Cây nho rừng, với sức sống mãnh liệt và khả năng thích nghi cao, đang ngày càng được nhiều người yêu thích và tìm hiểu cách trồng cây nho rừng ngay tại khu vườn của mình hoặc trên diện tích canh tác lớn hơn. Việc trồng cây nho rừng không chỉ mang lại nguồn trái cây thơm ngon, giàu dinh dưỡng mà còn có thể được tận dụng cho mục đích kinh tế, làm cảnh hoặc lấy dược liệu. Tuy nhiên, để cây phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao, bạn cần nắm vững kỹ thuật từ khâu chuẩn bị đến chăm sóc. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết và đầy đủ nhất về cách trồng cây nho rừng hiệu quả.
Giới thiệu tổng quan về cây nho rừng
Cây nho rừng (tên khoa học: Vitis spp., các loài mọc hoang dã) là loại thực vật thân leo, thuộc họ Nho (Vitaceae). Khác với các giống nho lai tạo thương mại, nho rừng thường có khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện khắc nghiệt tốt hơn. Quả nho rừng thường nhỏ, mọc thành chùm, có vị chua ngọt đặc trưng và màu sắc đa dạng tùy loài (đen, tím, đỏ sẫm). Lá nho rừng cũng có thể được sử dụng trong ẩm thực và y học cổ truyền ở một số vùng.
Loại cây này phân bố rộng rãi ở nhiều khu vực địa lý, thường mọc tự nhiên ở bìa rừng, ven suối, hoặc các khu vực đồi núi. Đặc điểm nổi bật của cây nho rừng là khả năng bám và leo rất khỏe, tạo thành những tán lá rộng. Việc tìm hiểu kỹ về đặc tính sinh trưởng của cây nho rừng là bước đầu tiên quan trọng trong cách trồng cây nho rừng thành công. Cây có thể sống lâu năm và cho quả đều đặn nếu được chăm sóc đúng kỹ thuật.
Chuẩn bị trước khi trồng cây nho rừng
Để trồng cây nho rừng đạt hiệu quả, công tác chuẩn bị là vô cùng quan trọng. Bạn cần xem xét các yếu tố về vị trí trồng, loại đất và nguồn giống trước khi bắt tay vào thực hiện. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển sau này của cây, giúp giảm thiểu rủi ro và công sức chăm sóc về lâu dài. Chọn đúng vị trí và loại đất phù hợp với đặc tính của cây nho rừng là yếu tố then chốt.
Chọn vị trí trồng phù hợp
Cây nho rừng ưa sáng, do đó, vị trí trồng cần đảm bảo nhận đủ ánh nắng mặt trời, ít nhất 6-8 giờ mỗi ngày. Ánh sáng đầy đủ giúp cây quang hợp tốt, thúc đẩy sự phát triển của cành, lá và đặc biệt là quá trình ra hoa, đậu quả. Tránh trồng cây ở những nơi bị che bóng hoàn toàn hoặc quá ẩm thấp, dễ bị ngập úng. Vị trí lý tưởng là nơi thoáng đãng, có không khí lưu thông tốt. Việc chọn đúng vị trí trong khuôn viên của bạn là một phần quan trọng trong cách trồng cây nho rừng cho năng suất cao.
Nếu trồng trên quy mô lớn, hãy chọn khu vực có địa hình hơi dốc nhẹ để đảm bảo thoát nước tốt, tránh tình trạng úng nước gây thối rễ. Đối với việc trồng tại nhà, bạn có thể chọn vị trí cạnh hàng rào, ban công có đủ nắng hoặc làm giàn riêng. Đảm bảo khu vực trồng không bị đọng nước vào mùa mưa.
Chuẩn bị đất trồng
Đất là yếu tố quyết định đến sự sinh trưởng của cây nho rừng. Nho rừng không quá kén đất nhưng ưa loại đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng, có khả năng thoát nước tốt và độ pH từ 5.5 đến 7.0. Đất thịt pha cát hoặc đất phù sa là lựa chọn lý tưởng. Tránh đất sét nặng, bí chặt hoặc đất quá bạc màu, thiếu dinh dưỡng.
Trước khi trồng, cần làm sạch cỏ dại và cày xới đất kỹ lưỡng. Đối với trồng quy mô nhỏ, bạn có thể đào hố hoặc luống. Đối với quy mô lớn, cần cày toàn bộ diện tích. Sau khi làm đất tơi xốp, tiến hành bón lót phân hữu cơ hoai mục (phân chuồng, phân xanh, trấu hun) hoặc phân vi sinh. Lượng phân bón lót tùy thuộc vào độ màu mỡ của đất, nhưng thông thường khoảng 10-20 kg phân hữu cơ cho mỗi hố hoặc luống trồng. Trộn đều phân bón với đất trong hố hoặc luống. Bón lót giúp cung cấp dinh dưỡng ban đầu và cải tạo cấu trúc đất, hỗ trợ bộ rễ phát triển. Quá trình chuẩn bị đất cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo môi trường tốt nhất cho cây khi áp dụng cách trồng cây nho rừng. Bạn có thể tham khảo các loại hạt giống và vật tư nông nghiệp chất lượng tại hatgiongnongnghiep1.vn để chuẩn bị tốt nhất cho khu vườn của mình.
Nếu đất có độ pH quá thấp (chua), có thể bón thêm vôi bột để nâng độ pH lên mức thích hợp. Nếu đất quá kiềm, có thể bổ sung lưu huỳnh hoặc chất hữu cơ. Việc kiểm tra độ pH của đất là rất hữu ích trước khi bón lót.
Chọn giống và nhân giống
Nguồn giống chất lượng là yếu tố quan trọng quyết định năng suất và khả năng chống chịu sâu bệnh của cây. Bạn có thể nhân giống cây nho rừng bằng hai phương pháp phổ biến: gieo hạt hoặc giâm cành.
-
Nhân giống bằng hạt: Thu hoạch quả nho rừng chín mọng, lấy hạt và rửa sạch lớp thịt quả bên ngoài. Ngâm hạt trong nước ấm khoảng 24 giờ để kích thích nảy mầm. Sau đó, gieo hạt vào bầu hoặc khay ươm chứa hỗn hợp đất tơi xốp, giữ ẩm vừa phải. Đặt bầu ươm ở nơi thoáng mát, có ánh sáng nhẹ. Khi cây con đạt chiều cao khoảng 15-20 cm và có vài lá thật, có thể đem trồng ra đất cố định. Tuy nhiên, nhân giống bằng hạt thường lâu cho quả và cây con có thể không giữ được hết đặc tính tốt của cây mẹ. Đây là một phương pháp truyền thống trong cách trồng cây nho rừng.
-
Nhân giống bằng cành giâm: Đây là phương pháp phổ biến và hiệu quả hơn, giúp cây nhanh cho quả và giữ được đặc tính của cây mẹ. Chọn những cành bánh tẻ (không quá non, không quá già), khỏe mạnh, không sâu bệnh từ cây mẹ cho năng suất cao. Cắt thành từng đoạn khoảng 20-30 cm, có ít nhất 2-3 mắt. Cắt vát phần gốc cành. Có thể nhúng gốc cành vào dung dịch kích thích ra rễ (như IBA, NAA) để tăng tỷ lệ sống. Giâm cành vào bầu đất tơi xốp, giữ ẩm. Đặt bầu giâm ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Khi cành đã ra rễ và bắt đầu nảy chồi mạnh, có thể đem trồng ra đất cố định. Giâm cành là phương pháp được ưa chuộng khi áp dụng cách trồng cây nho rừng thương mại hoặc muốn nhanh có kết quả.
Dù chọn phương pháp nào, hãy đảm bảo nguồn giống khỏe mạnh và sạch bệnh từ đầu.
Kỹ thuật trồng cây nho rừng
Sau khi đã chuẩn bị đất và cây giống, bạn có thể tiến hành trồng cây nho rừng vào vị trí cố định. Thời vụ trồng thích hợp nhất thường là vào đầu mùa mưa hoặc cuối mùa khô, khi thời tiết mát mẻ và độ ẩm đất cao, giúp cây con dễ bén rễ và phát triển. Tuy nhiên, nếu có điều kiện tưới tiêu chủ động, bạn có thể trồng quanh năm.
Khoảng cách trồng
Khoảng cách trồng tùy thuộc vào mục đích và hệ thống giàn bạn dự định sử dụng. Nếu trồng lấy quả và làm giàn chữ Y hoặc giàn mái bằng, khoảng cách giữa các cây có thể là 2-3 mét, hàng cách hàng 3-4 mét. Nếu trồng làm hàng rào hoặc cho leo tự nhiên, khoảng cách có thể gần hơn, khoảng 1.5-2 mét. Khoảng cách hợp lý giúp cây có đủ không gian phát triển, nhận đủ ánh sáng và thuận tiện cho việc chăm sóc, thu hoạch. Việc tuân thủ khoảng cách trồng là một phần quan trọng trong cách trồng cây nho rừng để tối ưu hóa năng suất.
Mật độ trồng không nên quá dày để tránh cạnh tranh ánh sáng và dinh dưỡng giữa các cây, đồng thời giúp hạn chế sâu bệnh phát triển do không khí lưu thông kém.
Cách trồng
Đào hố hoặc luống trồng đã chuẩn bị. Kích thước hố thường là 40x40x40 cm hoặc 50x50x50 cm, tùy thuộc vào kích thước bầu cây giống. Đặt cây giống vào giữa hố, nhẹ nhàng tháo bỏ bầu nilon (nếu có) hoặc bầu đất tự phân hủy. Lấp đất lại nhẹ nhàng, tránh làm vỡ bầu hoặc tổn thương rễ. Nén đất xung quanh gốc cây vừa phải để cố định cây và loại bỏ túi khí, nhưng không nén quá chặt.
Sau khi trồng, tưới đẫm nước ngay lập tức để cung cấp độ ẩm cho đất và giúp rễ cây tiếp xúc tốt với đất xung quanh. Có thể cắm cọc tạm thời để giữ cây đứng thẳng, đặc biệt là với cây giâm cành còn yếu. Che phủ gốc cây bằng rơm rạ, cỏ khô hoặc vật liệu hữu cơ khác giúp giữ ẩm, hạn chế cỏ dại và điều hòa nhiệt độ đất. Đây là bước cơ bản trong cách trồng cây cây nho rừng ban đầu.
Chăm sóc cây nho rừng
Chăm sóc sau khi trồng là yếu tố quyết định đến sự sống sót và phát triển của cây nho rừng. Cần chú ý đến việc tưới nước, bón phân, cắt tỉa và làm giàn.
Tưới nước
Cây nho rừng cần độ ẩm đều đặn, đặc biệt trong giai đoạn cây con mới trồng và trong mùa khô hạn. Tưới nước thường xuyên, giữ cho đất ẩm nhưng không bị ngập úng. Tần suất tưới tùy thuộc vào điều kiện thời tiết và loại đất. Vào mùa khô, có thể tưới 2-3 lần mỗi tuần. Vào mùa mưa, chỉ cần tưới khi đất mặt se khô. Nên tưới vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Tránh tưới vào giữa trưa nắng gắt. Tưới nhỏ giọt hoặc tưới gốc là phương pháp hiệu quả, giúp tiết kiệm nước và tránh làm ướt lá, giảm nguy cơ bệnh nấm. Tưới đủ nước là điều cần thiết trong cách trồng cây nho rừng để cây sinh trưởng mạnh mẽ.
Lưu ý rằng tình trạng úng nước nguy hiểm hơn thiếu nước đối với cây nho rừng, vì nó dễ gây thối rễ. Do đó, hệ thống thoát nước tốt là rất quan trọng.
Bón phân
Nho rừng cần dinh dưỡng để phát triển và ra quả. Giai đoạn đầu sau khi trồng, chủ yếu tập trung bón các loại phân thúc đẩy phát triển bộ rễ và cành lá. Sau khi cây đã bén rễ và phát triển ổn định, bắt đầu chuyển sang chế độ bón phân định kỳ.
- Giai đoạn cây con (1-2 năm đầu): Bón phân thúc với các loại phân có tỷ lệ đạm cao hơn (ví dụ: NPK 20-10-10) kết hợp phân hữu cơ hoai mục. Mỗi tháng có thể bón 1 lần với lượng nhỏ, tăng dần khi cây lớn hơn.
- Giai đoạn cây trưởng thành (cho quả): Cần bón phân cân đối hơn. Trước khi cây ra hoa, bón phân có tỷ lệ lân và kali cao hơn để kích thích ra hoa, đậu quả (ví dụ: NPK 10-30-20). Sau khi đậu quả và quả đang phát triển, bón thêm phân kali để tăng chất lượng quả. Sau khi thu hoạch, bón phân hữu cơ và phân NPK cân đối để cây phục hồi và chuẩn bị cho vụ sau.
Lượng phân bón cụ thể tùy thuộc vào độ màu mỡ của đất, tuổi cây và tình trạng sinh trưởng. Nên bón phân xa gốc, cách gốc khoảng 20-30 cm đối với cây con và xa hơn đối với cây trưởng thành, kết hợp tưới nước sau khi bón để phân tan và ngấm vào đất. Bón phân đúng lúc và đúng loại là kỹ thuật quan trọng trong cách trồng cây nho rừng.
Cắt tỉa cành lá
Cắt tỉa là kỹ thuật cực kỳ quan trọng trong cách trồng cây nho rừng để tạo tán, điều chỉnh sự phát triển, loại bỏ cành yếu, cành sâu bệnh và đặc biệt là kích thích ra hoa, đậu quả. Nho rừng ra quả trên cành mới mọc từ các mắt ngủ trên cành già.
- Cắt tỉa tạo hình: Trong 1-2 năm đầu, tập trung cắt tỉa để tạo bộ khung tán cho cây. Chọn 1-2 cành chính khỏe mạnh để làm thân chính hoặc tay cành cấp 1. Cắt bỏ các cành phụ mọc quá sát gốc hoặc phát triển lung tung. Dẫn dắt các cành chính leo lên giàn theo ý muốn.
- Cắt tỉa hàng năm (định kỳ): Thực hiện cắt tỉa mạnh sau khi thu hoạch quả xong hoặc vào cuối mùa đông/đầu mùa xuân khi cây đang nghỉ ngơi. Cắt bỏ hết các cành đã cho quả trong vụ trước, các cành yếu, cành sâu bệnh, cành mọc quá dày. Chỉ giữ lại những cành bánh tẻ khỏe mạnh để chuẩn bị cho vụ quả tiếp theo. Việc cắt tỉa giúp tập trung dinh dưỡng vào những cành có khả năng cho quả, giúp cây thông thoáng, giảm sâu bệnh và tăng năng suất.
Kỹ thuật cắt tỉa cây nho rừng có thể phức tạp và cần kinh nghiệm. Có nhiều kiểu cắt tỉa khác nhau tùy thuộc vào hệ thống giàn và mục đích trồng. Nên tìm hiểu kỹ hoặc tham khảo ý kiến chuyên gia nếu bạn mới bắt đầu.
Làm giàn hoặc hỗ trợ cây leo
Nho rừng là cây thân leo, cần có điểm tựa để leo và phát triển. Việc làm giàn không chỉ giúp cây leo bám mà còn tạo không gian cho tán lá phát triển, nhận ánh sáng đồng đều, thuận tiện cho việc chăm sóc và thu hoạch.
Có nhiều kiểu làm giàn khác nhau:
- Giàn chữ Y: Phổ biến trong trồng thương mại, giúp cây nhận nhiều ánh sáng và dễ quản lý tán.
- Giàn mái bằng: Thích hợp trồng ở sân thượng, ban công hoặc lối đi, tạo bóng mát và dễ thu hoạch.
- Giàn pergola (vòm): Thường dùng trong cảnh quan, tạo không gian xanh đẹp mắt.
- Trồng cho leo tự nhiên: Có thể cho cây leo lên hàng rào, cây lớn khác hoặc vách tường, tuy nhiên việc quản lý và thu hoạch có thể khó khăn hơn.
Làm giàn cần chắc chắn và đủ cao để cây có không gian phát triển. Nên hoàn thành việc làm giàn trước khi cây bắt đầu leo mạnh. Dẫn các cành chính của cây leo bám lên giàn bằng cách buộc nhẹ nhàng. Việc làm giàn là một phần không thể thiếu trong cách trồng cây nho rừng.
Phòng trừ sâu bệnh hại cây nho rừng
Cây nho rừng có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt hơn nhiều so với các giống nho thương mại, nhưng không có nghĩa là chúng miễn nhiễm hoàn toàn. Một số loại sâu bệnh vẫn có thể tấn công và gây hại, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng quả.
Sâu hại phổ biến
- Rệp sáp, rệp vảy: Hút nhựa làm cây suy yếu, cành lá héo úa. Thường bám ở cành non, mặt dưới lá hoặc chùm quả.
- Bọ trĩ, nhện đỏ: Gây hại lá non, làm lá xoăn, biến dạng.
- Sâu đục thân, đục cành: Gây hại nặng, làm chết cả cành hoặc cả cây.
- Ong chích quả: Gây hại khi quả chín, làm quả thối rữa.
Bệnh hại phổ biến
- Bệnh phấn trắng: Xuất hiện lớp bột trắng trên lá, thân non, chùm hoa, chùm quả. Gây hại nặng làm cây suy yếu, rụng hoa, rụng quả non.
- Bệnh sương mai: Gây ra các đốm dầu trên lá, sau đó chuyển sang màu nâu và khô. Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt.
- Bệnh thán thư: Gây đốm đen trên lá, thân, quả. Quả bị bệnh sẽ thối và khô lại.
- Bệnh thối rễ: Do nấm trong đất gây ra, thường xảy ra khi đất bị úng nước.
Biện pháp phòng trừ
- Biện pháp canh tác:
- Chọn vị trí trồng thoáng đãng, thoát nước tốt.
- Cắt tỉa cành lá thường xuyên để cây thông thoáng, loại bỏ cành sâu bệnh.
- Vệ sinh vườn sạch sẽ, thu gom lá rụng, cành khô để tiêu hủy, hạn chế mầm bệnh.
- Không tưới nước quá nhiều, tránh làm ẩm ướt tán lá vào buổi tối.
- Bón phân cân đối, tránh bón thừa đạm.
- Biện pháp sinh học và hữu cơ:
- Sử dụng các chế phẩm sinh học đối kháng nấm bệnh.
- Sử dụng các loại thuốc trừ sâu, trừ bệnh có nguồn gốc sinh học, thảo mộc như dịch tỏi ớt, dung dịch xà phòng pha loãng…
- Nuôi thả thiên địch như bọ rùa để kiểm soát rệp.
- Biện pháp hóa học: Chỉ sử dụng khi sâu bệnh bùng phát mạnh và các biện pháp khác không hiệu quả. Ưu tiên sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật có hoạt chất ít độc hại, luân phiên các loại thuốc để tránh tình trạng kháng thuốc. Tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất, đảm bảo thời gian cách ly trước khi thu hoạch.
Việc phòng bệnh hơn chữa bệnh. Hãy thường xuyên kiểm tra vườn nho rừng để phát hiện sớm các dấu hiệu sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời.
Thu hoạch và bảo quản nho rừng
Thời điểm thu hoạch nho rừng tùy thuộc vào giống, điều kiện thời tiết và kỹ thuật chăm sóc. Thông thường, nho rừng sẽ cho quả sau khoảng 2-3 năm trồng từ cành giâm và 3-4 năm nếu trồng từ hạt. Quả chín có màu sắc đặc trưng (tím sẫm, đen hoặc đỏ sẫm), căng mọng và có vị ngọt đậm hơn, chua dịu.
Khi thu hoạch, nên cắt cả chùm bằng kéo hoặc dao sắc, tránh làm dập nát quả. Nên thu hoạch vào buổi sáng sớm khi trời mát hoặc chiều mát để quả được tươi lâu hơn. Thu hoạch những chùm quả đã chín trước, những chùm còn xanh để lại cho chín dần. Không nên thu hoạch khi quả còn quá xanh vì sẽ ảnh hưởng đến chất lượng.
Quả nho rừng có thể bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh trong vài ngày. Nếu muốn bảo quản lâu hơn, có thể chế biến thành các sản phẩm như mứt nho rừng, siro nho rừng, rượu nho rừng hoặc sấy khô. Quả nho rừng tươi hoặc các sản phẩm chế biến từ nho rừng đều rất được ưa chuộng nhờ hương vị độc đáo và giá trị dinh dưỡng.
Lợi ích và ứng dụng của nho rừng
Cây nho rừng không chỉ dễ trồng mà còn mang lại nhiều lợi ích và có nhiều ứng dụng khác nhau.
- Giá trị dinh dưỡng và sức khỏe: Quả nho rừng chứa nhiều vitamin (đặc biệt là vitamin C, K), khoáng chất, chất chống oxy hóa (anthocyanins, resveratrol). Các chất này có lợi cho sức khỏe tim mạch, tăng cường hệ miễn dịch, chống viêm và làm chậm quá trình lão hóa. Việc tiêu thụ quả nho rừng tươi hoặc các sản phẩm từ nho rừng giúp bổ sung nhiều dưỡng chất quý giá.
- Giá trị kinh tế: Nho rừng có thể được trồng với mục đích thương mại để bán quả tươi, làm nguyên liệu chế biến hoặc bán cây giống. Các sản phẩm từ nho rừng như rượu, mứt, siro có giá trị kinh tế cao.
- Giá trị cảnh quan: Với thân leo khỏe mạnh và tán lá xanh tốt, nho rừng có thể được sử dụng làm cây cảnh, cho leo giàn che bóng mát hoặc tạo không gian xanh trong vườn, ban công.
- Giá trị dược liệu: Trong y học cổ truyền, một số bộ phận của cây nho rừng (lá, rễ, quả) được sử dụng để điều trị một số bệnh như viêm nhiễm, đau nhức xương khớp, hay dùng làm thuốc bổ.
Hiểu rõ những lợi ích này sẽ càng thúc đẩy bạn tìm hiểu và áp dụng cách trồng cây nho rừng một cách hiệu quả.
Tóm lại, cách trồng cây nho rừng bao gồm các bước chính là chuẩn bị vị trí và đất trồng, nhân giống (gieo hạt hoặc giâm cành), kỹ thuật trồng đúng khoảng cách, và đặc biệt là khâu chăm sóc với các hoạt động tưới nước, bón phân, cắt tỉa, làm giàn và phòng trừ sâu bệnh. Nắm vững những kỹ thuật này sẽ giúp bạn có được những vườn nho rừng khỏe mạnh, sai quả, mang lại nhiều giá trị cho bản thân và gia đình. Quá trình này đòi hỏi sự kiên trì và chăm sóc đều đặn, nhưng thành quả mà cây nho rừng mang lại hoàn toàn xứng đáng với công sức bỏ ra.