Việc trồng cây bụi là một trong những công đoạn quan trọng để tạo nên cảnh quan xanh mát, hàng rào tự nhiên hoặc điểm nhấn cho khu vườn. Tuy nhiên, để cây bụi phát triển khỏe mạnh, ra hoa, kết trái (nếu có) và đạt được tuổi thọ mong muốn, người trồng cần nắm vững quy cách trồng cây bụi đúng chuẩn ngay từ ban đầu. Áp dụng kỹ thuật trồng đúng cách không chỉ giúp cây bén rễ nhanh, hạn chế sâu bệnh mà còn tiết kiệm công sức và chi phí chăm sóc về sau. Bài viết này từ hatgiongnongnghiep1.vn sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết từ A đến Z về các bước chuẩn bị và thực hiện việc trồng cây bụi một cách hiệu quả nhất.
Chuẩn bị trước khi trồng cây bụi
Thành công của việc trồng cây bụi phụ thuộc rất nhiều vào giai đoạn chuẩn bị. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ giúp cây có khởi đầu thuận lợi, giảm thiểu rủi ro sốc cây hoặc chậm phát triển. Các yếu tố cần xem xét bao gồm việc lựa chọn vị trí trồng phù hợp, chuẩn bị đất đai kỹ lưỡng và chọn thời điểm trồng tối ưu. Bỏ qua bất kỳ bước nào trong giai đoạn này đều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển lâu dài của cây.
Lựa chọn vị trí trồng phù hợp
Vị trí trồng có ảnh hưởng quyết định đến sự sinh trưởng của cây bụi. Khi chọn vị trí, bạn cần xem xét nhu cầu ánh sáng của từng loại cây bụi cụ thể. Một số loại cây ưa nắng hoàn toàn, trong khi số khác lại thích bóng râm hoặc nắng bán phần. Trồng cây ưa nắng ở nơi thiếu sáng hoặc ngược lại đều khiến cây chậm lớn, yếu ớt và dễ bị sâu bệnh.
Bên cạnh ánh sáng, cần kiểm tra hệ thống thoát nước tại vị trí trồng. Cây bụi không ưa ngập úng. Đất đọng nước lâu ngày sẽ làm thối rễ, dẫn đến chết cây. Quan sát xem khu vực đó có bị đọng nước sau khi mưa lớn hay không. Nếu có, bạn cần tìm vị trí khác hoặc cải tạo đất để cải thiện khả năng thoát nước.
Không gian phát triển cũng là yếu tố cần tính đến. Tìm hiểu kích thước tối đa của loại cây bụi khi trưởng thành để đảm bảo có đủ không gian cho cây xòe tán, tránh cạnh tranh với các cây khác hoặc ảnh hưởng đến công trình xung quanh như tường nhà, đường đi, ống thoát nước.
Cải tạo và chuẩn bị đất trồng
Đất trồng là nền tảng dinh dưỡng cho cây bụi. Hầu hết các loại cây bụi thích hợp với đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và có khả năng thoát nước tốt. Nếu đất tại vị trí trồng của bạn là đất sét nặng hoặc đất cát nghèo dinh dưỡng, việc cải tạo là bắt buộc.
Để cải tạo đất, bạn nên trộn thêm các loại vật liệu hữu cơ như phân compost, phân chuồng hoai mục, xơ dừa, tro trấu. Các vật liệu này giúp tăng độ mùn, cải thiện cấu trúc đất, làm cho đất tơi xốp hơn, tăng khả năng giữ ẩm nhưng vẫn đảm bảo thoát nước tốt. Tỷ lệ trộn vật liệu hữu cơ có thể chiếm từ 20% đến 50% lượng đất tùy thuộc vào tình trạng đất ban đầu.
Kiểm tra độ pH của đất cũng rất quan trọng. Hầu hết cây bụi phát triển tốt trong môi trường đất có pH từ 6.0 đến 7.0 (hơi chua đến trung tính). Nếu đất quá chua (pH thấp), có thể bổ sung vôi. Nếu đất quá kiềm (pH cao), có thể bổ sung lưu huỳnh hoặc các chất hữu cơ có tính axit. Việc điều chỉnh độ pH giúp cây hấp thụ dinh dưỡng hiệu quả hơn.
Lựa chọn thời điểm trồng cây bụi
Thời điểm trồng cây bụi lý tưởng thường là vào mùa xuân hoặc mùa thu. Vào những mùa này, thời tiết mát mẻ, lượng mưa phù hợp, giúp cây con dễ dàng bén rễ và phục hồi sau khi di chuyển.
Trồng vào mùa xuân giúp cây có cả một mùa sinh trưởng dài để thiết lập bộ rễ khỏe mạnh trước khi đối mặt với cái nóng mùa hè. Trồng vào mùa thu cho phép cây phát triển rễ trong suốt mùa đông (ở những vùng có mùa đông ôn hòa) hoặc nghỉ đông và sẵn sàng bật chồi mạnh mẽ vào mùa xuân năm sau.
Tránh trồng cây bụi vào giữa mùa hè nắng nóng gay gắt hoặc giữa mùa đông giá rét. Điều kiện thời tiết khắc nghiệt sẽ gây sốc nặng cho cây, khiến cây khó sống sót. Nếu bắt buộc phải trồng vào thời điểm không thuận lợi, cần chú ý chăm sóc, tưới nước và che chắn kỹ lưỡng hơn.
Kỹ thuật trồng cây bụi đúng quy cách
Sau khi đã hoàn tất các bước chuẩn bị, chúng ta sẽ tiến hành các bước cụ thể để trồng cây bụi. Thực hiện đúng quy trình sẽ đảm bảo rễ cây phát triển tối ưu và cây có nền tảng vững chắc để sinh trưởng sau này. Mỗi chi tiết nhỏ trong quá trình trồng đều đóng vai trò quan trọng.
Đào hố trồng cây
Hố trồng cây cần được đào đủ lớn và đủ sâu để bộ rễ của cây có không gian phát triển thoải mái. Quy tắc chung là hố nên rộng gấp ít nhất hai đến ba lần đường kính bầu rễ của cây và có độ sâu bằng hoặc hơi nông hơn chiều cao của bầu rễ. Điều này cho phép rễ mới dễ dàng lan rộng ra ngoài lớp đất cũ của bầu.
Khi đào hố, hãy tách riêng lớp đất mặt (thường giàu dinh dưỡng hơn) và lớp đất phía dưới. Lớp đất mặt sẽ được ưu tiên sử dụng để lấp lại quanh gốc cây sau khi đặt cây vào hố. Thành hố không nên để trơn láng, đặc biệt với đất sét. Nên làm cho thành hố hơi gồ ghề để khuyến khích rễ cây xuyên qua và phát triển ra ngoài.
Nếu đất có vấn đề về thoát nước, bạn có thể đào hố sâu hơn một chút và lót đáy hố bằng một lớp sỏi hoặc đá nhỏ dày khoảng 10-15 cm trước khi cho đất trở lại. Tuy nhiên, phương pháp này không hiệu quả bằng việc cải tạo đất trên diện rộng nếu vấn đề thoát nước nghiêm trọng.
Xử lý bầu rễ
Trước khi đặt cây vào hố, cần kiểm tra kỹ bầu rễ. Đối với cây trồng trong chậu, nhẹ nhàng lấy cây ra khỏi chậu. Nếu rễ bị quấn vòng quanh đáy chậu (gọi là bó rễ), cần dùng tay hoặc dao sắc nhẹ nhàng nới lỏng và trải thẳng chúng ra. Việc này giúp rễ mới phát triển hướng ra ngoài thay vì tiếp tục quấn vòng trong hố.
Đối với cây rễ trần (bare root), cần kiểm tra xem có rễ nào bị gãy hoặc hư hại không và cắt bỏ chúng bằng kéo sạch. Có thể ngâm rễ trần trong nước khoảng vài giờ trước khi trồng để rễ hút đủ ẩm.
Tuyệt đối không kéo cây ra khỏi chậu bằng cách nắm thân cây. Hãy lật ngược chậu (nếu có thể) và vỗ nhẹ thành chậu, hoặc bóp nhẹ chậu nhựa để bầu đất tách ra. Nếu bầu đất quá khô, nên tưới ẩm trước khi lấy ra khỏi chậu.
Đặt cây vào hố và lấp đất
Đặt cây vào giữa hố đã chuẩn bị. Quan sát kỹ vị trí của bầu rễ so với mặt đất xung quanh. Cổ rễ (điểm giao giữa thân cây và rễ, thường có sự chuyển màu hoặc kết cấu) nên nằm ngang bằng hoặc hơi cao hơn mặt đất tự nhiên khoảng 1-2 cm sau khi lấp đất và đất lún xuống. Trồng cây quá sâu là một lỗi phổ biến khiến cây khó thở và dễ bị thối thân gốc.
Sau khi đặt cây đúng vị trí, bắt đầu lấp đất. Sử dụng hỗn hợp đất đã cải tạo (bao gồm lớp đất mặt và vật liệu hữu cơ) để lấp đầy hố xung quanh bầu rễ. Vừa lấp, vừa nén nhẹ đất để loại bỏ túi khí quanh rễ. Không nén quá chặt vì sẽ làm cản trở sự phát triển của rễ và khả năng thoát nước.
Lấp đất đến ngang bằng cổ rễ hoặc hơi cao hơn một chút như đã nói ở trên. Tạo một gờ đất nhỏ hình vòng cung xung quanh gốc cây với đường kính khoảng 30-50 cm. Gờ đất này sẽ giúp giữ nước khi tưới, đảm bảo nước thấm sâu xuống vùng rễ.
Tưới nước ngay sau khi trồng
Đây là bước cực kỳ quan trọng sau khi hoàn tất việc lấp đất. Tưới nước thật đẫm ngay lập tức để đất lắng xuống, loại bỏ hết túi khí còn sót lại quanh rễ và cung cấp độ ẩm cần thiết cho rễ non. Nước sẽ giúp đất tiếp xúc chặt chẽ với rễ, tạo điều kiện thuận lợi cho rễ bắt đầu hút nước và dinh dưỡng từ đất mới.
Tưới từ từ và đều khắp vùng đất trong hố trồng, đảm bảo nước ngấm sâu đến đáy hố. Lượng nước cần đủ để làm ẩm toàn bộ vùng đất xung quanh bầu rễ cũ và phần đất mới lấp. Có thể phải tưới làm nhiều lần, đợi nước ngấm hết rồi tưới tiếp cho đến khi đất bão hòa độ ẩm nhưng không bị đọng vũng.
Việc tưới đẫm ban đầu còn giúp cây giảm sốc khi di chuyển. Duy trì độ ẩm thích hợp trong vài tuần đầu sau khi trồng là yếu tố then chốt để cây sống sót và bắt đầu sinh trưởng mạnh mẽ.
Phủ lớp vật liệu giữ ẩm (Mulch)
Sau khi tưới nước xong và đất đã hơi ráo mặt, hãy phủ một lớp vật liệu giữ ẩm (mulch) quanh gốc cây. Các loại vật liệu mulch phổ biến bao gồm vỏ cây, dăm gỗ, rơm rạ, lá khô hoặc phân compost.
Lớp mulch này mang lại nhiều lợi ích: giúp giữ ẩm cho đất, giảm sự bay hơi nước, ngăn chặn sự phát triển của cỏ dại cạnh tranh dinh dưỡng với cây, điều hòa nhiệt độ đất (giữ ấm vào mùa đông, mát mẻ vào mùa hè) và khi phân hủy còn cung cấp thêm dinh dưỡng cho đất.
Phủ lớp mulch dày khoảng 5-10 cm. Lưu ý, không phủ mulch sát vào thân cây. Để lại một khoảng trống nhỏ khoảng 2-3 cm quanh gốc cây để thân cây không bị ẩm ướt liên tục, tránh nguy cơ nấm bệnh tấn công hoặc động vật gặm nhấm trú ẩn.
Chăm sóc cây bụi sau khi trồng
Sau khi đã hoàn tất quy cách trồng cây bụi cơ bản, việc chăm sóc đúng cách trong giai đoạn đầu và lâu dài sẽ quyết định sự thành công của cây. Giai đoạn này đòi hỏi sự quan sát và điều chỉnh phù hợp với từng loại cây và điều kiện môi trường.
Tưới nước thường xuyên
Trong vài tuần hoặc vài tháng đầu sau khi trồng, cây bụi cần được tưới nước thường xuyên hơn so với cây đã trưởng thành. Bộ rễ mới đang trong quá trình hình thành và lan rộng, khả năng hút nước của cây còn hạn chế.
Tần suất tưới phụ thuộc vào thời tiết, loại đất và loại cây. Thông thường, bạn nên kiểm tra độ ẩm của đất bằng cách dùng ngón tay hoặc que gỗ cắm sâu khoảng 5-10 cm vào đất gần gốc cây. Nếu thấy đất khô, hãy tưới nước.
Tránh tưới nước quá ít và thường xuyên trên bề mặt (chỉ làm ẩm lớp đất trên cùng) hoặc tưới quá nhiều gây ngập úng. Mục tiêu là giữ cho vùng đất quanh rễ luôn ẩm đều. Lượng nước mỗi lần tưới cần đủ để thấm sâu xuống vùng rễ. Tưới vào buổi sáng sớm là tốt nhất để lá cây khô ráo trước đêm, giảm nguy cơ nấm bệnh.
Bón phân giai đoạn đầu
Thông thường, nếu bạn đã cải tạo đất bằng vật liệu hữu cơ trước khi trồng, cây bụi sẽ có đủ dinh dưỡng trong giai đoạn đầu. Việc bón phân ngay sau khi trồng có thể không cần thiết và thậm chí có hại cho rễ non.
Chờ đợi khoảng vài tuần đến một vài tháng sau khi trồng, khi cây đã có dấu hiệu bén rễ và bắt đầu phát triển chồi mới, bạn mới nên xem xét việc bón phân. Sử dụng loại phân bón chậm tan dành riêng cho cây bụi hoặc phân hữu cơ đã hoai mục. Bón phân theo đúng hướng dẫn trên bao bì sản phẩm và tránh bón quá liều.
Rải phân xung quanh vùng rễ cây, cách gốc cây một khoảng nhất định (không rải sát gốc) và tưới nước sau khi bón phân để phân tan và ngấm vào đất. Không nên bón phân vào cuối mùa hè hoặc đầu mùa thu đối với nhiều loại cây bụi, vì điều này có thể kích thích cây ra chồi non dễ bị tổn thương bởi sương giá mùa đông.
Cắt tỉa tạo dáng (giai đoạn non)
Việc cắt tỉa cây bụi non sau khi trồng chủ yếu nhằm loại bỏ các cành bị gãy, hư hại trong quá trình vận chuyển hoặc trồng. Điều này giúp cây tập trung năng lượng vào việc phát triển rễ và cành khỏe mạnh.
Đối với một số loại cây bụi tạo hàng rào hoặc cần có dáng cụ thể, bạn có thể tiến hành tỉa nhẹ để định hình ngay từ khi cây còn non. Tuy nhiên, tránh cắt tỉa quá nhiều trong năm đầu tiên, vì điều này có thể làm suy yếu cây khi rễ chưa ổn định. Mục tiêu chính của việc tỉa lúc này là loại bỏ phần hỏng và khuyến khích cây phân nhánh đều.
Sử dụng kéo cắt tỉa sắc bén và sạch sẽ để thực hiện. Cắt bỏ các cành mọc chéo vào bên trong, cành yếu hoặc cành có dấu hiệu sâu bệnh.
Kiểm soát sâu bệnh hại
Cây bụi non có thể nhạy cảm hơn với sâu bệnh so với cây trưởng thành. Thường xuyên kiểm tra lá, thân và gốc cây để phát hiện sớm các dấu hiệu của sâu bệnh như lá bị ăn, đốm lá, nấm mốc, hoặc sự hiện diện của côn trùng.
Khi phát hiện sâu bệnh, cần xác định loại sâu bệnh và áp dụng biện pháp xử lý phù hợp. Ưu tiên các biện pháp kiểm soát sinh học hoặc hữu cơ trước khi sử dụng thuốc hóa học. Duy trì môi trường trồng sạch sẽ, thông thoáng cũng góp phần hạn chế sâu bệnh.
Việc chăm sóc đúng cách, cung cấp đủ nước, dinh dưỡng và ánh sáng giúp cây khỏe mạnh hơn, tăng khả năng chống chịu sâu bệnh tự nhiên.
Các yếu tố khác ảnh hưởng đến sự phát triển của cây bụi
Ngoài các bước quy cách trồng cây bụi và chăm sóc cơ bản, còn có nhiều yếu tố khác từ môi trường và giống cây ảnh hưởng đến sự thành công của cây. Hiểu rõ những yếu tố này giúp bạn có kế hoạch chăm sóc toàn diện và hiệu quả hơn.
Loại cây bụi và nhu cầu đặc thù
Mỗi loại cây bụi có nhu cầu về ánh sáng, nước, đất và dinh dưỡng riêng biệt. Ví dụ, cây hoa hồng bụi cần nhiều nắng và đất giàu dinh dưỡng, trong khi cây đỗ quyên lại thích bóng râm bán phần và đất chua.
Trước khi trồng, hãy tìm hiểu kỹ về loại cây bụi bạn đã chọn. Thông tin về nguồn gốc, điều kiện sống tự nhiên, và các yêu cầu chăm sóc cụ thể của giống cây đó là rất quan trọng. Các nhà cung cấp cây giống uy tín hoặc các tài liệu về thực vật học sẽ cung cấp thông tin này. Trồng đúng loại cây ở đúng vị trí phù hợp với nhu cầu của nó là bước đầu tiên để đảm bảo cây sinh trưởng tốt.
Ảnh hưởng của thời tiết và khí hậu
Thời tiết sau khi trồng có tác động trực tiếp đến cây. Nắng nóng kéo dài, hạn hán, mưa bão hoặc sương giá đều có thể gây hại cho cây non.
Trong điều kiện nắng nóng và khô hạn, cần tăng cường tưới nước và có thể che chắn tạm thời cho cây để giảm bớt sự thoát hơi nước. Khi có mưa lớn, kiểm tra khả năng thoát nước của khu vực trồng để tránh ngập úng. Ở những vùng có mùa đông lạnh, cần chọn các loại cây bụi chịu được sương giá và có thể cần các biện pháp bảo vệ như phủ gốc dày hơn hoặc che chắn khi nhiệt độ xuống quá thấp.
Việc theo dõi dự báo thời tiết và điều chỉnh việc chăm sóc phù hợp là cần thiết, đặc biệt trong năm đầu tiên cây làm quen với môi trường mới.
Cạnh tranh với cây trồng khác và cỏ dại
Cây bụi non cần không gian và dinh dưỡng để phát triển bộ rễ và tán lá. Cỏ dại và các cây trồng khác mọc quá gần có thể cạnh tranh nguồn nước, dinh dưỡng và ánh sáng với cây bụi, làm cây chậm phát triển hoặc yếu đi.
Duy trì lớp mulch quanh gốc cây là một cách hiệu quả để hạn chế cỏ dại. Ngoài ra, cần thường xuyên nhổ bỏ cỏ dại trong khu vực trồng bằng tay hoặc các dụng cụ làm vườn phù hợp. Nếu trồng nhiều cây bụi gần nhau hoặc trồng xen kẽ với các loại cây khác, hãy đảm bảo khoảng cách trồng hợp lý để mỗi cây có đủ không gian phát triển.
Việc giữ sạch sẽ khu vực xung quanh gốc cây không chỉ giúp cây nhận đủ tài nguyên mà còn giảm thiểu nơi ẩn náu của sâu bệnh.
Tầm quan trọng của việc trồng cây bụi đúng kỹ thuật
Áp dụng quy cách trồng cây bụi không chỉ là tuân thủ các bước kỹ thuật đơn thuần mà còn là cách tạo nền móng vững chắc cho sự sống và phát triển lâu dài của cây. Một cây bụi được trồng đúng cách sẽ có bộ rễ khỏe mạnh, khả năng chống chịu tốt hơn với điều kiện khắc nghiệt và sâu bệnh, từ đó phát huy tối đa tiềm năng về mặt thẩm mỹ và công năng.
Trồng sai kỹ thuật, chẳng hạn như đào hố quá nhỏ, lấp đất quá chặt, hoặc trồng cây quá sâu, đều có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về sau như rễ bị bó, thiếu oxy, thối rễ, cây còi cọc hoặc chết yểu. Việc khắc phục những lỗi này sau khi cây đã lớn rất khó khăn và tốn kém.
Đầu tư thời gian và công sức vào việc tìm hiểu và thực hiện đúng quy cách trồng cây bụi ngay từ đầu là khoản đầu tư xứng đáng cho một khu vườn xanh tốt, khỏe mạnh và bền vững. Nắm vững các nguyên tắc cơ bản và áp dụng linh hoạt tùy thuộc vào loại cây và điều kiện cụ thể sẽ giúp bạn có được những khóm cây bụi đẹp như mong đợi.