách thức đặc thù do sự hiện diện của cây lớn bên trên. Việc hiểu rõ những khó khăn này giúp chúng ta có lựa chọn và phương pháp chăm sóc phù hợp, đảm bảo cây con có thể sinh trưởng và phát triển khỏe mạnh.
Ánh sáng yếu
Đây là thách thức rõ ràng nhất. Tán lá dày của cây lớn chặn phần lớn ánh nắng mặt trời, tạo ra môi trường bóng râm từ một phần đến hoàn toàn. Mức độ bóng râm thay đổi tùy thuộc vào loại cây lớn (lá dày hay thưa, tán rộng hay hẹp), hướng nắng và thời gian trong ngày/năm. Hầu hết các loại cây rau màu và cây ăn quả cần nhiều ánh sáng để quang hợp và tạo quả. Các loại cây cảnh ra hoa cũng thường cần đủ nắng để phân hóa mầm hoa. Do đó, việc tìm kiếm các loại cây có thể trồng dưới tán cây đòi hỏi phải ưu tiên những loài có khả năng quang hợp hiệu quả trong điều kiện ánh sáng hạn chế.
Cạnh tranh về nước và dinh dưỡng từ rễ cây lớn
Hệ thống rễ của cây lớn thường phát triển mạnh mẽ và lan rộng dưới lòng đất để tìm kiếm nước và dinh dưỡng. Điều này tạo ra sự cạnh tranh gay gắt cho bất kỳ cây con nào được trồng gần gốc cây mẹ. Rễ cây lớn sẽ hấp thụ phần lớn lượng nước mưa hoặc nước tưới, khiến đất trở nên khô nhanh hơn. Tương tự, chúng cũng hấp thụ các khoáng chất và dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của cây nhỏ. Để khắc phục, việc chuẩn bị đất kỹ lưỡng và có chế độ tưới tiêu, bón phân phù hợp là cực kỳ quan trọng khi trồng các loại cây có thể trồng dưới tán cây.
Đất nén chặt và lá rụng
Thường xuyên bị dẫm đạp hoặc do cấu trúc đất tự nhiên, khu vực dưới gốc cây có thể bị nén chặt, gây khó khăn cho rễ cây con đâm sâu và hấp thụ oxy. Lớp lá rụng dày từ cây lớn cũng có thể tạo ra một lớp phủ khó phân hủy, cản trở sự nảy mầm của hạt giống và đôi khi làm thay đổi pH đất khi phân hủy. Tuy nhiên, nếu được xử lý đúng cách, lớp lá mục lại là nguồn vật chất hữu cơ quý giá, giúp cải tạo đất và giữ ẩm. Cần dọn bớt lá rụng quá dày và bổ sung thêm các loại vật liệu hữu cơ khác để cải thiện cấu trúc đất.
Luồng không khí hạn chế
Dưới tán cây rậm rạp, luồng không khí có thể bị hạn chế, tạo điều kiện ẩm ướt hơn và dễ phát sinh các bệnh nấm, mốc trên lá cây con. Việc lựa chọn các loại cây có thể trồng dưới tán cây có khả năng kháng bệnh tốt hoặc có cấu trúc lá thoáng khí sẽ giúp giảm thiểu rủi ro này. Đôi khi, việc tỉa bớt cành lá phía dưới của cây mẹ cũng có thể giúp tăng cường luồng không khí và ánh sáng lọt xuống.
Những yếu tố cần cân nhắc khi chọn cây trồng dưới tán cây
Để lựa chọn các loại cây có thể trồng dưới tán cây thành công, không chỉ dựa vào danh sách các loài chịu bóng râm. Bạn cần đánh giá kỹ lưỡng điều kiện cụ thể của khu vực trồng và nhu cầu của từng loại cây. Dưới đây là những yếu tố quan trọng cần xem xét trước khi đưa ra quyết định.
Mức độ ánh sáng thực tế
Đây là yếu tố quyết định hàng đầu. Bóng râm dưới tán cây không phải lúc nào cũng hoàn toàn giống nhau. Có thể là bóng râm hoàn toàn (không nhận bất kỳ ánh nắng trực tiếp nào), bóng râm một phần (nhận nắng vài giờ vào buổi sáng hoặc chiều), hoặc ánh sáng lốm đốm (ánh nắng lọt qua tán lá thưa). Quan sát khu vực trồng vào các thời điểm khác nhau trong ngày là cách tốt nhất để xác định mức độ ánh sáng. Sau đó, chọn những loại cây có yêu cầu ánh sáng phù hợp với điều kiện đó. Ngay cả những cây chịu bóng râm tốt nhất vẫn cần một lượng ánh sáng nhất định để tồn tại.
Loại đất và độ ẩm
Như đã đề cập, đất dưới tán cây thường khô hơn do cạnh tranh rễ và có thể bị nén chặt. Tuy nhiên, ở một số khu vực ẩm thấp hoặc đất sét, đất lại có thể giữ nước quá nhiều. Cần kiểm tra loại đất hiện có (đất thịt, đất cát, đất sét) và khả năng thoát nước của nó. Hầu hết các loại cây có thể trồng dưới tán cây ưa đất giàu mùn, tơi xốp và giữ ẩm tốt nhưng không bị ngập úng. Nếu đất quá khô hoặc quá chặt, cần cải tạo bằng cách bổ sung phân hữu cơ, xơ dừa, hoặc cát để cải thiện cấu trúc và khả năng giữ/thoát nước.
Cạnh tranh từ rễ cây mẹ
Rễ cây lớn là đối thủ đáng gờm. Khi trồng cây con, hãy cẩn thận không làm tổn thương rễ cây mẹ. Chọn vị trí trồng cách gốc cây lớn một khoảng nhất định, tùy thuộc vào kích thước và loại cây mẹ. Đối với những khu vực rễ cây mẹ quá dày đặc, có thể cần xem xét các giải pháp như trồng trong chậu đặt dưới tán cây, hoặc tạo luống trồng cao hơn mặt đất một chút để cung cấp không gian cho rễ cây con phát triển mà không bị rễ cây mẹ chèn ép quá mức.
Kích thước và tốc độ phát triển của cây con
Xem xét kích thước cuối cùng của cây khi trưởng thành. Tránh trồng những cây sẽ trở nên quá lớn và cạnh tranh ngược lại với cây mẹ, hoặc những cây quá nhỏ bé sẽ bị lấn át hoàn toàn. Tốc độ phát triển cũng quan trọng; những cây phát triển chậm có thể cần được bảo vệ và chăm sóc kỹ lưỡng hơn trong giai đoạn đầu khi cạnh tranh với cây lớn. Chọn các loại cây có thể trồng dưới tán cây có tốc độ sinh trưởng vừa phải, phù hợp với không gian và điều kiện dưới tán.
Mục đích trồng cây
Bạn muốn trồng cây dưới tán để làm gì? Để tạo lớp phủ nền xanh mát? Để có thêm rau sạch hoặc trái cây? Để tạo điểm nhấn với hoa lá rực rỡ? Hay đơn giản là lấp đầy khoảng trống? Mục đích này sẽ giúp bạn thu hẹp danh sách lựa chọn. Ví dụ, nếu muốn phủ nền, các loại cây thân bò hoặc lan nhanh sẽ là ưu tiên hàng đầu. Nếu muốn lấy rau, hãy chọn các loại rau ăn lá chịu bóng. Xác định rõ mục tiêu sẽ giúp việc lựa chọn các loại cây có thể trồng dưới tán cây trở nên hiệu quả và đáp ứng đúng nhu cầu của bạn.
Các loại cây cảnh lá có thể trồng dưới tán cây
Cây cảnh lá là lựa chọn phổ biến và thường là giải pháp hiệu quả nhất để làm đẹp những khu vực bóng râm dưới tán cây. Chúng không cần nhiều ánh sáng để ra hoa hoặc kết trái, mà tập trung vào việc phát triển tán lá với hình dáng, màu sắc và kết cấu đa dạng, tạo nên sự phong phú cho cảnh quan.
Dương xỉ (Ferns)
Dương xỉ là biểu tượng của khu vườn bóng râm và ẩm ướt. Chúng có vô số hình dạng, kích thước và tông màu xanh khác nhau, từ lá mảnh mai như ren đến lá to bản, cứng cáp. Hầu hết các loại dương xỉ phát triển tốt nhất trong điều kiện bóng râm hoàn toàn hoặc bóng râm một phần, đất giàu mùn, ẩm ướt và thoát nước tốt. Chúng rất phù hợp để trồng thành cụm lớn dưới gốc cây hoặc dọc theo đường viền khu vườn bóng râm.
Các loại dương xỉ phổ biến có thể trồng dưới tán cây bao gồm:
- Dương xỉ tổ yến (Asplenium nidus): Có lá to bản, xanh mướt, mọc thành hình chiếc tổ chim. Ưa ẩm và bóng râm hoàn toàn.
- Dương xỉ bồng bềnh (Nephrolepis exaltata): Loại dương xỉ phổ biến, lá rủ xuống, tạo cảm giác mềm mại. Khá dễ trồng và chịu được nhiều điều kiện bóng râm khác nhau.
- Dương xỉ lá tần (Osmunda regalis): Loại dương xỉ lớn, có thể cao tới 1-2 mét, tạo điểm nhấn ấn tượng dưới tán cây lớn.
- Dương xỉ Maidenhair (Adiantum spp.): Lá nhỏ, mỏng manh, thân đen bóng. Cần độ ẩm cao và bóng râm hoàn toàn.
Trồng dương xỉ dưới tán cây giúp giữ ẩm cho đất, giảm xói mòn và tạo một thảm thực vật xanh mướt quanh năm. Chúng là lựa chọn tuyệt vời cho những khu vực mà các loại cây khác khó sống.
Vạn niên thanh (Chinese Evergreen – Aglaonema spp.)
Vạn niên thanh là loài cây cảnh lá rất được ưa chuộng nhờ khả năng thích nghi với điều kiện ánh sáng yếu trong nhà và cả ngoài trời dưới tán cây. Lá của chúng có nhiều màu sắc và họa tiết đa dạng, từ xanh đậm, xanh pha bạc, hồng, đỏ, mang lại sức sống cho không gian bóng râm. Vạn niên thanh ưa đất giàu mùn, ẩm nhưng không úng nước và nhiệt độ ấm áp.
Có nhiều giống vạn niên thanh khác nhau với vẻ ngoài độc đáo:
- Aglaonema ‘Silver Bay’: Lá xanh bạc, gân xanh đậm.
- Aglaonema ‘Red Aglaonema’: Lá có màu hồng hoặc đỏ rực rỡ.
- Aglaonema ‘Maria’: Lá xanh đậm, có đốm bạc.
Vạn niên thanh không chỉ đẹp mà còn được cho là mang ý nghĩa phong thủy tốt lành. Chúng dễ chăm sóc, chỉ cần tưới nước khi đất khô và bón phân nhẹ định kỳ. Trồng vạn niên thanh thành cụm hoặc dọc lối đi dưới tán cây sẽ tạo điểm nhấn màu sắc rất hiệu quả.
Cây ráy cảnh (Alocasia/Colocasia spp. – Elephant Ear)
Các loại ráy cảnh, hay còn gọi là cây tai voi, nổi bật với những chiếc lá khổng lồ, hình trái tim hoặc hình mũi tên, tạo ấn tượng mạnh mẽ. Chúng có thể phát triển rất nhanh trong điều kiện phù hợp. Mặc dù một số loại ưa nắng nhẹ hoặc bán phần, nhiều giống ráy cảnh có thể phát triển tốt dưới tán cây lớn, đặc biệt là ở những nơi có độ ẩm cao và đất giàu dinh cương.
Một số loại ráy cảnh phổ biến:
- Colocasia esculenta (Ráy khoai sọ): Lá xanh đậm, có thể trồng dưới nước hoặc nơi đất rất ẩm, chịu bóng râm tốt.
- Alocasia macrorrhizos (Ráy voi): Lá xanh bóng, lớn, hướng lên trên. Ưa bóng râm một phần và đất ẩm.
- Alocasia amazonica (Ráy mũi tên): Lá xanh đậm, gân trắng nổi bật. Cần độ ẩm cao và bóng râm.
Những chiếc lá to của ráy cảnh tạo ra một vẻ đẹp nhiệt đới cho khu vườn bóng râm. Chúng cần được tưới nước đều đặn, đặc biệt vào mùa khô và bón phân giàu đạm để lá phát triển tốt.
Lưỡi hổ (Sansevieria spp.)
Mặc dù nổi tiếng là cây nội thất có thể sống sót trong điều kiện ánh sáng rất yếu, lưỡi hổ cũng có thể được trồng ngoài trời dưới tán cây ở những vùng khí hậu ấm áp. Chúng chịu hạn tốt và không kén đất, miễn là đất thoát nước tốt. Lá lưỡi hổ cứng cáp, hình kiếm, mọc thẳng đứng với nhiều màu sắc và hoa văn khác nhau, từ xanh sọc trắng đến xanh pha vàng.
Lưỡi hổ rất ít cần chăm sóc, không cần tưới nhiều nước và hiếm khi bị sâu bệnh. Chúng có thể trồng thành hàng rào thấp hoặc thành cụm dưới gốc cây, tạo nên cấu trúc thẳng đứng thú vị trong không gian bóng râm. Tuy nhiên, cần lưu ý đất không được quá ẩm, vì rễ lưỡi hổ dễ bị úng thối.
Cây bạc hà đất (Plectranthus spp.)
Cây bạc hà đất là một nhóm cây đa dạng, nhiều loại trong số đó rất thích hợp để trồng dưới tán cây nhờ khả năng chịu bóng râm và dễ nhân giống. Chúng thường có lá mềm, mọng nước với nhiều màu sắc và hoa văn, từ xanh lá, tím, bạc đến các sọc hoặc đốm màu nổi bật. Một số loại có mùi thơm nhẹ khi chạm vào lá.
Bạc hà đất phát triển tốt trong đất ẩm, thoát nước tốt và bóng râm một phần hoặc lốm đốm. Chúng có thể trồng thành thảm phủ nền, trong chậu hoặc làm cây viền. Việc cắt tỉa thường xuyên giúp cây mọc gọn gàng và kích thích ra nhiều nhánh mới.
Cây lan ý (Peace Lily – Spathiphyllum spp.)
Lan ý là một loại cây cảnh phổ biến với lá xanh đậm, bóng và những bông hoa màu trắng hình mo cau đặc trưng. Chúng là minh chứng cho thấy các loại cây có thể trồng dưới tán cây vẫn có thể có hoa đẹp. Lan ý phát triển mạnh trong điều kiện bóng râm hoặc bóng râm một phần và đất luôn ẩm. Khi cây thiếu nước, lá sẽ rủ xuống rõ rệt, là tín hiệu báo cần tưới.
Lan ý không chỉ đẹp mà còn được biết đến với khả năng lọc không khí. Trồng lan ý dưới tán cây, đặc biệt ở những nơi gần nguồn nước hoặc có độ ẩm cao, sẽ giúp cây phát triển tốt và thường xuyên cho hoa, mang lại vẻ tinh khôi cho góc vườn râm mát.
Cây cọ cảnh nhỏ (Parlor Palm, Kentia Palm – khi còn nhỏ)
Một số loại cọ cảnh khi còn non hoặc ở kích thước nhỏ có thể chịu được điều kiện ánh sáng yếu dưới tán cây. Ví dụ như cọ nội thất (Parlor Palm – Chamaedorea elegans) hoặc cọ Kentia (Howea forsteriana). Chúng mang đến vẻ đẹp nhiệt đới với tán lá xòe rộng. Tuy nhiên, khi lớn lên, hầu hết các loại cọ đều cần nhiều ánh sáng hơn.
Trồng cọ cảnh nhỏ dưới tán cây là một giải pháp tạm thời hoặc phù hợp với những cây lớn có tán lá thưa hơn, cho phép ánh sáng lọt qua nhiều. Chúng cần đất thoát nước tốt và độ ẩm vừa phải. Việc bón phân nhẹ định kỳ giúp cây duy trì màu xanh và sức sống.
Các loại cây lá màu khác
Ngoài các loại trên, còn có nhiều loại cây cảnh lá màu khác có thể thêm sắc thái cho khu vườn bóng râm, chẳng hạn như:
- Cây lưỡi mèo (Calathea spp.): Nổi tiếng với lá có hoa văn phức tạp, nhiều màu sắc. Cần độ ẩm cao và bóng râm.
- Cây môn đốm (Hypoestes phyllostachya – Polka Dot Plant): Lá màu xanh với các đốm hồng, trắng hoặc đỏ. Thích bóng râm một phần và đất ẩm.
- Cây coleus (Coleus spp.): Mặc dù nhiều loại coleus cần nắng để lên màu đẹp nhất, một số giống vẫn giữ được màu sắc rực rỡ trong điều kiện ánh sáng lốm đốm hoặc bóng râm một phần. Cần đất ẩm và thoát nước tốt.
Sự đa dạng về hình dáng, kích thước và màu sắc của cây cảnh lá giúp bạn có thể tạo ra một khu vườn bóng râm vô cùng sinh động và hấp dẫn.
Các loại cây ra hoa đẹp trồng dưới tán cây
Ai nói khu vườn bóng râm thì thiếu sắc hoa? Có rất nhiều loại cây ra hoa có khả năng sinh trưởng và nở hoa rực rỡ ngay cả trong điều kiện ánh sáng hạn chế dưới tán cây. Việc lựa chọn đúng loại sẽ mang lại những mảng màu tươi sáng, xua tan đi sự u ám thường thấy ở những góc khuất này.
Hoa cẩm tú cầu (Hydrangea spp.)
Cẩm tú cầu là một trong những loài hoa được yêu thích nhất cho khu vườn bóng râm. Hầu hết các giống cẩm tú cầu, đặc biệt là Hydrangea macrophylla (cẩm tú cầu lá to) và Hydrangea serrata (cẩm tú cầu núi), phát triển tốt nhất ở những nơi có bóng râm buổi chiều hoặc ánh sáng lốm đốm cả ngày. Nắng gắt có thể làm cháy lá và ảnh hưởng đến sự ra hoa.
Cẩm tú cầu ưa đất giàu mùn, ẩm và thoát nước tốt. Màu sắc của hoa cẩm tú cầu lá to có thể thay đổi tùy thuộc vào độ pH của đất (đất chua cho hoa màu xanh, đất kiềm cho hoa màu hồng). Cẩm tú cầu cần nhiều nước, đặc biệt là trong thời kỳ ra hoa, nên rất phù hợp trồng dưới tán cây nơi đất có thể giữ ẩm tốt nếu được cải tạo đúng cách. Những bụi cẩm tú cầu lớn với những chùm hoa tròn đầy hay hình nón sẽ là điểm nhấn ngoạn mục dưới bóng cây.
Hoa trà (Camellia spp.)
Hoa trà là loài cây bụi lâu năm với những bông hoa lớn, đẹp lộng lẫy nở rộ vào mùa thu, đông hoặc xuân, tùy thuộc vào giống. Chúng ưa bóng râm một phần hoặc ánh sáng lốm đốm và đất chua, giàu mùn, thoát nước tốt. Điều kiện dưới tán cây, đặc biệt là tán cây lá kim, thường cung cấp môi trường đất phù hợp cho hoa trà.
Hoa trà cần được bảo vệ khỏi ánh nắng mặt trời gay gắt và gió mạnh. Tưới nước đều đặn, đặc biệt là trong thời kỳ nụ hoa đang hình thành. Trồng hoa trà dưới tán cây không chỉ mang lại vẻ đẹp sang trọng với những đóa hoa đầy đặn mà còn tạo thêm màu sắc cho khu vườn vào những tháng lạnh lẽo.
Hoa đỗ quyên/azalea (Rhododendron/Azalea spp.)
Đỗ quyên và azalea là những cây bụi ra hoa rực rỡ vào mùa xuân. Giống như hoa trà, chúng cũng ưa bóng râm một phần và đất chua, giàu hữu cơ, thoát nước tốt. Nhiều giống đỗ quyên và azalea có thể bị cháy lá nếu trồng ở nơi có nắng gắt.
Có rất nhiều giống đỗ quyên và azalea với kích thước, màu sắc hoa và thời gian nở khác nhau. Lựa chọn những giống có kích thước phù hợp với không gian dưới tán cây. Đảm bảo đất luôn ẩm nhưng không bị ngập úng. Bổ sung lớp vật liệu phủ gốc (mulch) như vỏ thông giúp giữ ẩm và duy trì độ chua của đất, rất có lợi cho sự phát triển của chúng.
Hoa violet (Violet – Viola spp.)
Hoa violet là những loài cây nhỏ, thường mọc hoang dã, với những bông hoa màu tím, xanh, vàng hoặc trắng nhỏ xinh. Chúng có khả năng chịu bóng râm tốt và có thể lan rộng tạo thành thảm hoa dưới tán cây. Một số loài violet còn có lá và hoa có thể ăn được.
Hoa violet thích đất ẩm, giàu mùn và bóng râm hoàn toàn hoặc một phần. Chúng dễ trồng và chăm sóc, thường tự nhân giống bằng hạt hoặc thân rễ. Thảm hoa violet dưới tán cây mang đến vẻ đẹp tự nhiên, mộc mạc và thu hút côn trùng thụ phấn.
Hoa bất tử (Impatiens spp.)
Hoa bất tử là lựa chọn hàng đầu cho những khu vực bóng râm cần màu sắc rực rỡ từ mùa xuân đến mùa thu. Chúng có khả năng nở hoa liên tục trong điều kiện bóng râm hoàn toàn hoặc một phần và đất ẩm. Có rất nhiều màu sắc hoa bất tử để lựa chọn, từ trắng, hồng, đỏ, cam, tím đến các màu pha trộn.
Hoa bất tử cần được tưới nước đều đặn để đất luôn ẩm, nếu bị khô hạn chúng sẽ nhanh chóng héo rũ. Bón phân định kỳ giúp cây ra nhiều hoa hơn. Trồng hoa bất tử thành viền hoặc thành khóm lớn dưới tán cây tạo hiệu ứng màu sắc ấn tượng và sống động.
Hoa đồng tiền (Gerbera spp. – một số giống chịu bóng bán phần)
Mặc dù đa số các giống hoa đồng tiền cần nhiều nắng để ra hoa rực rỡ, một số giống lai tạo hoặc trong điều kiện khí hậu mát mẻ hơn có thể chịu được bóng râm bán phần (nắng khoảng 2-3 giờ/ngày). Hoa đồng tiền mang đến những bông hoa lớn, nhiều màu sắc tươi sáng, tạo điểm nhấn vui tươi.
Khi trồng hoa đồng tiền dưới tán cây, hãy chọn vị trí có ánh sáng lốm đốm hoặc nhận được nắng sáng nhẹ nhàng. Đất cần thoát nước cực tốt và giàu dinh dưỡng. Tránh tưới nước lên lá và hoa để hạn chế bệnh nấm.
Các loại cây ăn quả nhỏ và cây gia vị/thuốc trồng dưới tán cây
Không phải tất cả các loại cây ăn quả đều cần nắng gắt. Một số loại cây ăn quả nhỏ, cây gia vị hoặc cây thuốc có thể phát triển và cho năng suất khá tốt trong điều kiện bóng râm một phần dưới tán cây, mang lại cho bạn nguồn thực phẩm tươi sạch ngay trong vườn.
Cây việt quất (Blueberry – cần đất chua và bóng râm bán phần)
Cây việt quất là một ví dụ về cây ăn quả có thể trồng dưới tán cây, nhưng có yêu cầu đặc biệt. Chúng cần đất cực kỳ chua (pH 4.5-5.5) và ưa bóng râm bán phần, đặc biệt là ở những vùng có mùa hè nóng. Ánh nắng gay gắt có thể làm khô đất và cháy lá việt quất.
Trồng việt quất dưới tán cây lá kim (như thông, tùng) có thể giúp duy trì độ chua của đất. Cần cải tạo đất kỹ lưỡng bằng mùn than bùn, lưu huỳnh hoặc phân bón chuyên dụng cho cây ưa chua. Việt quất cần tưới nước đều đặn và giữ ẩm cho đất. Mặc dù năng suất có thể không cao bằng khi trồng đủ nắng, bạn vẫn có thể thu hoạch được những trái việt quất ngon từ cây trồng dưới tán.
Dâu tây (Strawberry – ưa bóng râm bán phần)
Dâu tây cũng là một loại cây ăn quả có thể trồng trong điều kiện bóng râm bán phần. Ở những vùng khí hậu nóng, trồng dâu tây dưới tán cây giúp bảo vệ cây khỏi nhiệt độ cao và ánh nắng gay gắt, giúp quả không bị cháy nắng và giữ đất ẩm lâu hơn.
Dâu tây cần đất giàu hữu cơ, thoát nước tốt và ẩm đều. Trồng dâu tây dưới tán cây, bạn có thể cần bổ sung thêm ánh sáng bằng cách tỉa cành cây mẹ hoặc chọn vị trí có ánh sáng lốm đốm. Năng suất quả có thể ít hơn so với trồng đủ nắng, nhưng chất lượng quả vẫn rất tốt. Dâu tây có thể trồng trong các luống trên cao hoặc trong chậu đặt dưới tán cây.
Các loại rau lá xanh (Bóng râm bán phần đến hoàn toàn)
Nhiều loại rau ăn lá chịu được bóng râm tốt hơn các loại rau ăn củ hoặc ăn quả. Trồng rau lá xanh dưới tán cây giúp lá không bị cháy nắng, đặc biệt vào mùa hè. Khu vực này cũng giữ ẩm tốt hơn, điều kiện lý tưởng cho các loại rau này.
Các loại rau lá xanh phù hợp bao gồm:
- Xà lách (Lettuce): Hầu hết các loại xà lách phát triển tốt nhất trong bóng râm bán phần.
- Rau chân vịt (Spinach): Chịu được bóng râm đáng kể.
- Cải xoăn (Kale): Khá chịu bóng râm.
- Rau arugula: Phát triển nhanh trong điều kiện bóng râm bán phần.
- Các loại rau cải (Mustard Greens, Bok Choy): Nhiều loại cải chịu bóng râm bán phần.
Trồng rau lá xanh dưới tán cây đòi hỏi đất giàu dinh dưỡng, tơi xốp và ẩm đều. Bổ sung phân hữu cơ trước khi trồng và tưới nước thường xuyên.
Các loại thảo mộc (Bóng râm bán phần)
Nhiều loại thảo mộc có nguồn gốc từ rừng hoặc những nơi có bóng râm có thể phát triển mạnh dưới tán cây, mang lại hương vị tươi ngon cho bữa ăn của bạn.
Các loại thảo mộc chịu bóng râm bao gồm:
- Bạc hà (Mint): Phát triển cực nhanh và có thể trở nên xâm lấn, nên tốt nhất trồng trong chậu hoặc khu vực kiểm soát được. Yêu cầu đất ẩm và bóng râm bán phần.
- Ngò tây (Parsley): Ưa bóng râm bán phần và đất ẩm.
- Rau mùi (Cilantro): Chịu bóng râm bán phần, giúp kéo dài thời gian thu hoạch vào mùa nóng.
- Hẹ (Chives): Dễ trồng trong bóng râm bán phần.
- Kinh giới ô (Oregano – một số loại): Một số loại kinh giới ô chịu bóng râm bán phần tốt hơn loại khác.
- Tía tô đất (Lemon Balm): Phát triển tốt trong bóng râm và đất ẩm.
Thảo mộc trồng dưới tán cây thường có lá xanh mướt và mềm mại hơn so với trồng đủ nắng. Chúng cần đất thoát nước tốt và không quá khô.
Cây gừng, nghệ (Ginger, Turmeric)
Cả gừng và nghệ đều là những loại cây thân rễ ưa bóng râm một phần và đất ẩm, giàu hữu cơ. Chúng có thể phát triển mạnh mẽ dưới tán cây lớn, nơi được che chắn khỏi ánh nắng gắt và giữ được độ ẩm cần thiết.
Trồng gừng và nghệ dưới tán cây bắt đầu bằng việc trồng các đoạn thân rễ có mầm. Đất cần tơi xốp để thân rễ có thể phát triển dễ dàng. Tưới nước đều đặn, đặc biệt vào mùa khô. Thu hoạch khi cây bắt đầu tàn lụi.
Cây sả (Lemongrass – chịu bóng bán phần)
Cây sả là một loại cỏ thân thảo có mùi thơm đặc trưng, thường được dùng làm gia vị. Mặc dù sả ưa nắng, nó vẫn có thể phát triển khá tốt trong điều kiện bóng râm bán phần. Trồng sả dưới tán cây giúp lá sả mềm hơn.
Sả cần đất ẩm và thoát nước tốt. Nhân giống bằng cách tách bụi. Trồng sả thành bụi dưới tán cây không chỉ cung cấp gia vị mà còn có thể giúp xua đuổi một số loại côn trùng nhờ mùi thơm của nó.
Cây phủ nền và cây viền trồng dưới tán cây
Cây phủ nền là giải pháp tuyệt vời để lấp đầy những khoảng trống lớn dưới tán cây, giảm thiểu sự phát triển của cỏ dại, giữ ẩm cho đất và tạo một thảm thực vật xanh mát, đồng nhất hoặc đa dạng. Cây viền giúp định hình lối đi hoặc ranh giới khu vực trồng. Nhiều loại cây phủ nền và cây viền có khả năng chịu bóng râm rất tốt.
Cỏ nhật bản (Japanese Spurge – Pachysandra terminalis)
Cỏ Nhật Bản là một loại cây phủ nền thường xanh, phát triển rất mạnh và lan rộng trong điều kiện bóng râm hoàn toàn hoặc một phần. Chúng có lá màu xanh đậm, bóng, mọc dày đặc, tạo thành một lớp phủ đồng đều và hấp dẫn. Vào mùa xuân, cỏ Nhật Bản có thể ra hoa màu trắng nhỏ, không đáng kể nhưng tạo thêm nét duyên dáng.
Cỏ Nhật Bản ưa đất giàu mùn, ẩm và thoát nước tốt. Chúng có thể lan rộng khá nhanh bằng thân rễ ngầm, nên cần lưu ý nếu bạn muốn kiểm soát diện tích trồng. Cây ít bị sâu bệnh và không cần chăm sóc nhiều sau khi đã bén rễ.
Cây thường xuân (Ivy – Hedera spp.)
Thường xuân là loài cây leo hoặc bò nổi tiếng với khả năng thích nghi cao với điều kiện bóng râm. Chúng có lá xanh đậm, chia thùy đặc trưng và có thể bám vào bề mặt thẳng đứng hoặc bò lan trên mặt đất. Thường xuân là lựa chọn nhanh chóng để tạo lớp phủ xanh dưới tán cây.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng thường xuân có thể trở nên xâm lấn, bám vào thân cây lớn và cạnh tranh dinh dưỡng, hoặc phủ kín các cây khác. Nên cân nhắc kiểm soát sự phát triển của thường xuân bằng cách cắt tỉa thường xuyên hoặc chỉ trồng ở những khu vực được giới hạn. Thường xuân chịu được nhiều loại đất khác nhau nhưng ưa đất ẩm.
Cây mã đề tím (Ajuga reptans)
Mã đề tím là một loại cây phủ nền nhỏ, mọc sát đất với lá màu tím đồng hoặc xanh đậm và những bông hoa màu xanh hoặc tím mọc trên cành hoa đứng vào mùa xuân. Chúng lan rộng bằng các thân bò (stolons), tạo thành thảm dày đặc.
Mã đề tím ưa bóng râm một phần đến hoàn toàn và đất ẩm, thoát nước tốt. Chúng là lựa chọn tốt cho những khu vực nhỏ dưới tán cây hoặc dọc theo lối đi. Mã đề tím ít bị sâu bệnh và không cần chăm sóc nhiều.
Cây tóc tiên (Liriope spp.)
Cây tóc tiên, hay còn gọi là cỏ lan chi (mặc dù khác với cây nhện/spider plant), là một loại cây thân cỏ mọc thành bụi. Chúng có lá dài, mảnh mai, màu xanh đậm hoặc sọc trắng. Tóc tiên có thể ra hoa màu tím hoặc trắng trên cành hoa đứng vào cuối mùa hè.
Tóc tiên là một trong những các loại cây có thể trồng dưới tán cây chịu hạn và chịu bóng râm rất tốt. Chúng có thể phát triển trên nhiều loại đất khác nhau và không kén chăm sóc. Tóc tiên thường được trồng làm cây viền, dọc lối đi hoặc thành cụm lớn dưới tán cây để tạo cấu trúc và màu sắc.
Chuẩn bị đất và chăm sóc cây trồng dưới tán cây
Trồng cây dưới tán cây đòi hỏi sự chuẩn bị và chăm sóc đặc biệt để giúp cây con vượt qua sự cạnh tranh từ cây mẹ và phát triển khỏe mạnh trong điều kiện ánh sáng yếu.
Làm sạch khu vực
Trước khi trồng, hãy dọn sạch lớp lá rụng dày, cành cây khô và cỏ dại trong khu vực. Tuy nhiên, đừng vứt bỏ hoàn toàn lớp lá rụng. Một phần nhỏ lá mục nát có thể được trộn vào đất để tăng cường vật chất hữu cơ. Loại bỏ cỏ dại là bước quan trọng để giảm bớt sự cạnh tranh nước và dinh dưỡng ngay từ đầu.
Cải tạo đất (bổ sung phân hữu cơ, đất mục)
Đây là bước cực kỳ quan trọng. Đất dưới tán cây thường thiếu dinh dưỡng, bị nén chặt và khô hạn. Bổ sung một lượng lớn vật chất hữu cơ vào đất sẽ giúp cải thiện đáng kể cấu trúc đất, tăng khả năng giữ ẩm, cung cấp dinh dưỡng và tạo môi trường thuận lợi cho vi sinh vật có lợi. Sử dụng phân hữu cơ hoai mục, mùn cưa đã ủ, xơ dừa, hoặc đất lá mục để trộn đều vào lớp đất mặt. Đào đất sâu khoảng 20-30 cm và trộn đều vật liệu cải tạo. Tránh đào quá sâu làm tổn thương rễ cây mẹ.
Tưới nước (đảm bảo đủ ẩm do cạnh tranh rễ)
Cạnh tranh rễ là nguyên nhân chính khiến đất dưới tán cây dễ bị khô. Sau khi trồng, cần tưới nước thật kỹ để đất ổn định và rễ cây con tiếp xúc tốt với đất. Duy trì độ ẩm cho đất là yếu tố sống còn, đặc biệt trong giai đoạn cây mới bén rễ và vào mùa khô. Tưới nước sâu và đều đặn hơn so với trồng ở nơi quang đãng. Kiểm tra độ ẩm đất bằng cách dùng ngón tay hoặc que gỗ cắm sâu vài cm; nếu đất khô thì cần tưới. Sử dụng lớp phủ gốc (mulch) quanh cây con giúp giữ ẩm cho đất rất hiệu quả.
Bón phân (lưu ý loại phân và liều lượng)
Cây trồng dưới tán cây thường cần bổ sung dinh dưỡng định kỳ do sự cạnh tranh từ cây lớn. Sử dụng phân bón hữu cơ hoặc phân bón lá chuyên dụng với nồng độ loãng hơn bình thường. Phân bón hữu cơ (như phân trùn quế, phân bò hoai) đặc biệt tốt vì chúng cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng từ từ. Tránh bón phân quá nhiều, đặc biệt là phân đạm, ở những nơi thiếu ánh sáng vì có thể khiến cây mọc vống, yếu ớt và dễ bị bệnh.
Kiểm soát sâu bệnh
Luồng không khí hạn chế dưới tán cây có thể tạo điều kiện thuận lợi cho một số loại nấm và sâu bệnh phát triển. Thường xuyên kiểm tra lá và thân cây để phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh hoặc côn trùng gây hại. Nếu cần, sử dụng các biện pháp kiểm soát sâu bệnh hữu cơ hoặc hóa học phù hợp. Đảm bảo khoảng cách trồng hợp lý giữa các cây để tăng cường lưu thông không khí.
Tỉa cành cây mẹ (tăng lượng ánh sáng lọt qua nếu cần)
Nếu tán cây mẹ quá dày đặc, che khuất hoàn toàn ánh sáng, việc tỉa bớt một số cành lá phía dưới hoặc tỉa thưa tán cây có thể giúp tăng lượng ánh sáng lốm đốm lọt xuống, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các loại cây có thể trồng dưới tán cây cần một chút ánh sáng để ra hoa hoặc phát triển màu sắc lá. Tuy nhiên, việc này cần được thực hiện cẩn thận để không làm ảnh hưởng đến sức khỏe của cây mẹ.
Gợi ý phối hợp các loại cây
Việc phối hợp các loại cây có thể trồng dưới tán cây một cách hợp lý sẽ tạo ra một khu vườn bóng râm có chiều sâu, đa dạng và hấp dẫn về mặt thị giác. Đừng chỉ trồng một loại cây duy nhất mà hãy kết hợp nhiều loại khác nhau để tạo hiệu ứng thảm thực vật phong phú.
Phối hợp theo màu sắc lá và hoa
Sử dụng sự đa dạng về màu sắc của lá cây chịu bóng râm để tạo điểm nhấn. Kết hợp lá xanh đậm của dương xỉ với lá xanh bạc của vạn niên thanh, lá tím đồng của mã đề tím hoặc lá có hoa văn của ráy cảnh. Xen kẽ thêm những cây ra hoa như cẩm tú cầu, lan ý, hoặc bất tử để tạo mảng màu tươi sáng trong mùa nở hoa. Cân nhắc màu sắc của lá cây mẹ để chọn màu cây con tương phản hoặc hài hòa.
Phối hợp theo chiều cao và cấu trúc
Tạo các tầng tán khác nhau dưới cây lớn. Sử dụng cây bụi thấp như đỗ quyên, azalea, hoa trà ở tầng giữa. Tầng dưới cùng sử dụng cây phủ nền sát đất như mã đề tím, cỏ Nhật Bản, hoặc các loại dương xỉ thấp. Xen kẽ các cây có cấu trúc lá khác nhau, ví dụ lá bản lớn của ráy cảnh với lá mảnh của dương xỉ hoặc lá thẳng đứng của lưỡi hổ để tạo sự đa dạng về kết cấu và hình dáng.
Tạo điểm nhấn và sự đa dạng
Sử dụng những cây có màu sắc hoặc hình dáng đặc biệt làm điểm nhấn ở vị trí dễ thấy. Một bụi cẩm tú cầu rực rỡ, một cây ráy cảnh lá khổng lồ, hoặc một khóm vạn niên thanh lá đỏ có thể thu hút sự chú ý. Trồng thành cụm nhỏ gồm 3-5 cây cùng loại thay vì trồng rải rác từng cây sẽ tạo hiệu ứng thị giác mạnh mẽ hơn.
Những sai lầm thường gặp và cách khắc phục
Khi trồng các loại cây có thể trồng dưới tán cây, người làm vườn, đặc biệt là người mới bắt đầu, có thể mắc phải một số sai lầm phổ biến. Nhận biết và khắc phục chúng sẽ giúp tăng tỷ lệ thành công.
Chọn sai loại cây
Sai lầm lớn nhất là trồng những loại cây cần nhiều nắng ở khu vực bóng râm. Cây sẽ èo ọt, không ra hoa, không kết trái và cuối cùng có thể chết.
- Khắc phục: Nghiên cứu kỹ yêu cầu về ánh sáng của từng loại cây trước khi mua. Quan sát kỹ khu vực trồng để xác định mức độ bóng râm thực tế. Ưu tiên những loài cây được chứng minh là chịu bóng râm tốt.
Bỏ qua việc cải tạo đất
Trồng cây thẳng vào đất nguyên thủy dưới tán cây mà không cải tạo là một sai lầm khác. Đất thường nghèo dinh dưỡng, khô và nén chặt.
- Khắc phục: Dành thời gian cải tạo đất bằng cách trộn thật nhiều vật chất hữu cơ (phân hữu cơ hoai mục, đất lá mục, xơ dừa) vào lớp đất mặt. Điều này giúp đất tơi xốp, giữ ẩm tốt hơn và cung cấp dinh dưỡng cho cây con.
Tưới nước không đủ
Tin rằng khu vực bóng râm thì ít cần tưới nước là không chính xác, đặc biệt do sự cạnh tranh rễ từ cây lớn.
- Khắc phục: Kiểm tra độ ẩm đất thường xuyên, đặc biệt trong thời gian cây mới trồng và vào mùa khô. Tưới nước sâu và đều đặn hơn. Sử dụng lớp phủ gốc để giữ ẩm hiệu quả.
Không kiểm soát rễ cây mẹ
Trồng quá sát gốc cây lớn hoặc không xử lý rễ cây mẹ có thể khiến cây con bị cạnh tranh gay gắt và khó bén rễ.
- Khắc phục: Chọn vị trí trồng cách xa gốc cây mẹ một khoảng hợp lý. Nếu rễ cây mẹ quá dày đặc ở vị trí muốn trồng, có thể nhẹ nhàng di chuyển bớt rễ (nếu có thể mà không hại cây mẹ) hoặc xem xét trồng trong chậu/luống nâng cao.
Quên bón phân định kỳ
Mặc dù bón phân không quá nhiều nhưng việc bỏ quên hoàn toàn có thể khiến cây thiếu dinh dưỡng do sự cạnh tranh.
- Khắc phục: Bón phân hữu cơ hoặc phân chuyên dụng cho cây cảnh lá/hoa chịu bóng định kỳ, với liều lượng phù hợp.
Lợi ích của việc trồng cây dưới tán cây
Việc tận dụng không gian dưới tán cây để trồng cây không chỉ giải quyết vấn đề về cảnh quan mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực khác cho khu vườn và môi trường xung quanh.
Tận dụng không gian
Thay vì để trống hoặc chỉ có cỏ dại mọc, việc trồng các loại cây có thể trồng dưới tán cây phù hợp giúp biến những khu vực này thành không gian xanh mát, có sức sống và giá trị thẩm mỹ cao. Bạn mở rộng được diện tích trồng trọt và làm đẹp khu vườn của mình.
Giảm xói mòn đất
Lớp thảm thực vật dày đặc được tạo ra bởi cây phủ nền hoặc các loại cây bụi thấp giúp che phủ mặt đất, bảo vệ đất khỏi bị rửa trôi do mưa lớn và gió. Hệ thống rễ của cây con cũng giúp giữ đất chặt hơn, đặc biệt trên các sườn dốc nhỏ dưới tán cây.
Giữ ẩm cho đất
Lớp lá rụng tự nhiên (nếu không quá dày) và vật liệu phủ gốc cùng với bóng râm do tán cây lớn tạo ra giúp giảm thiểu sự thoát hơi nước từ mặt đất. Điều này giữ cho đất ẩm lâu hơn, có lợi cho sự phát triển của cây con và giảm tần suất tưới nước.
Tăng đa dạng sinh học
Một khu vườn đa dạng với nhiều loại cây khác nhau sẽ thu hút nhiều loại côn trùng (bướm, ong), chim và các sinh vật có lợi khác đến sinh sống và kiếm ăn. Các loại cây có thể trồng dưới tán cây tạo ra môi trường sống bổ sung, góp phần vào sự cân bằng sinh thái trong khu vườn của bạn.
Tạo cảnh quan đẹp và mát mẻ
Sự kết hợp của cây lớn và thảm thực vật dưới tán tạo ra một cảnh quan nhiều tầng, có chiều sâu và rất tự nhiên. Khu vực này cũng mát mẻ hơn đáng kể so với những nơi đầy nắng, là nơi lý tưởng để nghỉ ngơi hoặc ngắm cảnh trong những ngày hè nóng bức.
Để bắt đầu, việc lựa chọn nguồn hạt giống và cây giống chất lượng là vô cùng quan trọng. Bạn có thể tìm thấy nhiều loại cây phù hợp cho khu vực bóng râm tại các vườn ươm uy tín hoặc các cửa hàng hạt giống trực tuyến. Một trong những địa chỉ đáng tin cậy được nhiều người làm vườn tin dùng là hatgiongnongnghiep1.vn. Tại đây, bạn có thể tìm thấy đa dạng các loại hạt giống và cây con có khả năng thích nghi tốt với điều kiện ánh sáng yếu dưới tán cây, cùng với những hướng dẫn chi tiết về cách trồng và chăm sóc.
Tóm lại, việc trồng cây dưới tán cây không hề là một nhiệm vụ bất khả thi nếu bạn hiểu rõ điều kiện của khu vực bóng râm và lựa chọn các loại cây có thể trồng dưới tán cây phù hợp. Từ những loài dương xỉ mọc hoang dã đến những khóm cẩm tú cầu rực rỡ hay luống dâu tây sai quả, khu vườn dưới tán cây của bạn có vô vàn tiềm năng để trở nên xanh tươi và hấp dẫn. Bằng cách chuẩn bị đất kỹ lưỡng, tưới tiêu hợp lý và chọn đúng loại cây, bạn sẽ tạo ra một hệ sinh thái nhỏ khỏe mạnh và bền vững ngay dưới những bóng cây cổ thụ.