Cây lạc (đậu phộng) là cây trồng quen thuộc và mang lại giá trị kinh tế đáng kể cho người dân miền Bắc. Tuy nhiên, để đạt năng suất cao và chất lượng tốt, việc áp dụng đúng cách trồng lạc ở miền Bắc là vô cùng quan trọng. Khí hậu và thổ nhưỡng đặc trưng của khu vực này đòi hỏi những kỹ thuật canh tác phù hợp. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết từ khâu chuẩn bị đất, chọn giống, chăm sóc đến thu hoạch, giúp bà con nông dân chủ động và thành công với cây lạc.
Đặc điểm khí hậu, đất đai miền Bắc phù hợp trồng lạc
Miền Bắc Việt Nam có đặc trưng khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm, chia thành bốn mùa rõ rệt. Mùa đông lạnh và khô, mùa hè nóng ẩm mưa nhiều. Các tỉnh phía Bắc có biên độ nhiệt lớn trong năm, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến thời vụ và sinh trưởng của cây lạc. Nhiệt độ thích hợp cho cây lạc phát triển thường dao động từ 20-30°C. Miền Bắc có cả vùng đồng bằng, trung du và miền núi, mỗi vùng có những tiểu khí hậu và loại đất khác nhau.
Đất trồng lạc ở miền Bắc rất đa dạng. Cây lạc ưa đất tơi xốp, thoát nước tốt, giàu dinh dưỡng, có độ pH từ 5.5 đến 7.0. Các loại đất phổ biến ở miền Bắc phù hợp với cây lạc bao gồm đất phù sa nhẹ ven sông, đất pha cát, đất thịt nhẹ. Đất thịt nặng, đất sét hoặc đất trũng, úng nước không phù hợp vì sẽ cản trở sự hình thành củ và gây thối rễ. Độ ẩm đất lý tưởng cho cây lạc là khoảng 60-70% độ ẩm tối đa đồng ruộng. Lạc cần đủ ẩm trong giai đoạn nảy mầm, ra hoa và hình thành củ.
Lựa chọn giống lạc phù hợp cho miền Bắc
Việc chọn đúng giống lạc là yếu tố tiên quyết ảnh hưởng đến năng suất và khả năng chống chịu sâu bệnh tại điều kiện khí hậu miền Bắc. Các giống lạc phổ biến và được khuyến cáo trồng ở miền Bắc thường là các giống có thời gian sinh trưởng trung bình hoặc ngắn, năng suất cao, chống chịu tốt với một số sâu bệnh hại đặc trưng của vùng như bệnh héo rũ vi khuẩn, bệnh đốm lá. Một số giống lạc được ưa chuộng bao gồm Lạc sen, L14, L23, MD7, V79, VD1, VD2, các giống lạc đỏ, lạc trắng…
Khi chọn giống, bà con cần lưu ý nguồn gốc hạt giống phải rõ ràng, có tem mác, không lẫn tạp, hạt đều, mẩy, không bị sâu bệnh hay ẩm mốc. Nên mua hạt giống từ các cơ sở cung cấp uy tín hoặc các trung tâm giống cây trồng của địa phương hoặc các website chuyên cung cấp hạt giống nông nghiệp uy tín như hatgiongnongnghiep1.vn để đảm bảo chất lượng. Tùy theo mục đích trồng (lấy củ tươi, làm giống, chế biến) và điều kiện đất đai, khí hậu cụ thể của từng vùng mà lựa chọn giống lạc phù hợp nhất. Ví dụ, ở các vùng đất pha cát nhẹ, thoát nước tốt có thể trồng các giống có củ to, còn ở đất thịt nhẹ hơn có thể chọn các giống có khả năng thích nghi rộng.
Kỹ thuật làm đất chuẩn bị cho vụ lạc
Công tác chuẩn bị đất đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong cách trồng lạc ở miền Bắc để tạo môi trường thuận lợi cho hạt nảy mầm, rễ phát triển và củ hình thành. Đất cần được cày bừa kỹ, tơi xốp, sạch cỏ dại và mầm mống sâu bệnh. Sau khi thu hoạch vụ trước, nên dọn sạch tàn dư cây trồng, cày sâu khoảng 20-25 cm để lật đất, phơi ải đất nếu có điều kiện để diệt trừ sâu bệnh và cỏ dại ẩn nấp trong đất.
Tiếp theo, tiến hành bừa vỡ đất thành nhỏ, san phẳng mặt ruộng. Đối với đất chua (pH thấp), cần bón vôi bột để cải tạo đất, lượng bón tùy thuộc vào độ pH của đất, thông thường từ 300-500 kg/ha. Vôi nên được bón lót trước khi bừa lần cuối để vôi có thời gian ngấm vào đất. Lên luống là bước cuối cùng trong làm đất. Kích thước luống tùy thuộc vào loại đất và phương pháp trồng. Thường luống có chiều rộng khoảng 60-80 cm, cao 20-25 cm (đối với đất dễ ngập úng) hoặc thấp hơn (đối với đất cao ráo). Khoảng cách giữa hai luống (rãnh luống) khoảng 30-40 cm để tiện cho việc đi lại, chăm sóc và thoát nước.
Thời vụ gieo trồng lạc ở miền Bắc
Xác định đúng thời vụ gieo trồng là yếu tố then chốt trong cách trồng lạc ở miền Bắc do sự khác biệt rõ rệt giữa các mùa. Miền Bắc thường có hai vụ trồng lạc chính:
- Vụ Xuân: Gieo trồng vào khoảng tháng 1 đến tháng 3 dương lịch, tùy thuộc vào từng vùng và diễn biến thời tiết. Các tỉnh đồng bằng sông Hồng và vùng Bắc Trung Bộ có thể gieo sớm hơn (cuối tháng 1, tháng 2) khi nhiệt độ đất bắt đầu ấm lên. Các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc thường gieo muộn hơn, vào tháng 3, sau khi không còn rét đậm, rét hại. Vụ Xuân thường gặp thách thức về nhiệt độ thấp giai đoạn đầu và có thể gặp mưa lớn giai đoạn ra hoa, hình thành củ.
- Vụ Thu Đông: Gieo trồng vào khoảng tháng 8 đến tháng 10 dương lịch, tùy thuộc vào cây trồng vụ Hè Thu. Vụ Thu Đông thường có thời tiết thuận lợi hơn cho lạc phát triển, ít sâu bệnh hơn vụ Xuân. Tuy nhiên, cần chú ý giai đoạn cuối vụ có thể gặp lạnh hoặc sương muối ảnh hưởng đến quá trình chín.
Lựa chọn thời vụ phù hợp với từng giống lạc và điều kiện khí hậu từng năm là kinh nghiệm quan trọng của bà con nông dân. Nên theo dõi thông tin dự báo thời tiết và lịch thời vụ khuyến cáo của ngành nông nghiệp địa phương để có quyết định chính xác nhất. Gieo lạc khi nhiệt độ đất ổn định trên 15°C là lý tưởng.
Kỹ thuật gieo hạt và mật độ trồng
Sau khi làm đất và lên luống xong, tiến hành gieo hạt. Hạt lạc trước khi gieo có thể được xử lý bằng các loại thuốc bảo vệ thực vật hoặc chế phẩm sinh học để phòng trừ nấm bệnh gây hại hạt và cây con giai đoạn đầu. Ngâm hạt trong nước ấm (khoảng 40-50°C) khoảng 2-4 giờ trước khi gieo cũng giúp hạt nảy mầm nhanh và đều hơn.
Có thể gieo hạt lạc bằng tay hoặc bằng máy. Khi gieo bằng tay, dùng cuốc hoặc que chọc lỗ trên luống với độ sâu khoảng 3-5 cm. Đặt 1-2 hạt lạc vào mỗi lỗ rồi lấp đất nhẹ nhàng. Mật độ trồng lạc tùy thuộc vào giống và điều kiện đất đai. Đối với các giống lạc bụi, tán gọn, có thể trồng dày hơn. Đối với các giống lạc thân đứng hoặc bò, cần trồng thưa hơn để cây đủ không gian phát triển và dễ dàng vun gốc.
Khoảng cách phổ biến khi trồng lạc ở miền Bắc là hàng cách hàng 30-40 cm, cây cách cây 15-20 cm. Với mật độ này, mỗi hecta sẽ cần khoảng 40-60 kg hạt giống, tương đương với khoảng 250.000 – 350.000 cây/ha. Trồng đúng mật độ giúp cây nhận đủ ánh sáng, không khí, dinh dưỡng, giảm cạnh tranh và hạn chế sâu bệnh lây lan. Gieo hạt xong nên tưới nhẹ giữ ẩm cho đất, đặc biệt nếu đất khô.
Chăm sóc cây lạc: Tưới nước, bón phân, làm cỏ, vun gốc
Chăm sóc là giai đoạn quan trọng nhất để đảm bảo cây lạc sinh trưởng tốt và cho năng suất cao. Các kỹ thuật chăm sóc cần được thực hiện đúng lúc, đúng cách theo từng giai đoạn phát triển của cây.
Tưới nước
Nước rất cần thiết cho cây lạc, đặc biệt vào các giai đoạn quan trọng như nảy mầm, ra hoa, đâm tia và hình thành củ.
- Giai đoạn nảy mầm: Đất cần đủ ẩm để hạt hút nước và nảy mầm đều. Tưới nhẹ nếu đất khô sau khi gieo.
- Giai đoạn sinh trưởng thân lá: Cây cần ẩm độ vừa phải. Tưới khi thấy đất khô, thường 5-7 ngày/lần nếu không có mưa.
- Giai đoạn ra hoa, đâm tia, hình thành củ: Đây là giai đoạn cây cần nhiều nước nhất. Thiếu nước giai đoạn này ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất. Nên tưới đều đặn, giữ ẩm cho đất, tránh để đất quá khô hoặc quá ẩm. Tùy thuộc vào lượng mưa, có thể tưới 2-3 ngày/lần hoặc 1 tuần/lần. Tưới rãnh là phương pháp hiệu quả để cung cấp nước cho cây lạc.
- Giai đoạn chín: Giảm dần hoặc ngừng tưới trước khi thu hoạch khoảng 10-15 ngày để lạc chín đều và dễ thu hoạch.
Bón phân
Bón phân cung cấp dinh dưỡng cho cây lạc phát triển. Lượng phân bón và loại phân cần điều chỉnh tùy theo độ phì nhiêu của đất, giống lạc và mục tiêu năng suất. Cây lạc là cây họ đậu, có khả năng cố định đạm từ không khí nhờ vi khuẩn nốt sần ở rễ, do đó nhu cầu về phân đạm thường thấp hơn các loại cây trồng khác.
Phân thường được chia làm bón lót và bón thúc:
- Bón lót: Toàn bộ phân hữu cơ hoặc phân chuồng hoai mục (10-15 tấn/ha) và toàn bộ lượng lân (P2O5: 60-80 kg/ha) cùng một phần kali (K2O: 30-40 kg/ha) được bón lót trước khi bừa lần cuối hoặc trước khi lên luống. Phân hữu cơ giúp cải tạo đất, cung cấp dinh dưỡng từ từ và kích thích hệ vi sinh vật có lợi.
- Bón thúc:
- Thúc lần 1 (sau gieo 15-20 ngày): Khi cây có 2-3 lá thật, bón một ít phân đạm (Urê: 10-15 kg/ha) và kali (K2O: 20-30 kg/ha). Kết hợp làm cỏ và xới đất nhẹ.
- Thúc lần 2 (giai đoạn ra hoa rộ – khoảng 35-45 ngày sau gieo): Bón lượng kali còn lại (K2O: 10-20 kg/ha) và một ít đạm (Urê: 5-10 kg/ha) nếu cây sinh trưởng kém. Giai đoạn này cây rất cần canxi cho sự hình thành củ. Bón bổ sung vôi bột hoặc thạch cao nông nghiệp (khoảng 300-400 kg/ha) vào gốc cây trước khi vun gốc sẽ giúp củ lạc chắc mẩy, vỏ sáng.
Làm cỏ
Cỏ dại cạnh tranh dinh dưỡng, nước và ánh sáng với cây lạc, đồng thời là nơi trú ngụ của sâu bệnh. Cần làm cỏ kịp thời, đặc biệt trong giai đoạn cây con và trước khi cây giao tán. Có thể làm cỏ bằng tay hoặc sử dụng thuốc diệt cỏ tiền nảy mầm (phun sau khi gieo trước khi lạc mọc) hoặc hậu nảy mầm (phun khi cỏ còn non, tránh phun vào cây lạc).
Vun gốc (Vun luống)
Vun gốc là kỹ thuật đặc trưng và rất quan trọng đối với cây lạc. Vun gốc được thực hiện khi cây lạc bắt đầu ra hoa và đâm tia (khoảng 35-45 ngày sau gieo). Mục đích của việc vun gốc là tạo một lớp đất tơi xốp phủ quanh gốc cây để tia củ dễ dàng đâm xuống đất và hình thành củ non. Nếu không vun gốc, tia củ sẽ khó đâm xuống hoặc đâm xuống đất cứng, đất khô sẽ không phát triển thành củ được, ảnh hưởng lớn đến năng suất. Vun gốc kết hợp với bón thúc lần 2 và làm cỏ. Nên vun đất từ rãnh luống lên sát gốc cây, tạo thành một gò đất cao khoảng 10-15 cm.
Phòng trừ sâu bệnh hại lạc phổ biến ở miền Bắc
Cây lạc ở miền Bắc có thể bị tấn công bởi nhiều loại sâu bệnh, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng. Việc nhận biết và phòng trừ kịp thời là rất cần thiết.
Sâu hại
- Sâu xám, sâu khoang: Gặm lá, cắn đứt thân cây con vào ban đêm. Phòng trừ bằng cách làm đất kỹ, diệt sâu non. Có thể dùng bả diệt sâu xám hoặc phun thuốc trừ sâu khi mật độ cao.
- Rệp các loại: Chích hút nhựa cây, làm cây còi cọc, lây truyền bệnh virus. Phòng trừ bằng cách trồng đúng mật độ, vệ sinh đồng ruộng, phun thuốc trừ rệp khi cần thiết.
- Sâu cuốn lá, sâu đục thân: Gây hại thân lá. Phun thuốc trừ sâu chuyên dụng khi sâu non xuất hiện.
- Nhện đỏ: Gây hại trong điều kiện khô nóng, làm lá vàng, khô. Tưới đủ ẩm, phun thuốc trừ nhện nếu nặng.
- Côn trùng đất (sùng, bọ hà): Ăn hạt mới gieo, rễ và củ non. Xử lý hạt giống trước khi gieo, làm đất kỹ, luân canh cây trồng.
Bệnh hại
- Bệnh héo rũ vi khuẩn (héo xanh): Bệnh nguy hiểm, cây héo nhanh và chết. Vi khuẩn tồn tại trong đất. Phòng trừ bằng cách luân canh cây trồng, chọn giống kháng bệnh, không trồng lạc liên tục trên một chân ruộng, bón vôi cải tạo đất, xử lý hạt giống. Nhổ bỏ cây bệnh và tiêu hủy.
- Bệnh đốm lá (đốm nâu, đốm đen): Gây hại lá, làm giảm diện tích quang hợp, ảnh hưởng đến năng suất. Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt. Phòng trừ bằng cách chọn giống chống chịu, vệ sinh đồng ruộng, luân canh cây trồng. Phun thuốc bảo vệ thực vật khi bệnh chớm xuất hiện và gây hại nặng.
- Bệnh gỉ sắt: Gây hại lá. Biện pháp phòng trừ tương tự bệnh đốm lá.
- Bệnh thối gốc, thối củ: Thường do nấm gây ra trong điều kiện đất quá ẩm, kém thoát nước. Cải tạo đất, lên luống cao, tưới tiêu hợp lý. Xử lý hạt giống, bón vôi.
- Bệnh lở cổ rễ: Gây hại cây con giai đoạn đầu. Do nấm trong đất. Xử lý hạt giống, vệ sinh đất.
Áp dụng biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) là cách trồng lạc ở miền Bắc bền vững và hiệu quả. Kết hợp các biện pháp canh tác (làm đất, giống, thời vụ, bón phân, tưới nước), sử dụng thiên địch và chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật khi thực sự cần thiết theo nguyên tắc “4 đúng”.
Thu hoạch và bảo quản lạc
Thu hoạch lạc đúng thời điểm rất quan trọng để đảm bảo năng suất và chất lượng hạt. Thời điểm thu hoạch lạc thường được xác định dựa vào giống (thời gian sinh trưởng) và quan sát đặc điểm bên ngoài của cây và củ. Khi lạc sắp chín, lá cây bắt đầu chuyển màu vàng, một số lá rụng. Củ lạc khi nhổ lên, vỏ lụa chuyển sang màu hồng hoặc sẫm màu, không còn trắng sữa, hạt chắc mẩy.
Không nên thu hoạch quá sớm khi lạc chưa chín kỹ vì hạt sẽ non, tỷ lệ lép cao, năng suất thấp. Thu hoạch quá muộn có thể khiến củ bị mọc mầm trong đất hoặc bị sâu bệnh hại tấn công, hoặc bị rụng khỏi gốc khi nhổ, gây thất thoát.
Ở miền Bắc, lạc thường được thu hoạch bằng tay hoặc bằng máy kéo chuyên dụng. Sau khi nhổ, cần rũ sạch đất bám ở củ. Lạc tươi có thể để nguyên cả cây phơi khô hoặc tách củ riêng rồi phơi. Phơi lạc dưới nắng nhẹ, trải mỏng, đảo đều hàng ngày để lạc khô nhanh, tránh ẩm mốc. Lạc khô đạt độ ẩm dưới 9% có thể bảo quản được lâu.
Bảo quản lạc sau thu hoạch cũng cần chú ý. Lạc đã phơi khô cần được bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh sáng trực tiếp và xa các nguồn gây ẩm. Có thể đóng bao, đựng trong chum vại hoặc kho chuyên dụng. Cần kiểm tra định kỳ để phát hiện sớm dấu hiệu ẩm mốc hoặc sâu mọt. Lạc bảo quản không tốt dễ bị nhiễm nấm Aspergillus flavus sản sinh độc tố Aflatoxin gây hại sức khỏe con người.
Một số lưu ý đặc biệt khi trồng lạc tại các vùng khác nhau ở miền Bắc
Mặc dù cùng là miền Bắc, nhưng điều kiện tự nhiên giữa các vùng đồng bằng, trung du và miền núi có sự khác biệt đáng kể, đòi hỏi sự điều chỉnh trong cách trồng lạc ở miền Bắc:
- Vùng Đồng bằng sông Hồng: Đất đai thường là đất phù sa màu mỡ nhưng có thể gặp vấn đề về úng ngập vào mùa mưa. Cần chú trọng làm luống cao, đảm bảo hệ thống thoát nước tốt. Thời vụ có thể gieo sớm hơn so với vùng khác.
- Vùng Trung du và miền núi phía Bắc: Đất đai thường là đất feralit, có thể nghèo dinh dưỡng hơn và dễ bị xói mòn. Cần tăng cường bón phân hữu cơ, phân chuồng. Vùng núi cao có thể gặp lạnh sớm vào vụ Thu Đông, cần chọn giống có thời gian sinh trưởng ngắn hoặc điều chỉnh thời vụ gieo sớm hơn. Địa hình đồi dốc cần chú ý các biện pháp chống xói mòn khi làm đất và chăm sóc.
Nhiệt độ biến động giữa ngày và đêm ở các vùng núi cao cũng ảnh hưởng đến sinh trưởng của lạc. Bà con cần theo dõi sát sao diễn biến thời tiết tại địa phương mình để có những điều chỉnh kịp thời về thời vụ gieo trồng và các biện pháp chăm sóc như tưới nước, bón phân.
Hiệu quả kinh tế và triển vọng cây lạc ở miền Bắc
Cây lạc là cây trồng mang lại hiệu quả kinh tế ổn định cho nhiều hộ gia đình ở miền Bắc. Lạc có thể được bán tươi hoặc phơi khô để tiêu thụ nội địa hoặc xuất khẩu. Hạt lạc là nguyên liệu cho nhiều ngành công nghiệp chế biến thực phẩm như dầu ăn, bơ lạc, bánh kẹo. Thân lá lạc sau khi thu hoạch có thể sử dụng làm thức ăn chăn nuôi rất tốt.
Với nhu cầu thị trường ổn định và các tiến bộ khoa học kỹ thuật trong trồng trọt, năng suất lạc ở miền Bắc ngày càng được nâng cao. Việc áp dụng cách trồng lạc ở miền Bắc theo hướng thâm canh, sử dụng giống mới năng suất cao, áp dụng quy trình chăm sóc tiên tiến và quản lý dịch hại tổng hợp sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả kinh tế. Cây lạc vẫn là một lựa chọn cây trồng tiềm năng, góp phần xóa đói giảm nghèo và nâng cao thu nhập cho người dân khu vực. Phát triển các chuỗi giá trị cho cây lạc, từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ, sẽ mở ra nhiều cơ hội hơn cho ngành hàng này ở miền Bắc.
Áp dụng đúng cách trồng lạc ở miền Bắc không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn đảm bảo chất lượng hạt, mang lại hiệu quả kinh tế bền vững. Từ việc lựa chọn giống, chuẩn bị đất cẩn thận đến quy trình chăm sóc, phòng trừ sâu bệnh theo đặc thù khí hậu miền Bắc, mỗi bước đều cần sự tỉ mỉ và kiến thức. Nắm vững những kỹ thuật này sẽ là chìa khóa cho một vụ lạc bội thu tại các tỉnh phía Bắc.