Thanh long là loại cây ăn quả nhiệt đới có giá trị kinh tế cao, được trồng phổ biến ở nhiều vùng của Việt Nam, trong đó nổi bật nhất là tỉnh Bình Thuận. Nơi đây được mệnh danh là “thủ phủ thanh long” với diện tích và sản lượng lớn nhất cả nước. Kỹ thuật trồng thanh long giàn Bình Thuận không chỉ tận dụng tối đa điều kiện tự nhiên thuận lợi mà còn áp dụng những kinh nghiệm canh tác độc đáo, giúp cây phát triển tốt và cho năng suất vượt trội. Bài viết này sẽ đi sâu vào chi tiết cách trồng thanh long giàn Bình Thuận, từ khâu chuẩn bị đến thu hoạch, nhằm cung cấp cho bà con nông dân và những người quan tâm một quy trình chuẩn, khoa học để đạt được hiệu quả cao nhất. Việc hiểu rõ từng bước trong quy trình này là nền tảng quan trọng để xây dựng một vườn thanh long bền vững và năng suất.
Hiểu rõ đặc điểm sinh trưởng của cây thanh long và điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tại Bình Thuận là bước đầu tiên và quan trọng nhất trước khi bắt tay vào việc xây dựng một vườn cây. Thanh long thuộc họ xương rồng, có khả năng chịu hạn tốt nhưng lại ưa ẩm và cần đủ ánh sáng. Vùng đất Bình Thuận với khí hậu nắng nóng, ít mưa, cùng với loại đất cát pha hoặc đất đỏ bazan có đặc điểm thoát nước tốt, rất phù hợp với yêu cầu sinh thái của cây thanh long. Việc lựa chọn phương pháp trồng giàn tại đây không chỉ giúp cây đứng vững, dễ dàng leo bám mà còn tối ưu hóa không gian, tạo điều kiện cho cành lá phát triển đồng đều, đón nắng tốt, từ đó thúc đẩy quá trình quang hợp và ra hoa, kết trái. Giàn trồng còn giúp quản lý vườn cây dễ dàng hơn trong các khâu chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh và thu hoạch.
Lựa chọn giống thanh long phù hợp với điều kiện địa phương và thị trường tiêu thụ là yếu tố quyết định sự thành công của vườn cây. Ở Bình Thuận, các giống thanh long ruột trắng và ruột đỏ là phổ biến nhất. Thanh long ruột trắng có vị ngọt thanh, vỏ dày, dễ bảo quản và vận chuyển, phù hợp với thị trường nội địa và xuất khẩu sang một số nước. Thanh long ruột đỏ có vị ngọt đậm hơn, màu sắc hấp dẫn, giá trị dinh dưỡng cao hơn và thường có giá bán nhỉnh hơn, được thị trường trong nước và quốc tế (đặc biệt là Trung Quốc, các nước châu Âu) ưa chuộng. Gần đây, thanh long ruột vàng cũng bắt đầu được trồng thử nghiệm nhưng chưa phổ biến bằng hai giống trên.
Việc chọn hom giống (cành giống) cũng cần được thực hiện cẩn thận. Hom giống phải được lấy từ cây mẹ khỏe mạnh, không sâu bệnh, đang trong giai đoạn cho trái tốt và có tuổi đời phù hợp (thường là cành bánh tẻ, đã qua 1-2 đợt thu hoạch). Hom giống lý tưởng có chiều dài khoảng 30-50cm, thân mập mạp, vỏ xanh tươi, không bị trầy xước hay dập nát. Sau khi cắt, hom giống cần được xử lý bằng vôi hoặc thuốc sát khuẩn ở vết cắt để ngăn ngừa nấm bệnh tấn công. Hom giống sau khi cắt nên được đặt ở nơi khô ráo, thoáng mát, có ánh sáng nhẹ trong khoảng 10-15 ngày để vết cắt khô se và tạo rễ mầm, tăng tỷ lệ sống khi trồng. Đây là một trong những bí quyết giúp hom giống khỏe mạnh ngay từ đầu.
Chuẩn bị đất trồng là bước nền tảng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của bộ rễ và cây con sau này. Đất trồng thanh long lý tưởng là đất tơi xốp, giàu mùn, thoát nước tốt, có độ pH từ 6.0 đến 7.0. Nếu đất chua (pH thấp), cần bón vôi để nâng pH lên mức thích hợp. Trước khi trồng, đất cần được cày xới kỹ lưỡng, loại bỏ cỏ dại, tàn dư thực vật và các vật liệu gây hại. Sau khi làm đất, tiến hành đào hố hoặc rạch hàng tùy theo mật độ và hệ thống giàn đã thiết kế. Thông thường, khoảng cách giữa các trụ thanh long là 2.5 – 3 mét, và khoảng cách giữa các hàng cũng tương tự.
Bón lót là khâu không thể thiếu để cung cấp dinh dưỡng ban đầu cho cây con. Phân bón lót thường là phân hữu cơ đã ủ hoai mục (phân chuồng, phân xanh) kết hợp với vôi bột và super lân. Lượng bón tùy thuộc vào độ màu mỡ của đất và loại phân sử dụng, nhưng thông thường khoảng 10-20 kg phân hữu cơ hoai mục, 0.5-1 kg super lân và 0.3-0.5 kg vôi bột cho mỗi hố/trụ. Trộn đều phân bón với đất trong hố rồi lấp lại, chờ khoảng 10-15 ngày trước khi trồng để phân ngấm và khử độc tố nếu có. Việc chuẩn bị đất kỹ lưỡng sẽ tạo môi trường thuận lợi cho rễ thanh long phát triển sâu và rộng ngay từ đầu, giúp cây hấp thụ dinh dưỡng tốt hơn.
Thiết kế và thi công hệ thống giàn trồng là đặc trưng của cách trồng thanh long giàn Bình Thuận. Hệ thống giàn phổ biến nhất là dùng trụ bê tông đúc sẵn hoặc trụ xi măng. Chiều cao trụ thường từ 1.5 đến 1.8 mét so với mặt đất, đường kính hoặc cạnh khoảng 15-20 cm. Trên đỉnh trụ có thể gắn thêm khung chữ thập bằng sắt hoặc vòng tròn bằng lốp xe cũ để làm chỗ tựa cho cành thanh long xòe tán. Khoảng cách giữa các trụ được tính toán sao cho phù hợp với mật độ trồng và đảm bảo sự thông thoáng cho vườn cây. Khoảng cách 2.5m x 3m hoặc 3m x 3m là phổ biến, cho mật độ khoảng 1100-1300 trụ/ha.
Khi thi công, trụ cần được chôn sâu xuống đất khoảng 50-60cm để đảm bảo độ vững chắc, chống đổ ngã khi cây lớn và mang nhiều trái, đặc biệt là trong điều kiện gió bão. Đáy hố chôn trụ có thể lót đá dăm hoặc cát để tăng cường thoát nước. Việc lựa chọn vật liệu làm trụ và thi công đúng kỹ thuật rất quan trọng, bởi hệ thống giàn này sẽ tồn tại và chịu lực trong suốt vòng đời sản xuất của cây thanh long, có thể kéo dài 15-20 năm. Một hệ thống giàn kiên cố sẽ giảm thiểu rủi ro gãy đổ, bảo vệ vườn cây và đảm bảo năng suất ổn định.
Thời vụ trồng thanh long thích hợp nhất ở Bình Thuận là vào đầu hoặc cuối mùa mưa (khoảng tháng 4-5 hoặc tháng 9-10) để tận dụng độ ẩm tự nhiên, giúp cây con bén rễ nhanh. Tuy nhiên, với hệ thống tưới chủ động, có thể trồng gần như quanh năm, tránh những tháng quá khô hạn hoặc quá lạnh. Kỹ thuật trồng hom giống cũng khá đơn giản. Đặt hom giống vào hố đã chuẩn bị sẵn, thường trồng 2-4 hom quanh mỗi trụ. Đặt hom sao cho phần đã se khô vết cắt quay xuống đất, hơi nghiêng vào phía trụ. Lấp đất nhẹ nhàng quanh gốc, nén chặt vừa phải và tưới nước ngay sau khi trồng.
Giai đoạn cây con từ khi trồng đến khi leo lên đỉnh giàn cần được chăm sóc đặc biệt. Cây con còn yếu ớt, dễ bị tấn công bởi sâu bệnh và cạnh tranh dinh dưỡng với cỏ dại. Việc tưới nước cần được duy trì đều đặn, đặc biệt trong mùa khô. Tùy thuộc vào loại đất và điều kiện thời tiết, có thể tưới 2-3 ngày/lần hoặc mỗi ngày một lần khi thời tiết nắng nóng gay gắt. Lượng nước vừa đủ ẩm, tránh tưới quá nhiều gây ngập úng dễ thối rễ. Bón phân giai đoạn này chủ yếu tập trung vào việc giúp cây phát triển thân cành khỏe mạnh. Sử dụng phân NPK có tỷ lệ đạm cao như 20-20-15 hoặc 16-16-8, kết hợp bón thêm phân hữu cơ vi sinh để cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng từ từ. Bón phân định kỳ 2-3 tuần/lần với liều lượng nhỏ.
Phòng trừ sâu bệnh hại giai đoạn cây con chủ yếu là quản lý kiến (thường mang rệp sáp lên), rệp sáp và một số bệnh nấm gây thối cành non. Có thể sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật sinh học hoặc hóa học an toàn theo hướng dẫn. Việc làm cỏ xung quanh gốc và giữa các hàng cũng rất quan trọng để giảm cạnh tranh dinh dưỡng và hạn chế nơi ẩn náu của sâu bệnh. Khi cây con bắt đầu vươn dài, cần tiến hành buộc cành vào trụ để giúp chúng leo lên. Sử dụng dây mềm hoặc vật liệu không làm tổn thương thân cành. Buộc định kỳ khi cành dài ra, hướng cành leo thẳng lên đỉnh trụ.
Khi cành thanh long vươn tới đỉnh trụ và bắt đầu xòe tán trên khung giàn, đây là lúc cây chuyển sang giai đoạn trưởng thành và chuẩn bị cho thu hoạch lứa đầu tiên. Giai đoạn này, việc quản lý dinh dưỡng, tạo tán và xử lý ra hoa là những kỹ thuật then chốt quyết định năng suất. Việc tạo tán trên đỉnh giàn cần sự khéo léo. Chọn những cành khỏe mạnh, phân bố đều trên khung giàn để tạo thành một tán tròn, thông thoáng, giúp ánh sáng chiếu đều vào các cành, thúc đẩy sự hình thành mầm hoa. Cắt bỏ những cành mọc rủ xuống, cành già cỗi, cành bị sâu bệnh hoặc những cành mọc chen chúc bên trong tán.
Tỉa cành không chỉ giúp cây thông thoáng mà còn tập trung dinh dưỡng nuôi những cành khỏe, có khả năng cho trái. Cành thanh long thường cho trái ở những cành “bánh tẻ” (cành đã già hóa khoảng 1-2 năm tuổi). Việc tỉa bỏ cành già sau khi đã cho nhiều lứa trái và giữ lại những cành non mới mọc (đã đủ độ tuổi) là cần thiết cho chu kỳ sản xuất tiếp theo. Kỹ thuật tỉa cành đòi hỏi kinh nghiệm để xác định đúng cành cần tỉa và vết cắt phải sắc ngọt, được xử lý chống nấm.
Quản lý dinh dưỡng cho cây thanh long trưởng thành cần tuân theo chu kỳ sinh trưởng và ra hoa, đậu quả. Sau mỗi đợt thu hoạch, cây cần được bón phân để phục hồi và chuẩn bị cho đợt hoa tiếp theo. Phân bón giai đoạn này thường là phân hữu cơ kết hợp NPK có tỷ lệ cân đối. Trước khi xử lý ra hoa (đặc biệt là xử lý đèn), cần bón thúc bằng phân có hàm lượng lân và kali cao để kích thích sự hình thành mầm hoa. Trong giai đoạn nuôi hoa và đậu quả, nhu cầu dinh dưỡng của cây rất lớn. Bổ sung NPK và các nguyên tố vi lượng qua rễ và phun qua lá là cần thiết để quả phát triển to, đẹp, chất lượng tốt. Lượng phân bón cần điều chỉnh dựa trên tình trạng sinh trưởng của cây, độ màu mỡ của đất và giai đoạn phát triển. Tưới nước đầy đủ trong giai đoạn này cũng cực kỳ quan trọng, đặc biệt là khi quả đang lớn.
Một trong những kỹ thuật đặc trưng và mang lại lợi thế cạnh tranh cho thanh long Bình Thuận chính là kỹ thuật xử lý ra hoa trái vụ bằng đèn chiếu sáng. Kỹ thuật này giúp nhà vườn chủ động cho thanh long ra hoa và thu hoạch quanh năm, tránh tình trạng “được mùa mất giá” khi thu hoạch rộ chính vụ và đáp ứng nhu cầu thị trường vào những tháng không có thanh long chính vụ. Việc chiếu sáng được thực hiện vào ban đêm, sử dụng các loại bóng đèn chuyên dụng có công suất và quang phổ phù hợp (thường là đèn compact hoặc đèn sợi đốt). Thời gian chiếu sáng và mật độ đèn cần tuân thủ theo khuyến cáo kỹ thuật và kinh nghiệm thực tế. Thông thường, chiếu sáng liên tục trong khoảng 15-20 đêm, mỗi đêm từ 8-10 tiếng, bắt đầu vào khoảng 18-19 giờ tối.
Sau khi xử lý đèn hoặc ra hoa tự nhiên, các nụ hoa sẽ xuất hiện. Việc tỉa bớt nụ yếu, mọc chen chúc, chỉ giữ lại những nụ to, khỏe và phân bố đều trên cành là cần thiết để cây tập trung dinh dưỡng nuôi những nụ còn lại. Tỉa nụ giúp giảm cạnh tranh, cho trái to và đồng đều hơn. Thụ phấn cho hoa thanh long cũng là một khâu quan trọng, đặc biệt với một số giống (như thanh long ruột đỏ) khả năng tự thụ phấn kém. Thụ phấn nhân tạo được thực hiện vào buổi tối hoặc rạng sáng khi hoa nở rộ. Lấy phấn từ nhị hoa và phủ lên nhụy hoa của chính nó hoặc của hoa khác. Việc thụ phấn nhân tạo giúp tăng tỷ lệ đậu quả và kích thước quả.
Phòng trừ sâu bệnh hại là công việc thường xuyên và liên tục trong suốt quá trình trồng thanh long giàn bình thuận. Các loại sâu hại phổ biến bao gồm kiến, rệp sáp, bọ cánh cứng, bọ trĩ, nhện đỏ… Bệnh hại thường gặp là thán thư, đốm nâu, thối cành, thối rễ do nấm, bệnh do vi khuẩn. Việc áp dụng biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM) là hiệu quả nhất. Bao gồm: vệ sinh vườn cây thường xuyên, tỉa cành tạo thông thoáng, bón phân cân đối để cây khỏe mạnh, sử dụng thiên địch hoặc thuốc sinh học khi có thể, chỉ sử dụng thuốc hóa học khi thật cần thiết và tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách).
Quản lý nước tưới cũng là yếu tố then chốt. Mặc dù thanh long chịu hạn, nhưng thiếu nước nghiêm trọng sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng, ra hoa và kích thước trái. Thừa nước lại dễ gây thối rễ và bệnh nấm. Nhu cầu nước thay đổi theo từng giai đoạn. Giai đoạn cây con và ra hoa cần đủ ẩm. Giai đoạn nuôi quả cần nhiều nước nhất để quả phát triển tối đa. Giai đoạn sau thu hoạch cần lượng nước vừa phải để cây phục hồi. Các phương pháp tưới phổ biến là tưới nhỏ giọt (tiết kiệm nước, cung cấp nước trực tiếp vào gốc) hoặc tưới rãnh. Kiểm tra độ ẩm đất thường xuyên để điều chỉnh lượng nước tưới phù hợp.
Khi trái thanh long đạt độ chín sinh lý (vỏ chuyển màu đặc trưng của giống, tai quả còn xanh và cứng cáp), tiến hành thu hoạch. Thời điểm thu hoạch cần chính xác để đảm bảo chất lượng trái. Thu hoạch quá sớm trái sẽ nhạt, không ngọt; quá muộn trái dễ bị nứt, hư hỏng và khó bảo quản. Thu hoạch nên thực hiện vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát để tránh nhiệt độ cao. Dùng dao hoặc kéo sắc cắt cuống quả, chừa lại một đoạn cuống khoảng 1-2 cm và một phần tai quả. Tránh làm dập nát trái trong quá trình thu hoạch.
Sau khi thu hoạch, trái được phân loại theo kích thước, trọng lượng và mẫu mã. Loại bỏ trái sâu bệnh, dị dạng hoặc chưa đạt tiêu chuẩn. Trái thanh long sau thu hoạch cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Có thể sử dụng các phương pháp bảo quản lạnh hoặc xử lý sau thu hoạch phù hợp để kéo dài thời gian bảo quản, phục vụ cho việc vận chuyển đi xa hoặc xuất khẩu. Việc nắm vững toàn bộ quy trình từ trồng đến thu hoạch và bảo quản là chìa khóa để sản xuất ra những trái thanh long chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường. Việc tìm hiểu và áp dụng các kiến thức nông nghiệp từ các nguồn uy tín như hatgiongnongnghiep1.vn sẽ giúp bà con nông dân nâng cao kỹ thuật canh tác và hiệu quả sản xuất.
Như vậy, cách trồng thanh long giàn Bình Thuận là một quy trình kỹ thuật tổng hợp đòi hỏi sự hiểu biết về cây thanh long, điều kiện tự nhiên của vùng đất Bình Thuận và sự đầu tư công sức, chi phí cho hệ thống giàn cũng như các khâu chăm sóc tỉ mỉ. Từ việc lựa chọn giống, chuẩn bị đất, xây dựng giàn, trồng, chăm sóc, bón phân, tưới nước, phòng trừ sâu bệnh cho đến xử lý ra hoa và thu hoạch, mỗi bước đều có vai trò quan trọng. Nắm vững và áp dụng đúng các kỹ thuật này không chỉ giúp cây thanh long sinh trưởng khỏe mạnh, cho năng suất cao mà còn đảm bảo chất lượng trái, từ đó nâng cao hiệu quả kinh tế cho người trồng và khẳng định vị thế của thanh long Bình Thuận trên thị trường. Hy vọng những thông tin chi tiết trong bài viết này sẽ là cẩm nang hữu ích cho bà con trên con đường làm giàu từ loại cây đầy tiềm năng này.