Rau sam, hay còn gọi là mã xỉ hiện, là một loại rau quen thuộc trong ẩm thực Việt Nam, được yêu thích bởi vị chua thanh mát và những lợi ích sức khỏe tuyệt vời. Không chỉ là món ăn ngon, rau sam còn là một loại thảo dược tự nhiên giàu vitamin, khoáng chất và các hợp chất chống oxy hóa. Việc tự tay cách trồng rau sam tại nhà không chỉ cung cấp nguồn rau sạch cho gia đình mà còn mang lại niềm vui làm vườn. Bài viết này từ hatgiongnongnghiep1.vn sẽ hướng dẫn chi tiết cho bạn từ A đến Z cách trồng rau sam đơn giản và đạt năng suất cao ngay tại không gian sống của mình.
Lợi ích tuyệt vời của rau sam
Rau sam không chỉ dễ trồng mà còn mang lại vô vàn lợi ích cho sức khỏe. Đây là loại rau lá xanh chứa hàm lượng omega-3 thực vật cao nhất trong các loại rau ăn lá, rất tốt cho tim mạch và não bộ. Ngoài ra, rau sam còn cung cấp dồi dào vitamin A, C, E, các khoáng chất như magiê, kali, canxi, và các chất chống oxy hóa mạnh mẽ.
Việc tiêu thụ rau sam thường xuyên giúp tăng cường hệ miễn dịch, hỗ trợ tiêu hóa, làm đẹp da, thanh nhiệt giải độc cơ thể và có tác dụng hỗ trợ điều trị một số bệnh ngoài da. Với những lợi ích này, rau sam xứng đáng có một vị trí trong khu vườn nhỏ của bạn.
Chuẩn bị trước khi trồng rau sam
Trước khi bắt tay vào thực hiện cách trồng rau sam, việc chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ đảm bảo cây phát triển tốt và cho năng suất cao. Có ba yếu tố chính cần chuẩn bị: giống rau, đất trồng và dụng cụ cần thiết.
Chọn giống rau sam
Có hai loại rau sam phổ biến là rau sam trắng và rau sam đỏ. Rau sam trắng có thân và lá màu xanh nhạt, vị chua dịu hơn. Rau sam đỏ có thân và lá màu hơi đỏ tím, vị chua đậm hơn. Cả hai loại đều có thể trồng tại nhà và cách trồng tương tự nhau.
Bạn có thể trồng rau sam từ hạt giống hoặc từ cành giâm. Hạt giống rau sam rất nhỏ, có thể mua tại các cửa hàng hạt giống uy tín. Chọn hạt giống có nguồn gốc rõ ràng, còn hạn sử dụng để đảm bảo tỷ lệ nảy mầm cao. Nếu trồng từ cành giâm, bạn có thể xin từ những cây rau sam đã có sẵn. Chọn những cành khỏe mạnh, không sâu bệnh.
Chuẩn bị đất trồng
Rau sam không kén đất nhưng phát triển tốt nhất trên loại đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và thoát nước tốt. Bạn có thể sử dụng hỗn hợp đất thịt nhẹ trộn với phân hữu cơ (phân bò hoai mục, phân trùn quế, compost) và thêm một ít tro trấu hoặc xơ dừa để tăng độ tơi xốp và khả năng thoát nước. Tỷ lệ tham khảo: 6 phần đất thịt + 3 phần phân hữu cơ + 1 phần tro trấu/xơ dừa.
Trước khi trồng, nên làm đất thật kỹ, loại bỏ cỏ dại và sỏi đá. Phơi đất dưới nắng vài ngày để diệt mầm bệnh và nấm hại. Độ pH lý tưởng cho rau sam là từ 6.0 đến 7.0. Nếu đất quá chua hoặc quá kiềm, có thể điều chỉnh bằng vôi bột hoặc lưu huỳnh.
Chuẩn bị dụng cụ trồng
Dụng cụ trồng rau sam cũng khá đơn giản. Bạn có thể trồng rau sam trong thùng xốp, chậu nhựa, khay trồng rau chuyên dụng hoặc trồng trực tiếp trên luống đất vườn. Đảm bảo dụng cụ trồng có lỗ thoát nước tốt để tránh ngập úng, gây thối rễ cho cây.
Ngoài ra, bạn cần chuẩn bị thêm bình tưới nước, xẻng nhỏ hoặc bay làm vườn, găng tay, và có thể là lưới che nắng nếu trồng vào mùa hè nắng gắt. Khay ươm hạt nhỏ cũng hữu ích nếu bạn chọn phương pháp gieo hạt.
Các phương pháp trồng rau sam phổ biến
Có hai phương pháp chính để cách trồng rau sam tại nhà: trồng bằng hạt giống và trồng bằng cành giâm. Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược điểm riêng.
Trồng bằng hạt giống
Đây là phương pháp phổ biến và cho số lượng cây lớn, phù hợp nếu bạn muốn trồng rau sam trên diện tích rộng hoặc bắt đầu từ đầu. Hạt giống rau sam rất nhỏ, nên cần chú ý khi gieo.
Trước tiên, bạn nên ngâm hạt giống trong nước ấm (khoảng 40-50°C) khoảng 2-4 tiếng để hạt nhanh nảy mầm hơn. Sau đó vớt hạt ra, ủ trong khăn ẩm đến khi thấy hạt nứt vỏ hoặc nhú mầm trắng li ti thì đem gieo.
Đổ đất đã chuẩn bị vào chậu hoặc khay trồng, san phẳng bề mặt. Gieo hạt trực tiếp lên bề mặt đất, có thể trộn hạt với một ít cát mịn hoặc đất khô để gieo đều hơn do hạt quá nhỏ. Không cần phủ lớp đất quá dày, chỉ khoảng 0.5 cm là đủ. Tưới nhẹ bằng bình phun sương để giữ ẩm cho đất. Đặt chậu/khay ở nơi có ánh sáng nhẹ. Hạt giống rau sam thường nảy mầm sau 5-7 ngày.
Khi cây con có 2-3 lá thật (khoảng 7-10 ngày sau nảy mầm), bạn có thể tỉa bớt những cây yếu hoặc trồng dặm vào những chỗ hạt không lên. Giữ khoảng cách giữa các cây khoảng 5-10 cm để cây có không gian phát triển. Trồng cây con cần nhẹ nhàng để không làm tổn thương rễ.
Trồng bằng cành giâm
Phương pháp này đơn giản, nhanh cho thu hoạch và rất tiết kiệm vì không cần mua hạt giống. Rau sam có khả năng ra rễ từ thân rất mạnh.
Chọn những cành rau sam bánh tẻ, khỏe mạnh, dài khoảng 10-15 cm. Loại bỏ bớt lá ở phần gốc cành. Bạn có thể giâm cành trực tiếp vào đất ẩm hoặc ngâm cành vào cốc nước sạch cho ra rễ trước khi trồng.
Nếu giâm trực tiếp vào đất, cắm cành sâu khoảng 3-5 cm vào chậu đất đã chuẩn bị. Tưới ẩm đất và đặt ở nơi có bóng râm nhẹ trong vài ngày đầu. Cành giâm sẽ bén rễ và bắt đầu phát triển sau khoảng 5-7 ngày.
Nếu ngâm nước, đặt gốc cành vào cốc nước sạch, thay nước hàng ngày. Sau khoảng 3-5 ngày, cành sẽ bắt đầu nhú rễ trắng. Khi rễ dài khoảng 1-2 cm thì mang đi trồng vào chậu đất như bình thường. Phương pháp này giúp bạn kiểm soát tốt hơn tỷ lệ thành công của cành giâm.
Dù trồng bằng phương pháp nào, sau khi trồng xong, cần tưới nước nhẹ nhàng để giữ ẩm và đặt cây ở nơi thoáng mát, có ánh sáng nhẹ trong vài ngày đầu trước khi chuyển ra nơi có nhiều nắng hơn.
Chăm sóc rau sam để đạt năng suất cao
Chăm sóc rau sam sau khi trồng khá đơn giản vì đây là loại cây có sức sống mãnh liệt. Tuy nhiên, áp dụng đúng kỹ thuật chăm sóc sẽ giúp cây phát triển xanh tốt và cho thu hoạch nhiều lần.
Tưới nước
Rau sam là cây mọng nước nên có khả năng chịu hạn khá tốt. Tuy nhiên, để cây phát triển tối ưu, cần cung cấp đủ độ ẩm. Tưới nước đều đặn 1-2 lần mỗi ngày vào sáng sớm và chiều mát, đặc biệt là trong những ngày nắng nóng.
Lưu ý: Tránh tưới nước vào buổi trưa nắng gắt và không nên để đất bị ngập úng. Đất quá ẩm hoặc ngập nước dễ khiến cây bị thối rễ và phát sinh nấm bệnh. Kiểm tra độ ẩm của đất bằng cách dùng tay chạm vào bề mặt, nếu thấy khô thì cần tưới.
Bón phân
Khi mới trồng, cây con chưa cần bón phân ngay. Sau khoảng 10-15 ngày trồng, khi cây đã bén rễ và bắt đầu phát triển lá mới, bạn có thể bắt đầu bón thúc.
Sử dụng phân hữu cơ như phân trùn quế, phân bò hoai mục pha loãng với nước để tưới hoặc bón trực tiếp quanh gốc cây. Có thể bón định kỳ 10-15 ngày một lần. Tránh bón phân hóa học quá liều lượng, có thể gây cháy lá hoặc tích tụ chất độc hại.
Việc bón phân giúp bổ sung dinh dưỡng, kích thích cây ra lá non nhiều và phát triển sum sê hơn. Lưu ý bón phân sau khi tưới nước hoặc tưới nước nhẹ sau khi bón phân để phân ngấm dần vào đất.
Ánh sáng và nhiệt độ
Rau sam là cây ưa sáng và chịu nhiệt khá tốt. Cây phát triển mạnh nhất dưới ánh nắng mặt trời đầy đủ. Nếu trồng ở nơi quá râm mát, cây dễ bị vống, thân mảnh và lá nhỏ, năng suất thấp.
Nhiệt độ lý tưởng cho rau sam phát triển là từ 20-30°C. Vào mùa hè nắng gắt, nhiệt độ có thể lên rất cao, cây vẫn có thể chịu được nhưng nếu quá nóng và thiếu nước, lá có thể bị héo. Có thể dùng lưới che nắng vào buổi trưa nắng gắt để giảm nhiệt và bảo vệ cây. Vào mùa lạnh, rau sam có thể sinh trưởng chậm lại hoặc ngừng phát triển nếu nhiệt độ xuống quá thấp.
Phòng trừ sâu bệnh
Rau sam là loại cây ít bị sâu bệnh hại tấn công. Tuy nhiên, đôi khi vẫn có thể gặp một số vấn đề như rệp sáp, sâu ăn lá nhỏ hoặc nấm bệnh nếu điều kiện trồng không tốt (đất kém thoát nước, độ ẩm không khí cao).
Nếu phát hiện sâu bệnh, nên ưu tiên các biện pháp phòng trừ hữu cơ. Bắt sâu bằng tay nếu số lượng ít. Sử dụng dung dịch nước tỏi, ớt, gừng pha loãng hoặc nước rửa chén sinh học pha loãng để phun trừ rệp. Đảm bảo cây được trồng ở nơi thoáng khí, đất thoát nước tốt để phòng ngừa nấm bệnh. Nếu bệnh nặng, có thể cân nhắc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học theo hướng dẫn. Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sớm các dấu hiệu sâu bệnh.
Thu hoạch rau sam
Rau sam có tốc độ sinh trưởng nhanh, đặc biệt là trong điều kiện thời tiết ấm áp và đủ ẩm. Sau khoảng 3-4 tuần từ khi gieo hạt hoặc 2-3 tuần từ khi giâm cành, bạn đã có thể bắt đầu thu hoạch lứa rau sam đầu tiên.
Khi thu hoạch, không nên nhổ cả cây mà hãy dùng kéo hoặc dao sắc cắt ngang thân cây, chừa lại gốc khoảng 3-5 cm và một vài lá non. Việc này giúp cây tiếp tục đâm chồi mới và cho thu hoạch nhiều lứa tiếp theo. Cứ khoảng 2-3 tuần, bạn có thể thu hoạch một lứa mới tùy vào tốc độ phát triển của cây và điều kiện chăm sóc.
Thu hoạch vào buổi sáng sớm khi lá còn tươi non là tốt nhất. Rau sam sau khi thu hoạch có thể bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh khoảng 2-3 ngày.
Các câu hỏi thường gặp khi trồng rau sam
Trong quá trình thực hiện cách trồng rau sam, người làm vườn thường có một số thắc mắc phổ biến. Dưới đây là giải đáp cho một số câu hỏi đó.
Rau sam trồng bao lâu thì thu hoạch?
Thời gian từ khi trồng đến khi thu hoạch lứa đầu tiên của rau sam khá nhanh. Nếu trồng bằng hạt, bạn có thể thu hoạch sau khoảng 3-4 tuần. Nếu trồng bằng cành giâm, thời gian thu hoạch có thể rút ngắn xuống còn 2-3 tuần. Sau lứa đầu, cây sẽ tiếp tục cho thu hoạch định kỳ 2-3 tuần/lần nếu được chăm sóc tốt.
Rau sam có dễ trồng không?
Rau sam được đánh giá là một trong những loại rau dễ trồng nhất, phù hợp với cả những người mới bắt đầu làm vườn. Cây có khả năng thích nghi rộng, chịu hạn tốt, ít sâu bệnh và có thể trồng trên nhiều loại đất khác nhau. Sức sống mạnh mẽ và khả năng tái sinh từ gốc sau khi cắt giúp rau sam trở thành lựa chọn tuyệt vời cho vườn rau tại nhà.
Cần bón phân gì cho rau sam?
Rau sam ưa các loại phân hữu cơ. Bạn nên sử dụng phân trùn quế, phân bò hoai mục, phân compost hoặc các loại phân bón hữu cơ tổng hợp. Bón phân định kỳ khoảng 10-15 ngày một lần sau khi cây bén rễ và bắt đầu phát triển lá non. Tránh lạm dụng phân hóa học để đảm bảo rau sạch và an toàn.
Rau sam có thể trồng trong chậu không?
Hoàn toàn có thể. Rau sam rất phù hợp để trồng trong chậu, thùng xốp hoặc khay trồng rau trên ban công, sân thượng hoặc hiên nhà. Quan trọng là chậu hoặc thùng trồng cần có lỗ thoát nước tốt để tránh ngập úng, đặc biệt khi trồng trong điều kiện ẩm ướt. Chọn chậu có kích thước phù hợp với số lượng cây bạn muốn trồng để cây có đủ không gian phát triển.
Việc trồng rau sam trong chậu cũng giúp bạn dễ dàng kiểm soát môi trường đất và phòng trừ sâu bệnh hơn.
Kết luận
Cách trồng rau sam tại nhà thực sự rất đơn giản và không đòi hỏi nhiều công sức hay kỹ thuật phức tạp. Chỉ cần chuẩn bị đầy đủ, chọn phương pháp trồng phù hợp và chăm sóc cơ bản, bạn đã có thể tự tay trồng và thu hoạch những lứa rau sam tươi ngon, sạch sẽ ngay trong không gian sống của mình. Rau sam không chỉ làm phong phú thêm bữa ăn gia đình mà còn mang lại những giá trị dinh dưỡng tuyệt vời. Chúc bạn thành công với khu vườn rau sam của mình!