Việc sản xuất giống cây trồng bằng hạt là một trong những phương pháp nhân giống truyền thống và phổ biến nhất trong nông nghiệp. Phương pháp này dựa trên quá trình sinh sản hữu tính của thực vật, tạo ra thế hệ cây con mang đặc điểm di truyền từ cây bố và cây mẹ. Đối với nhiều loại cây trồng, đặc biệt là cây rau, cây lương thực tự thụ phấn, việc tự sản xuất hạt giống không chỉ giúp duy trì nguồn giống đặc trưng của địa phương mà còn góp phần giảm chi phí sản xuất, chủ động trong việc lựa chọn giống phù hợp với điều kiện canh tác cụ thể. Tuy nhiên, để hạt giống sản xuất ra đạt chất lượng cao, đảm bảo năng suất và độ đồng đều cho vụ mùa tiếp theo, người nông dân cần nắm vững và tuân thủ một quy trình kỹ thuật chặt chẽ. Bài viết này sẽ đi sâu vào chi tiết các bước trong quy trình quan trọng này, giúp bạn đọc có cái nhìn toàn diện và áp dụng hiệu quả.
Tầm quan trọng của việc tự sản xuất giống cây trồng
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp và nhu cầu về an ninh lương thực tăng cao, việc tự chủ về nguồn giống cây trồng trở nên vô cùng quan trọng. Việc sản xuất giống cây trồng bằng hạt ngay tại địa phương mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Đầu tiên, nó giúp nông dân giảm đáng kể chi phí mua hạt giống thương mại, vốn thường chiếm một phần không nhỏ trong tổng chi phí đầu tư ban đầu. Khi tự sản xuất, người trồng có thể kiểm soát được nguồn gốc và quy trình canh tác cây bố mẹ, từ đó đảm bảo chất lượng hạt giống phù hợp với mong muốn và điều kiện riêng của mình.
Ngoài ra, việc duy trì và sản xuất giống cây trồng bằng hạt tại chỗ còn góp phần bảo tồn các giống cây bản địa, các giống có đặc tính thích nghi tốt với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng của từng vùng miền cụ thể. Những giống cây này thường có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt hơn, ít phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật, từ đó hướng tới một nền nông nghiệp bền vững và thân thiện với môi trường. Việc liên tục chọn lọc qua các thế hệ cũng giúp cải thiện dần chất lượng giống theo hướng mong muốn của người trồng, ví dụ như tăng năng suất, cải thiện hương vị hoặc tăng khả năng chống chịu với các tác nhân gây hại phổ biến tại địa phương.
Việc nắm vững kỹ thuật sản xuất giống cây trồng bằng hạt cũng trang bị cho người nông dân kiến thức chuyên sâu về vòng đời cây trồng, về di truyền và các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng hạt giống. Điều này giúp họ trở thành những người canh tác có kinh nghiệm và hiểu biết sâu sắc hơn, không chỉ đơn thuần là người tiêu thụ hạt giống. Khả năng tự sản xuất và kiểm soát chất lượng hạt giống chính là nền tảng vững chắc để đạt được những vụ mùa bội thu và ổn định lâu dài.
Các yếu tố cốt lõi ảnh hưởng đến chất lượng hạt giống sản xuất từ hạt
Chất lượng hạt giống là yếu tố quyết định đến sự thành công của vụ mùa. Khi sản xuất giống cây trồng bằng hạt, có nhiều yếu tố cùng tác động và cần được kiểm soát chặt chẽ. Một trong những yếu tố quan trọng nhất là chất lượng di truyền của cây bố mẹ. Cây được chọn làm bố mẹ để lấy hạt giống phải là những cây khỏe mạnh, đồng đều, mang đầy đủ các đặc tính ưu việt của giống như năng suất cao, khả năng chống chịu sâu bệnh tốt, phẩm chất quả/hạt đạt yêu cầu. Nếu cây bố mẹ không đạt chuẩn, hạt giống thu được sẽ không thể cho ra thế hệ cây con như mong đợi, thậm chí còn suy giảm chất lượng giống.
Quá trình thụ phấn đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì độ thuần chủng của giống. Đối với các loại cây tự thụ phấn, nguy cơ lai tạp thường thấp hơn. Tuy nhiên, với cây thụ phấn chéo, việc quản lý quá trình thụ phấn để tránh bị lẫn phấn từ các giống khác hoặc cây hoang dại cùng loài là điều bắt buộc. Sự lai tạp không kiểm soát sẽ dẫn đến sự phân ly tính trạng ở thế hệ sau, làm giảm độ đồng đều và mất đi các đặc tính mong muốn của giống gốc. Các biện pháp cách ly không gian hoặc thời gian, sử dụng túi cách ly hoặc thụ phấn nhân tạo là cần thiết để đảm bảo độ thuần.
Điều kiện môi trường trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển của cây làm giống cũng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng hạt. Ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm và dinh dưỡng đầy đủ sẽ giúp cây phát triển khỏe mạnh, tích lũy vật chất tốt trong hạt. Ngược lại, điều kiện bất lợi, sâu bệnh tấn công hoặc thiếu dinh dưỡng sẽ làm hạt bị lép, nhỏ, tỷ lệ nảy mầm thấp hoặc mang mầm bệnh. Do đó, việc chăm sóc cây làm giống cần được ưu tiên và thực hiện đúng kỹ thuật.
Ngoài ra, kỹ thuật thu hoạch, xử lý, làm sạch và bảo quản hạt giống cũng có tác động lớn. Thu hoạch hạt khi chưa chín hoàn toàn hoặc đã quá chín đều ảnh hưởng xấu đến sức sống của hạt. Quá trình phơi sấy không đúng kỹ thuật (nhiệt độ quá cao) có thể làm chết phôi. Làm sạch không kỹ sẽ lẫn hạt cỏ dại hoặc mầm bệnh. Bảo quản trong điều kiện ẩm ướt hoặc nhiệt độ cao sẽ làm giảm nhanh sức nảy mầm và tăng nguy cơ nhiễm nấm mốc, côn trùng gây hại. Tất cả các khâu này đều cần được thực hiện cẩn thận và khoa học để đảm bảo hạt giống có sức sống tốt nhất khi gieo trồng.
Quy trình chi tiết sản xuất giống cây trồng bằng hạt
Việc sản xuất giống cây trồng bằng hạt là một chuỗi các công đoạn kế tiếp nhau, mỗi công đoạn đều yêu cầu sự tỉ mỉ và kỹ thuật nhất định. Nắm vững và thực hiện đúng từng bước sẽ là chìa khóa để thu được hạt giống chất lượng cao, đảm bảo cho những vụ mùa bội thu sau này. Quy trình này bao gồm nhiều giai đoạn quan trọng, từ khi chọn cây mẹ cho đến lúc thu hoạch, xử lý và bảo quản hạt giống thành phẩm.
1. Chọn lọc cây bố mẹ
Bước đầu tiên và cũng là bước quan trọng nhất trong quy trình sản xuất giống cây trồng bằng hạt là việc chọn lọc những cây bố mẹ tốt nhất. Tiêu chí chọn lọc phụ thuộc vào mục tiêu sản xuất và đặc điểm của giống cây. Thông thường, người trồng sẽ dựa vào các yếu tố như sự đồng đều về hình thái, tốc độ sinh trưởng, khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện ngoại cảnh bất lợi, năng suất thực tế và chất lượng nông sản (ví dụ: hình dạng, kích thước, màu sắc, hương vị, hàm lượng dinh dưỡng). Việc chọn lọc cần được tiến hành liên tục trong suốt quá trình sinh trưởng của cây, từ giai đoạn cây con đến khi cây ra hoa, kết quả và chín.
Cần loại bỏ ngay những cây có biểu hiện khác biệt so với đặc trưng của giống, cây bị sâu bệnh nặng hoặc sinh trưởng kém. Đối với các giống thụ phấn chéo, việc chọn lọc cần mở rộng hơn để đảm bảo có đủ sự đa dạng di truyền trong phạm vi quần thể được chọn làm giống. Tuy nhiên, cần đảm bảo quần thể này đồng nhất nhất có thể về các đặc điểm mong muốn để tránh sự phân ly lớn ở thế hệ sau. Đối với một số loại cây ăn quả hoặc cây lâm nghiệp lâu năm, việc chọn cây bố mẹ còn phức tạp hơn, có thể cần dựa vào lịch sử năng suất, phẩm chất của các thế hệ trước.
2. Chăm sóc cây bố mẹ
Sau khi đã chọn lọc được những cây đáp ứng tiêu chuẩn, việc chăm sóc đặc biệt cho những cây này là cần thiết để chúng phát triển tối ưu và cho hạt giống có sức sống tốt nhất. Chế độ dinh dưỡng cho cây làm giống cần được đảm bảo cân đối, đặc biệt là các nguyên tố đa lượng (N, P, K) và vi lượng cần thiết cho quá trình hình thành hạt và tích lũy chất dinh dưỡng trong hạt. Việc bón phân cần tuân thủ đúng liều lượng và thời điểm phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây.
Tưới tiêu nước đầy đủ và kịp thời là yếu tố không thể thiếu. Thiếu nước sẽ ảnh hưởng đến quá trình ra hoa, thụ phấn và phát triển của hạt. Tuy nhiên, cần tránh tình trạng ngập úng kéo dài vì có thể gây thối rễ và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển. Công tác phòng trừ sâu bệnh hại cũng cần được chú trọng. Sử dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM), ưu tiên biện pháp sinh học và vật lý, hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học, đặc biệt trong giai đoạn ra hoa và hình thành hạt, để tránh tồn dư hóa chất trong hạt giống và ảnh hưởng đến sức khỏe của cây. Giữ gìn vệ sinh đồng ruộng, loại bỏ cỏ dại và các nguồn bệnh tiềm ẩn cũng là cách hiệu quả để bảo vệ cây làm giống.
3. Thụ phấn và cách quản lý
Việc quản lý quá trình thụ phấn là khâu then chốt để duy trì độ thuần chủng khi sản xuất giống cây trồng bằng hạt, đặc biệt là đối với các loại cây thụ phấn chéo như bầu bí, ngô, một số loại hoa. Nếu không được quản lý, phấn từ các giống khác hoặc cây tạp có thể thụ phấn cho cây làm giống, dẫn đến hạt thu được bị lai tạp.
Đối với cây tự thụ phấn (ví dụ: lúa, đậu, cà chua, ớt), nguy cơ lai tạp tự nhiên thường thấp hơn. Tuy nhiên, vẫn cần trồng cách ly với các giống khác cùng loài một khoảng cách nhất định hoặc trồng khác thời vụ để giảm thiểu tối đa khả năng thụ phấn chéo do côn trùng hoặc gió. Đối với cây thụ phấn chéo, các biện pháp cách ly cần chặt chẽ hơn. Có thể sử dụng cách ly không gian bằng cách trồng ở những khu vực xa các nguồn phấn không mong muốn (với khoảng cách tùy thuộc vào loài cây và tác nhân thụ phấn). Cách ly thời gian bằng cách điều chỉnh thời vụ gieo trồng sao cho cây làm giống ra hoa vào thời điểm không có nguồn phấn lạ nào cùng ra hoa trong khu vực.
Biện pháp hiệu quả nhất để đảm bảo độ thuần khi sản xuất giống cây trồng bằng hạt đối với cây thụ phấn chéo là sử dụng túi cách ly hoặc thụ phấn nhân tạo. Túi cách ly được làm bằng vải hoặc giấy chuyên dụng, dùng để bao các cụm hoa hoặc cả cây trước khi hoa nở, ngăn không cho phấn lạ bay đến. Sau khi hoa nở và đã thụ phấn, túi có thể được tháo ra (hoặc giữ nguyên tùy loại cây). Thụ phấn nhân tạo là quá trình thu phấn từ cây bố mẹ đã chọn lọc và chủ động đưa lên nhụy hoa của cây mẹ, sau đó dùng túi cách ly bao lại để tránh thụ phấn với phấn lạ. Phương pháp này tốn công nhưng đảm bảo độ thuần rất cao.
4. Thu hoạch hạt giống
Thời điểm và kỹ thuật thu hoạch ảnh hưởng trực tiếp đến sức nảy mầm và tuổi thọ của hạt giống. Hạt giống cần được thu hoạch khi đã chín hoàn toàn trên cây mẹ. Dấu hiệu chín của hạt tùy thuộc vào từng loại cây: vỏ quả chuyển màu (cà chua, ớt), quả khô nứt (đậu), bông lúa ngả vàng hoàn toàn, hạt ngô chắc và khô. Thu hoạch quá sớm khi hạt còn non sẽ làm hạt bị lép, chưa tích lũy đủ chất dinh dưỡng dự trữ và phôi chưa phát triển hoàn chỉnh, dẫn đến tỷ lệ nảy mầm thấp. Ngược lại, thu hoạch quá muộn khi hạt đã chín rụng hoặc bị ảnh hưởng bởi mưa ẩm có thể làm giảm sức sống của hạt hoặc nhiễm nấm mốc.
Quá trình thu hoạch cần được tiến hành cẩn thận để tránh làm tổn thương hạt. Tùy thuộc vào loại cây, có thể thu hoạch bằng tay hoặc bằng máy móc chuyên dụng. Đối với các giống cần giữ độ thuần cao, việc thu hoạch riêng từng cây hoặc từng dòng đã chọn lọc là cần thiết. Sau khi thu hoạch, nguyên liệu chứa hạt (quả, bông, bắp) cần được tập trung về nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và ẩm ướt để chờ xử lý tiếp theo. Đảm bảo không để lẫn lộn hạt của các giống khác nhau trong quá trình thu hoạch.
5. Xử lý và làm sạch hạt giống
Hạt giống sau khi thu hoạch thường lẫn với các vật liệu khác như vỏ quả, thân lá, hạt lép, hạt bị sâu bệnh. Công đoạn xử lý và làm sạch nhằm loại bỏ tạp chất, thu được hạt giống thuần khiết và chất lượng cao.
Đầu tiên là quá trình tách hạt. Đối với các loại quả mọng như cà chua, ớt, người ta thường ngâm ủ quả chín cho mềm rồi dùng tay hoặc máy ép để tách hạt ra khỏi thịt quả. Hạt sau khi tách được rửa sạch nhớt và phơi hoặc sấy khô. Đối với các loại quả khô như đậu, ngô, lúa, người ta sử dụng phương pháp đập, tuốt, hoặc dùng máy đập, máy tuốt để tách hạt ra khỏi vỏ hoặc bông, bắp.
Sau khi tách hạt là công đoạn làm sạch. Có nhiều phương pháp làm sạch khác nhau. Phương pháp thủ công bao gồm sàng, quạt, nhặt tay để loại bỏ hạt lép, hạt cỏ dại, mảnh vụn thân lá và côn trùng. Phương pháp cơ giới sử dụng máy sàng phân loại theo kích thước, máy quạt theo trọng lượng, máy tách từ tính để loại bỏ hạt cỏ dại chứa sắt, hoặc máy tuyển màu để loại bỏ hạt khác màu. Mục tiêu là thu được hạt giống có độ sạch cao nhất, không lẫn tạp chất và hạt của giống khác.
Tiếp theo là làm khô hạt giống. Độ ẩm là yếu tố cực kỳ quan trọng ảnh hưởng đến khả năng bảo quản hạt. Hạt giống cần được làm khô đến độ ẩm an toàn, thường là dưới 12-14% tùy loại cây. Phơi hạt dưới ánh nắng mặt trời là phương pháp truyền thống nhưng cần tránh phơi quá nóng (trên 40-45 độ C) và phải che đậy khi trời mưa hoặc ban đêm để tránh hút ẩm ngược. Sấy hạt bằng máy sấy là phương pháp chủ động hơn, kiểm soát được nhiệt độ và độ ẩm, đảm bảo hạt khô đều và nhanh chóng. Nhiệt độ sấy cần được điều chỉnh phù hợp với từng loại hạt để không làm chết phôi. Hạt khô đạt chuẩn sẽ giòn, khó bẻ cong.
6. Phân loại và kiểm tra chất lượng hạt giống
Sau khi làm sạch và làm khô, hạt giống cần được phân loại và kiểm tra chất lượng trước khi đưa vào bảo quản hoặc gieo trồng. Phân loại hạt giống thường dựa vào kích thước và hình dạng để loại bỏ những hạt quá nhỏ, méo mó, không đồng đều. Hạt đồng đều về kích thước sẽ cho ra cây con mọc đều hơn khi gieo.
Kiểm tra chất lượng hạt giống là bước bắt buộc để đánh giá khả năng nảy mầm và độ thuần của lô hạt. Phép thử độ nảy mầm được thực hiện bằng cách gieo một mẫu hạt đại diện trong điều kiện tối ưu (nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng phù hợp) và đếm số hạt nảy mầm sau một khoảng thời gian quy định. Tỷ lệ nảy mầm cao là chỉ số quan trọng cho thấy hạt giống có sức sống tốt. Đối với mục đích sản xuất giống thương mại hoặc đảm bảo chất lượng cao, tỷ lệ nảy mầm thường yêu cầu đạt trên 80-90% tùy loại cây.
Kiểm tra độ thuần của hạt giống có thể được thực hiện bằng cách trồng một mẫu hạt trong điều kiện đồng ruộng và quan sát sự đồng đều về các đặc điểm hình thái của cây con so với đặc trưng của giống gốc. Nếu có sự phân ly lớn hoặc xuất hiện nhiều cây mang đặc điểm khác biệt, chứng tỏ lô hạt giống bị lai tạp. Ngoài ra, có thể kiểm tra sức khỏe hạt giống bằng cách phân tích xem hạt có mang mầm bệnh (nấm, vi khuẩn, virus) hoặc bị nhiễm côn trùng gây hại hay không.
7. Bảo quản hạt giống
Bảo quản hạt giống đúng kỹ thuật là yếu tố then chốt để duy trì sức sống và khả năng nảy mầm của hạt trong một thời gian dài. Điều kiện bảo quản không tốt có thể làm hạt bị giảm chất lượng nhanh chóng, thậm chí chết phôi.
Các yếu tố quan trọng nhất trong bảo quản hạt giống là nhiệt độ và độ ẩm. Nhiệt độ thấp và độ ẩm thấp giúp làm chậm quá trình hô hấp của hạt, ngăn chặn sự phát triển của nấm mốc, vi khuẩn và côn trùng gây hại. Theo nguyên tắc chung, tổng của nhiệt độ (độ C) và độ ẩm tương đối (%) trong kho bảo quản nên nhỏ hơn 50 để hạt giống có thể bảo quản được lâu dài. Ví dụ, nếu độ ẩm không khí là 15%, nhiệt độ lý tưởng nên dưới 35 độ C. Nhiệt độ càng thấp thì thời gian bảo quản càng kéo dài.
Hạt giống sau khi làm khô và làm sạch nên được đóng gói trong các vật liệu kín khí và chống ẩm như túi nhựa dày, túi nhôm hoặc lọ thủy tinh có nắp đậy kín. Việc đóng gói kín giúp duy trì độ ẩm thấp của hạt và ngăn chặn sự xâm nhập của côn trùng, nấm mốc.
Kho bảo quản hạt giống cần khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và xa nguồn nhiệt. Nên có hệ thống thông gió hoặc điều hòa nhiệt độ để kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm. Các lô hạt giống cần được ghi nhãn rõ ràng về tên giống, nguồn gốc, ngày thu hoạch, tỷ lệ nảy mầm và độ thuần (nếu có kiểm tra). Việc ghi nhãn giúp dễ dàng quản lý, theo dõi và sử dụng hạt giống. Định kỳ kiểm tra lại tỷ lệ nảy mầm của hạt giống trong kho để đánh giá chất lượng còn lại và quyết định thời điểm sử dụng phù hợp.
Một số lưu ý quan trọng khi sản xuất giống bằng hạt
Để quá trình sản xuất giống cây trồng bằng hạt đạt hiệu quả cao và thu được hạt giống chất lượng tốt, người trồng cần lưu ý một số điểm quan trọng xuyên suốt quy trình. Đầu tiên, việc ghi chép sổ sách là cực kỳ cần thiết. Ghi lại chi tiết về nguồn gốc cây bố mẹ, ngày gieo trồng, các biện pháp chăm sóc đã áp dụng, thời điểm ra hoa, thụ phấn, thu hoạch, điều kiện xử lý và bảo quản. Những ghi chép này giúp theo dõi lịch sử của giống, đánh giá hiệu quả của các biện pháp kỹ thuật và rút kinh nghiệm cho những lần sản xuất sau. Nó cũng giúp truy xuất nguồn gốc hạt giống khi cần thiết.
Kiểm soát dịch hại là một thách thức lớn. Sâu bệnh không chỉ ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng nông sản mà còn có thể làm giảm sức sống của hạt hoặc truyền mầm bệnh qua hạt giống sang thế hệ sau. Do đó, việc phòng trừ sâu bệnh trên cây làm giống cần được thực hiện nghiêm túc ngay từ đầu. Ưu tiên sử dụng các giống kháng bệnh, biện pháp canh tác hữu cơ, thiên địch và chỉ sử dụng thuốc hóa học khi thật sự cần thiết và tuân thủ nghiêm ngặt thời gian cách ly.
Việc duy trì độ thuần chủng đòi hỏi sự kiên trì. Đối với các loại cây thụ phấn chéo, ngay cả khi áp dụng biện pháp cách ly, vẫn có khả năng xảy ra lai tạp ở mức độ thấp. Do đó, việc chọn lọc loại bỏ cây khác biệt ở thế hệ sau (cây F1 từ hạt sản xuất ra) trước khi chúng ra hoa là rất quan trọng để tránh sự lây lan của phấn không mong muốn sang các cây khác trong cùng quần thể.
Hiểu rõ đặc điểm sinh học của từng loại cây là nền tảng để áp dụng kỹ thuật phù hợp. Mỗi loại cây có chu kỳ sinh trưởng, cách ra hoa, thụ phấn và chín hạt khác nhau. Ví dụ, cây họ bầu bí có hoa đực và hoa cái riêng trên cùng cây hoặc khác cây, cần sự hỗ trợ của côn trùng thụ phấn. Cây lúa tự thụ phấn nhưng có thể bị lai bởi gió hoặc côn trùng. Cây ngô thụ phấn nhờ gió, cần cách ly rất xa. Nắm vững những đặc điểm này giúp lựa chọn biện pháp quản lý thụ phấn và thời điểm thu hoạch chính xác.
Ngoài ra, người trồng cần cập nhật kiến thức và kỹ thuật mới trong lĩnh vực sản xuất giống cây trồng bằng hạt. Tham khảo các tài liệu khoa học, tham gia các khóa tập huấn, trao đổi kinh nghiệm với các chuyên gia và nông dân có kinh nghiệm. Việc áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến sẽ giúp nâng cao hiệu quả và chất lượng hạt giống sản xuất ra. Đối với những người mới bắt đầu hoặc muốn tìm hiểu sâu hơn về các loại hạt giống chất lượng cao, việc tham khảo thông tin từ các nguồn uy tín như hatgiongnongnghiep1.vn có thể mang lại những kiến thức bổ ích về đặc tính các giống cây khác nhau và cách lựa chọn hạt giống khởi đầu cho quá trình sản xuất.
Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp sản xuất giống bằng hạt
Phương pháp sản xuất giống cây trồng bằng hạt có những ưu điểm và nhược điểm riêng so với các phương pháp nhân giống khác như giâm cành, chiết cành, ghép cành hoặc nuôi cấy mô. Việc hiểu rõ những khía cạnh này giúp người trồng quyết định khi nào nên áp dụng phương pháp này và khi nào nên cân nhắc các lựa chọn khác.
Một trong những ưu điểm lớn nhất của việc sản xuất giống cây trồng bằng hạt là tính kinh tế. Chi phí đầu tư ban đầu thường thấp hơn so với việc mua cây giống đã được nhân vô tính hoặc nuôi cấy mô. Đặc biệt đối với các loại cây rau ngắn ngày, lương thực, phương pháp này là lựa chọn phổ biến và hiệu quả về chi phí. Nó cũng cho phép sản xuất một lượng lớn hạt giống từ một số lượng cây bố mẹ tương đối ít, phù hợp cho việc gieo trồng trên diện tích rộng.
Ưu điểm khác là khả năng duy trì sự đa dạng di truyền (đối với cây thụ phấn chéo nếu không quản lý chặt) hoặc độ thuần chủng (đối với cây tự thụ phấn khi được chọn lọc cẩn thận). Phương pháp này cũng cho phép cây con hình thành hệ rễ cọc khỏe mạnh, giúp cây đứng vững và hút nước, dinh dưỡng tốt hơn trong điều kiện tự nhiên. Hạt giống có thể được bảo quản trong thời gian dài, tiện lợi cho việc vận chuyển và gieo trồng theo mùa vụ.
Tuy nhiên, phương pháp sản xuất giống cây trồng bằng hạt cũng có những nhược điểm nhất định. Nhược điểm lớn nhất đối với cây thụ phấn chéo là khó duy trì được độ đồng đều và thuần chủng của giống nếu không áp dụng các biện pháp quản lý thụ phấn chặt chẽ. Sự phân ly tính trạng ở thế hệ con có thể xảy ra, dẫn đến cây con không hoàn toàn giống cây bố mẹ, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng đồng đều của vụ mùa.
Quá trình sinh trưởng của cây con từ hạt thường chậm hơn so với cây nhân giống vô tính. Cây con cần thời gian để phát triển từ hạt mầm nhỏ bé, trải qua giai đoạn cây non dễ bị tổn thương trước khi trưởng thành. Một số loại cây ăn quả hoặc cây lâm nghiệp nhân giống bằng hạt có thể mất nhiều năm mới cho ra hoa, kết quả, hoặc có thể không giữ được các đặc tính ưu việt của cây mẹ (ví dụ: cây ăn quả lai F1 gieo hạt có thể cho quả kém chất lượng hơn cây mẹ).
Ngoài ra, tỷ lệ nảy mầm của hạt giống có thể không đạt 100%, đòi hỏi phải gieo dự phòng hoặc cấy dặm. Hạt giống cũng dễ bị tấn công bởi sâu bệnh và côn trùng trong quá trình bảo quản nếu không được xử lý và bảo quản đúng cách. Một số loại cây khó hoặc không thể nhân giống bằng hạt do hạt không có khả năng nảy mầm (vô sinh) hoặc hạt con không mang đặc điểm mong muốn.
Tóm lại, việc sản xuất giống cây trồng bằng hạt là một phương pháp truyền thống mang lại nhiều lợi ích về kinh tế và bảo tồn giống bản địa. Tuy nhiên, nó đòi hỏi sự hiểu biết kỹ thuật, quản lý chặt chẽ các yếu tố ảnh hưởng và sự kiên nhẫn để thu được hạt giống chất lượng cao, đảm bảo tiềm năng năng suất và phẩm chất cho vụ mùa tiếp theo. Nắm vững quy trình và các lưu ý quan trọng sẽ giúp người trồng chủ động hơn trong việc sản xuất và sử dụng nguồn giống của mình.