Trồng cây nhãn sai trĩu quả ngay tại nhà là ước mơ của nhiều người yêu cây ăn trái. Trong số các phương pháp nhân giống, cách trồng cây nhãn từ hạt được nhiều người lựa chọn vì sự đơn giản và thú vị. Tuy nhiên, để hạt nhãn nảy mầm khỏe mạnh và phát triển thành cây trưởng thành, bạn cần nắm vững kỹ thuật cơ bản. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết từng bước để biến hạt nhãn thành cây xanh tươi tốt.
Tại sao nên thử trồng nhãn từ hạt?
Trồng cây nhãn từ hạt mang lại một trải nghiệm độc đáo và đầy ý nghĩa. Nó cho phép bạn chứng kiến toàn bộ quá trình sinh trưởng của cây, từ một hạt nhỏ bé đến khi trở thành một cây xanh tốt. Đây là một hoạt động làm vườn thú vị, đặc biệt là với trẻ em, giúp chúng hiểu hơn về thế giới tự nhiên và sự phát triển của thực vật.
Ngoài ra, việc trồng nhãn từ hạt cũng là một cách tiết kiệm chi phí đáng kể so với việc mua cây giống ghép hoặc chiết cành đã trưởng thành. Bạn chỉ cần tận dụng những hạt nhãn từ quả bạn ăn hàng ngày, biến chúng thành tiềm năng cho một vụ mùa sau này. Quá trình này cũng không đòi hỏi kỹ thuật quá phức tạp, phù hợp với cả những người mới bắt đầu làm vườn.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng cây nhãn trồng từ hạt thường có một số nhược điểm so với cây ghép hoặc chiết cành, mà chúng ta sẽ thảo luận chi tiết hơn sau này. Dù vậy, với mục đích làm cảnh, thử nghiệm hoặc đơn giản là trải nghiệm quá trình, việc trồng cây nhãn từ hạt vẫn là một lựa chọn rất đáng để thử.
Lựa chọn hạt giống nhãn chất lượng
Bước đầu tiên và quan trọng nhất trong cách trồng cây nhãn từ hạt thành công là chọn được hạt giống tốt. Không phải hạt nhãn nào cũng có khả năng nảy mầm. Bạn nên chọn những quả nhãn chín mọng, có kích thước lớn và không bị sâu bệnh hay dập nát.
Sau khi ăn quả, hãy giữ lại những hạt to, mẩy, có màu nâu sẫm đặc trưng. Tránh xa những hạt lép, hạt bị mối mọt hoặc có màu sắc bất thường. Kích thước hạt lớn thường chứa nhiều năng lượng dự trữ hơn, giúp quá trình nảy mầm diễn ra mạnh mẽ hơn.
Nên sử dụng hạt từ những quả nhãn tươi, vừa mới ăn xong là tốt nhất. Hạt nhãn để quá lâu ngoài không khí hoặc bị khô có thể giảm tỷ lệ nảy mầm đáng kể. Do đó, việc lựa chọn hạt tươi mới là yếu tố then chốt quyết định sự thành công bước đầu của quá trình gieo hạt.
Chuẩn bị hạt nhãn trước khi trồng
Sau khi đã chọn được hạt giống ưng ý, bạn cần thực hiện các bước xử lý để tăng khả năng nảy mầm và bảo vệ hạt khỏi nấm bệnh. Quá trình chuẩn bị này rất quan trọng và không nên bỏ qua.
Rửa sạch hạt
Ngay sau khi tách khỏi quả, hạt nhãn thường còn dính lớp cùi mỏng màu trắng. Lớp cùi này chứa đường, rất dễ thu hút côn trùng và tạo điều kiện cho nấm mốc phát triển, gây hại cho hạt. Do đó, bạn cần rửa sạch lớp cùi này một cách cẩn thận.
Sử dụng nước sạch để rửa hạt, có thể dùng tay nhẹ nhàng chà xát để loại bỏ hết cùi. Rửa đi rửa lại nhiều lần cho đến khi hạt hoàn toàn sạch sẽ và không còn cảm giác nhớt. Việc làm sạch này giúp hạt thoáng khí hơn và giảm nguy cơ bị thối hoặc nấm tấn công trong môi trường ẩm ướt khi gieo.
Ngâm hạt
Ngâm hạt là một bước giúp làm mềm lớp vỏ cứng bên ngoài, thúc đẩy quá trình hút nước và kích thích phôi mầm hoạt động. Bạn có thể ngâm hạt trong nước ấm khoảng 40-50 độ C (khoảng bằng nước tắm em bé) hoặc nước sạch ở nhiệt độ phòng.
Thời gian ngâm hạt nhãn thường kéo dài từ 24 đến 48 giờ. Trong quá trình ngâm, nên thay nước sau mỗi 12-24 giờ để tránh nước bị đục hoặc lên men. Quan sát hạt, bạn sẽ thấy hạt dần nở ra một chút và lớp vỏ có vẻ mềm hơn.
Việc ngâm hạt đúng cách sẽ giúp rút ngắn thời gian nảy mầm và tăng tỷ lệ thành công. Đây là một kỹ thuật đơn giản nhưng mang lại hiệu quả rõ rệt trong việc khởi động quá trình sống của hạt giống.
Bóc vỏ hạt (tùy chọn nhưng nên làm)
Một số người chọn bóc lớp vỏ cứng bên ngoài của hạt nhãn sau khi ngâm để phôi dễ dàng thoát ra hơn khi nảy mầm. Lớp vỏ này khá dai và có thể cản trở mầm cây yếu ớt vươn lên.
Sử dụng một con dao sắc hoặc móng tay để nhẹ nhàng tách bỏ lớp vỏ màu nâu sẫm bên ngoài. Cẩn thận không làm tổn thương phần phôi bên trong, thường nằm ở đầu nhọn của hạt. Chỉ bóc lớp vỏ ngoài, giữ nguyên lớp màng lụa mỏng ôm sát hạt nếu có.
Việc bóc vỏ giúp hạt nảy mầm nhanh hơn, đôi khi chỉ sau vài ngày gieo. Tuy nhiên, thao tác này đòi hỏi sự khéo léo và cẩn thận để không làm hỏng hạt. Nếu bạn chưa quen, có thể bỏ qua bước này hoặc chỉ bóc một phần nhỏ ở đầu hạt.
Vật liệu và dụng cụ cần thiết
Để thực hiện cách trồng cây nhãn từ hạt, bạn cần chuẩn bị đầy đủ các vật liệu và dụng cụ cơ bản để đảm bảo quá trình diễn ra thuận lợi và cây con có môi trường tốt nhất để phát triển ban đầu.
Đất trồng là yếu tố quan trọng hàng đầu. Bạn cần chuẩn bị loại đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và có khả năng thoát nước tốt. Có thể sử dụng hỗn hợp đất thịt pha với trấu hun, xơ dừa, phân chuồng hoai mục hoặc phân trùn quế theo tỷ lệ phù hợp. Đất sạch bệnh và không chứa các mầm cỏ dại sẽ tạo điều kiện tốt nhất cho hạt nảy mầm.
Chậu hoặc khay gieo hạt cũng rất cần thiết. Đối với số lượng hạt ít, bạn có thể dùng các chậu nhỏ đường kính khoảng 10-15cm hoặc các cốc nhựa dùng một lần (nhớ đục lỗ thoát nước ở đáy). Nếu gieo số lượng nhiều, khay gieo chuyên dụng có nhiều ngăn nhỏ sẽ tiện lợi hơn. Đảm bảo dụng cụ gieo hạt sạch sẽ trước khi sử dụng.
Bên cạnh đó, bạn cần chuẩn bị bình tưới phun sương để cung cấp độ ẩm nhẹ nhàng cho đất mà không làm xáo trộn hạt. Một tấm kính hoặc màng nilon mỏng cũng có thể hữu ích để che phủ khay gieo, giữ ẩm và tạo hiệu ứng nhà kính mini thúc đẩy nảy mầm, đặc biệt trong điều kiện thời tiết lạnh.
Một số dụng cụ nhỏ khác như bay làm vườn mini, găng tay, và nhãn ghi tên loại hạt (nếu trồng nhiều loại khác nhau) cũng sẽ giúp công việc của bạn trở nên dễ dàng và chuyên nghiệp hơn. Để tìm mua các loại vật tư nông nghiệp chất lượng, bạn có thể tham khảo tại hatgiongnongnghiep1.vn.
Kỹ thuật gieo hạt nhãn
Đây là bước trực tiếp thực hiện cách trồng cây nhãn từ hạt, nơi bạn sẽ đưa hạt giống đã chuẩn bị vào môi trường đất để chúng nảy mầm. Thực hiện đúng kỹ thuật sẽ tăng tỷ lệ thành công đáng kể.
Chọn chậu gieo
Tùy thuộc vào số lượng hạt và không gian có sẵn, bạn có thể chọn chậu đơn hoặc khay gieo hạt. Chậu đơn giúp cây con có không gian phát triển rễ tốt hơn trước khi chuyển chậu, phù hợp khi gieo số lượng ít hoặc muốn chăm sóc riêng từng cây ngay từ đầu. Khay gieo phù hợp khi gieo số lượng lớn, tiết kiệm diện tích ban đầu.
Quan trọng là dụng cụ gieo phải có lỗ thoát nước ở đáy. Nước ứ đọng sẽ làm hạt bị úng và thối rữa. Kích thước chậu/khay đủ sâu để hạt có thể nằm thoải mái và có một lớp đất phủ lên trên.
Rửa sạch chậu/khay bằng xà phòng và nước, sau đó phơi khô hoặc lau sạch để loại bỏ mầm bệnh. Việc vệ sinh dụng cụ gieo là một bước nhỏ nhưng góp phần bảo vệ hạt non nớt.
Chuẩn bị đất gieo
Đổ hỗn hợp đất đã chuẩn bị vào chậu hoặc khay gieo. Không nên nén đất quá chặt, chỉ cần vỗ nhẹ hoặc gõ nhẹ đáy chậu xuống mặt phẳng để đất ổn định. Đất tơi xốp giúp rễ non dễ dàng phát triển và đảm bảo khả năng thoát nước tốt.
Đổ đất đầy khoảng 2/3 đến 3/4 chậu hoặc ngăn khay. Tạo một mặt phẳng tương đối trên bề mặt đất để dễ dàng đặt hạt. Đảm bảo độ ẩm của đất vừa phải, không quá khô cũng không quá ướt. Đất nên ẩm như bã cà phê là lý tưởng.
Nếu đất quá khô, bạn có thể tưới nhẹ bằng bình phun sương trước khi gieo hạt. Nếu đất quá ướt, hãy để một lúc cho nước thoát bớt hoặc trộn thêm một ít giá thể khô hơn. Độ ẩm phù hợp ban đầu rất quan trọng cho sự nảy mầm.
Cách đặt hạt vào chậu
Đối với cách trồng cây nhãn từ hạt, bạn nên đặt hạt theo chiều ngang hoặc chiều dọc tùy thuộc vào hình dạng cụ thể của hạt nhãn. Hạt nhãn thường có một đầu hơi nhọn và một đầu hơi tròn. Phần phôi mầm thường nằm ở đầu nhọn hoặc gần đầu nhọn.
Nếu đặt theo chiều ngang, phôi mầm sẽ tự điều chỉnh để rễ cắm xuống đất và thân mầm vươn lên. Nếu đặt theo chiều dọc, nên để đầu nhọn (đầu có phôi) hơi hướng xuống đất. Đặt mỗi hạt vào giữa chậu nhỏ hoặc ngăn khay.
Khoảng cách giữa các hạt trong khay gieo nên đủ rộng để khi cây con lớn lên một chút, rễ không bị quấn vào nhau quá nhiều, gây khó khăn khi tách cây. Đặt hạt nhẹ nhàng lên bề mặt đất đã chuẩn bị.
Che phủ và giữ ẩm
Sau khi đặt hạt, phủ một lớp đất mỏng lên trên. Độ dày lớp đất phủ chỉ nên khoảng 1-2 cm. Lớp phủ này giúp giữ ẩm cho hạt và bảo vệ hạt khỏi bị khô hoặc bị côn trùng, chim chóc ăn mất. Không nên phủ lớp đất quá dày, vì sẽ cản trở mầm non vươn lên.
Sử dụng bình phun sương để tưới nhẹ nhàng lên bề mặt đất đã phủ hạt. Tưới đủ ẩm nhưng tránh làm sũng nước. Quan trọng là giữ cho đất luôn ẩm trong suốt quá trình hạt nảy mầm.
Nếu thời tiết khô hanh, bạn có thể dùng tấm kính hoặc màng nilon trong suốt để che phủ lên miệng chậu hoặc khay gieo. Việc này tạo ra một môi trường ẩm và ấm ổn định, giống như hiệu ứng nhà kính mini, rất tốt cho việc nảy mầm của nhiều loại hạt, bao gồm cả hạt nhãn. Mở lớp che phủ hàng ngày khoảng 15-30 phút để thông thoáng khí và kiểm tra độ ẩm.
Chăm sóc cây nhãn con giai đoạn đầu
Sau khi gieo hạt, quá trình chờ đợi cây nảy mầm có thể mất từ vài ngày đến vài tuần, tùy thuộc vào chất lượng hạt, điều kiện môi trường và kỹ thuật xử lý hạt ban đầu. Khi mầm cây đầu tiên nhú lên khỏi mặt đất, đó là lúc bạn cần chuyển sang giai đoạn chăm sóc cây con.
Ánh sáng
Cây nhãn con cần ánh sáng để phát triển. Tuy nhiên, trong vài tuần đầu, nên tránh ánh nắng gay gắt trực tiếp, đặc biệt là ánh nắng buổi trưa. Đặt chậu cây ở nơi có ánh sáng tự nhiên gián tiếp, hoặc dưới bóng râm nhẹ của các cây lớn hơn.
Ánh sáng nhẹ giúp cây con quang hợp, phát triển lá và thân. Thiếu sáng, cây sẽ bị vống, thân dài và yếu ớt, lá vàng. Ngược lại, ánh nắng quá mạnh có thể làm cháy lá non và đất bị khô quá nhanh.
Khi cây con đã có vài lá thật và bắt đầu cứng cáp hơn (khoảng 1-2 tháng sau nảy mầm), bạn có thể dần dần cho cây tiếp xúc với ánh nắng mặt trời trực tiếp vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn, rồi tăng dần thời gian phơi nắng.
Tưới nước
Tưới nước đều đặn và giữ ẩm cho đất là yếu tố then chốt trong giai đoạn cây con. Đất không được để khô hoàn toàn nhưng cũng không được sũng nước. Độ ẩm lý tưởng là luôn ẩm nhẹ.
Sử dụng bình phun sương hoặc vòi tưới có tia nhỏ để tưới nước trực tiếp vào gốc cây. Tưới vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Tần suất tưới phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và loại đất. Trời nóng và khô thì tưới hàng ngày, trời mát và ẩm thì có thể 2-3 ngày/lần.
Kiểm tra độ ẩm của đất bằng cách dùng ngón tay ấn sâu khoảng 2-3 cm vào đất. Nếu thấy đất vẫn còn ẩm, chưa cần tưới. Nếu thấy khô, hãy tưới nước. Việc tưới quá nhiều nước là một lỗi phổ biến khiến cây con bị úng rễ và chết.
Nhiệt độ và độ ẩm
Cây nhãn là cây vùng nhiệt đới, ưa nhiệt độ ấm áp. Nhiệt độ lý tưởng cho cây con phát triển là khoảng 20-30 độ C. Tránh để cây con ở nơi có gió lùa mạnh hoặc nhiệt độ biến động đột ngột.
Độ ẩm không khí cũng quan trọng. Nếu không khí quá khô, lá non có thể bị héo. Bạn có thể tăng độ ẩm xung quanh cây bằng cách đặt chậu cây lên một khay chứa sỏi và đổ nước vào khay (đảm bảo đáy chậu không tiếp xúc trực tiếp với nước).
Nếu gieo hạt vào mùa lạnh, việc sử dụng lớp che phủ hoặc đặt cây con trong nhà kính mini hoặc gần cửa sổ có nắng sẽ giúp duy trì nhiệt độ và độ ẩm phù hợp cho cây phát triển.
Bón phân (giai đoạn đầu)
Trong vài tuần đầu sau khi nảy mầm, cây con vẫn sử dụng nguồn dinh dưỡng dự trữ từ hạt. Do đó, chưa cần thiết phải bón phân ngay lập tức. Việc bón phân quá sớm và liều lượng cao có thể làm “sốc” rễ non và gây hại cho cây.
Khi cây con đã có khoảng 3-4 lá thật và bắt đầu phát triển mạnh hơn (khoảng 1-2 tháng sau nảy mầm), bạn có thể bắt đầu bón phân với liều lượng rất loãng. Sử dụng các loại phân bón lá có hàm lượng đạm (N) cao hoặc phân bón NPK tỷ lệ cân bằng (ví dụ 20-20-20) pha loãng bằng 1/4 hoặc 1/8 liều lượng khuyến cáo trên bao bì.
Tưới phân vào gốc cây sau khi đã tưới nước sạch để tránh làm cháy rễ. Tần suất bón phân loãng có thể là 2-3 tuần/lần. Khi cây lớn hơn, bạn có thể tăng dần nồng độ và tần suất bón phân.
Khi nào và cách chuyển chậu cho cây nhãn con
Sau một thời gian phát triển trong chậu hoặc khay gieo ban đầu, cây nhãn con sẽ cần không gian lớn hơn để hệ rễ phát triển mạnh mẽ và cây có thể sinh trưởng tốt hơn. Việc chuyển chậu đúng thời điểm và kỹ thuật là rất quan trọng.
Thời điểm thích hợp để chuyển chậu là khi cây con đã đạt chiều cao khoảng 15-20 cm và có từ 4-6 lá thật cứng cáp. Quan sát lỗ thoát nước ở đáy chậu/khay ban đầu, nếu thấy rễ bắt đầu mọc ra ngoài thì chắc chắn đã đến lúc cần chuyển chậu.
Chuẩn bị chậu mới có kích thước lớn hơn chậu cũ (đường kính khoảng 20-30cm) và đất trồng mới với thành phần dinh dưỡng tốt hơn. Đất mới có thể là hỗn hợp đất thịt, phân chuồng hoai mục, trấu hun, xơ dừa.
Trước khi nhấc cây ra khỏi chậu cũ, tưới nhẹ nước vào chậu để đất ẩm, giúp việc lấy cây ra dễ dàng hơn mà không làm tổn thương rễ. Nhẹ nhàng nghiêng chậu, dùng tay vỗ nhẹ xung quanh thành chậu và từ từ kéo cây con ra, cố gắng giữ nguyên bầu đất quanh rễ.
Đặt cây con vào giữa chậu mới, đảm bảo phần gốc cây ngang bằng hoặc thấp hơn một chút so với miệng chậu. Lấp đầy đất mới xung quanh bầu rễ, nén nhẹ để đất bám vào rễ và không có túi khí. Tưới nước đẫm sau khi chuyển chậu để đất lún xuống và rễ tiếp xúc tốt với đất mới.
Đặt chậu cây mới chuyển ở nơi râm mát trong vài ngày đầu để cây hồi phục sau quá trình “sốc” chuyển vị. Sau đó, dần dần đưa cây ra nơi có ánh sáng phù hợp.
Chăm sóc cây nhãn trưởng thành từ hạt
Sau khi đã qua giai đoạn cây con và được chuyển chậu lớn hơn, cây nhãn trồng từ hạt cần chế độ chăm sóc phù hợp để phát triển khỏe mạnh và có khả năng ra hoa, kết trái (mặc dù việc ra trái từ cây hạt có nhiều yếu tố không chắc chắn).
Tưới nước
Cây nhãn trưởng thành cần lượng nước nhiều hơn cây con, đặc biệt vào mùa khô và khi cây đang ra hoa, kết quả. Tuy nhiên, vẫn cần đảm bảo đất trồng luôn thoát nước tốt để tránh ngập úng.
Tưới nước vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Tần suất tưới phụ thuộc vào thời tiết, loại đất và kích thước cây. Với cây trồng trong chậu, cần kiểm tra độ ẩm thường xuyên hơn so với trồng ngoài đất. Đất khô khoảng vài cm trên bề mặt thì cần tưới.
Vào mùa mưa, cần chú ý thoát nước tốt, tránh để nước đọng quanh gốc cây trong thời gian dài. Thiếu nước kéo dài có thể làm rụng lá, rụng quả non, ảnh hưởng đến năng suất. Thừa nước lại gây thối rễ.
Bón phân
Cây nhãn cần được bón phân định kỳ để cung cấp đủ dinh dưỡng cho sự phát triển của thân, lá, hoa và quả. Loại phân và liều lượng bón phụ thuộc vào giai đoạn sinh trưởng của cây.
Giai đoạn cây đang phát triển thân cành lá (trước khi ra hoa): Ưu tiên phân có hàm lượng đạm (N) cao để thúc đẩy sự phát triển của chồi non và lá xanh. Có thể sử dụng phân NPK có tỷ lệ đạm cao hơn hoặc kết hợp phân Ure với các loại phân khác.
Giai đoạn chuẩn bị ra hoa (trước khi cây phân hóa mầm hoa): Giảm bón đạm, tăng cường phân có hàm lượng lân (P) và kali (K) cao để kích thích cây ra hoa. Các loại phân NPK 10-30-20 hoặc 15-30-15 thường được sử dụng.
Giai đoạn nuôi quả: Tăng cường bón phân có hàm lượng kali (K) cao để giúp quả ngọt hơn, to hơn và tăng chất lượng. Phân bón lá chứa kali cũng có thể được phun bổ sung.
Nên kết hợp bón phân hữu cơ (phân chuồng hoai mục, phân trùn quế) định kỳ vài tháng một lần để cải tạo đất, tăng độ tơi xốp và cung cấp dinh dưỡng bền vững. Liều lượng bón nên tuân theo khuyến cáo và chia thành nhiều lần bón trong năm thay vì bón một lần quá nhiều.
Cắt tỉa
Cắt tỉa cành là kỹ thuật quan trọng giúp cây nhãn có bộ tán thông thoáng, nhận được nhiều ánh sáng, giảm sâu bệnh và tạo điều kiện cho cây ra hoa, đậu quả tốt hơn.
Nên cắt tỉa sau khi thu hoạch xong quả hoặc vào cuối mùa khô. Cắt bỏ các cành khô, cành sâu bệnh, cành mọc chồng chéo hoặc mọc hướng vào trong tán. Loại bỏ các cành tăm, cành vượt không có khả năng ra hoa.
Mục tiêu của việc cắt tỉa là tạo ra một bộ khung tán vững chắc, các cành phân bố đều, giúp ánh sáng có thể xuyên vào bên trong tán cây. Việc này cũng giúp cây tập trung dinh dưỡng vào các cành khỏe mạnh có tiềm năng cho vụ mùa sau.
Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của cây nhãn từ hạt
Sự thành công trong cách trồng cây nhãn từ hạt không chỉ phụ thuộc vào kỹ thuật chăm sóc mà còn bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố môi trường khác.
Khí hậu
Cây nhãn là cây ưa khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Cây cần nhiệt độ ấm áp để phát triển tốt, lý tưởng nhất là từ 20-30 độ C. Cây có thể chịu đựng được nhiệt độ cao hơn nhưng kém phát triển khi nhiệt độ quá thấp hoặc có sương muối.
Để cây nhãn ra hoa và đậu quả, cây cần một giai đoạn phân hóa mầm hoa, thường được kích thích bởi sự thay đổi nhiệt độ giữa ngày và đêm hoặc một giai đoạn khô hạn ngắn. Đối với cây trồng từ hạt, khả năng ra hoa và ra quả có thể kém hơn và không ổn định bằng cây ghép.
Trồng nhãn ở vùng có mùa đông lạnh hoặc khí hậu không phù hợp có thể khiến cây chỉ phát triển lá mà không ra hoa hoặc quả.
Loại đất
Đất trồng có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của hệ rễ và khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây. Cây nhãn thích hợp với nhiều loại đất khác nhau nhưng tốt nhất là đất thịt pha cát, tơi xốp, giàu dinh dưỡng và thoát nước tốt.
Đất có độ pH phù hợp cho cây nhãn là khoảng 5.5 đến 6.5 (hơi chua đến trung tính). Đất quá chua hoặc quá kiềm đều ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây.
Đảm bảo đất trồng trong chậu hoặc tại vị trí trồng ngoài vườn có cấu trúc tốt, không bị nén chặt, giúp rễ cây phát triển sâu và rộng, neo giữ cây vững chắc.
Ánh sáng
Cây nhãn trưởng thành là cây ưa sáng. Cây cần ánh sáng đầy đủ (ít nhất 6-8 giờ nắng trực tiếp mỗi ngày) để quang hợp hiệu quả, tạo ra năng lượng cho sự phát triển và ra hoa, kết quả.
Thiếu ánh sáng, cây sẽ sinh trưởng kém, cành vống, lá nhỏ và nhạt màu, khả năng ra hoa và đậu quả rất thấp. Trồng cây ở vị trí nhận đủ ánh nắng mặt trời là điều kiện cần thiết để cây phát triển khỏe mạnh.
Ưu và nhược điểm của việc trồng nhãn từ hạt
Việc áp dụng cách trồng cây nhãn từ hạt có những ưu điểm và nhược điểm riêng mà bạn cần cân nhắc trước khi bắt đầu.
Ưu điểm chính là tính kinh tế và dễ dàng thực hiện. Bạn có thể bắt đầu chỉ với những hạt nhãn từ quả bạn đã ăn, không tốn chi phí mua cây giống. Quá trình gieo hạt và chăm sóc cây con ban đầu không đòi hỏi kỹ thuật quá cao, phù hợp cho người mới bắt đầu và là một hoạt động giáo dục thú vị. Cây trồng từ hạt thường có hệ rễ cọc phát triển mạnh mẽ, giúp cây chống chịu tốt hơn với điều kiện thời tiết bất lợi như gió bão, khô hạn.
Tuy nhiên, nhược điểm lớn nhất của việc trồng nhãn từ hạt là cây con thường không giữ được đặc tính tốt của cây mẹ. Quả có thể không ngon bằng, hạt có thể to hơn, và cây mất rất nhiều thời gian để ra hoa, kết quả (thường từ 5-10 năm hoặc lâu hơn, thậm chí có cây không bao giờ ra quả). Năng suất và chất lượng quả không ổn định và khó dự đoán.
Đối với mục đích thương mại hoặc muốn thu hoạch quả nhanh chóng và chất lượng ổn định, phương pháp chiết cành hoặc ghép mắt từ cây mẹ tốt là lựa chọn tối ưu hơn. Trồng nhãn từ hạt thường phù hợp hơn cho mục đích làm cảnh, thử nghiệm hoặc đơn giản là trải nghiệm quá trình làm vườn.
Các phương pháp nhân giống nhãn khác
Ngoài cách trồng cây nhãn từ hạt, có hai phương pháp nhân giống nhãn phổ biến và hiệu quả hơn trong việc duy trì đặc tính của cây mẹ và cho thu hoạch nhanh hơn: chiết cành và ghép mắt/ghép cành.
Nhân giống bằng chiết cành là phương pháp tạo ra một cây con mới từ một cành khỏe mạnh trên cây mẹ. Cành được chọn sẽ được khoanh vỏ, bó bầu đất ẩm và giữ ẩm cho đến khi ra rễ. Sau khi rễ phát triển đủ mạnh, cành sẽ được cắt rời khỏi cây mẹ và trồng xuống đất. Cây chiết có đặc tính giống cây mẹ và cho quả sớm, thường sau 2-3 năm trồng. Kỹ thuật này khá phổ biến và tỷ lệ thành công cao nếu được thực hiện đúng cách.
Nhân giống bằng ghép mắt hoặc ghép cành là kỹ thuật kết hợp một phần của cây mẹ (mắt ghép hoặc cành ghép) với cây gốc ghép (thường là cây nhãn trồng từ hạt có bộ rễ khỏe mạnh). Mắt ghép hoặc cành ghép mang đặc tính tốt của cây mẹ (giống, năng suất, chất lượng quả). Sau khi ghép thành công, phần trên sẽ phát triển thành cây nhãn mang đặc tính của cây mẹ. Phương pháp này giúp duy trì hoàn toàn đặc tính mong muốn, cho quả nhanh (thường sau 2-3 năm) và cây sinh trưởng khỏe do tận dụng được bộ rễ tốt của gốc ghép. Đây là phương pháp phổ biến nhất trong sản xuất nhãn thương mại.
So với hai phương pháp này, trồng nhãn từ hạt có ưu điểm về chi phí và sự đơn giản ban đầu, nhưng lại có nhược điểm về thời gian ra quả và sự không ổn định về chất lượng quả.
Phòng trừ sâu bệnh hại nhãn phổ biến
Cây nhãn, dù trồng từ hạt hay bằng phương pháp khác, đều có thể bị tấn công bởi một số loại sâu bệnh phổ biến. Việc nhận biết và phòng trừ kịp thời là rất quan trọng để cây phát triển khỏe mạnh.
Các loại sâu hại thường gặp trên cây nhãn bao gồm:
- Rệp sáp: Thường bám thành từng đám ở nách lá, cành non, cuống quả, hút nhựa cây làm cây suy yếu, lá vàng, quả nhỏ.
- Sâu đục thân, đục cành: Gây hại nghiêm trọng, làm khô héo cành, thậm chí chết cây nếu không phát hiện và xử lý kịp thời.
- Nhện đỏ: Kích thước nhỏ, thường gây hại ở mặt dưới lá, làm lá bị vàng lốm đốm, khô và rụng.
- Sâu cuốn lá, sâu ăn lá: Gây hại trực tiếp lên lá non và lá bánh tẻ, ảnh hưởng đến khả năng quang hợp của cây.
Các loại bệnh hại thường gặp trên cây nhãn bao gồm:
- Bệnh thán thư: Gây ra các vết bệnh màu nâu đen trên lá, cành, hoa và quả, làm rụng hoa, rụng quả non, thối quả.
- Bệnh sương mai: Gây hại trên lá non, chồi non, hoa và quả non, tạo lớp mốc trắng trên bề mặt.
- Bệnh thối rễ: Thường do nấm gây ra khi đất bị úng nước kéo dài, làm cây bị vàng lá, héo rũ và chết.
Để phòng trừ sâu bệnh, bạn nên thực hiện các biện pháp tổng hợp:
- Vệ sinh vườn: Thường xuyên thu gom lá rụng, cành khô, quả bệnh để tiêu hủy, hạn chế nguồn bệnh lây lan.
- Cắt tỉa thông thoáng: Tạo bộ tán cây thông thoáng giúp giảm độ ẩm, hạn chế sự phát triển của nấm bệnh.
- Tưới tiêu hợp lý: Tránh để đất quá khô hoặc quá ẩm.
- Kiểm tra cây định kỳ: Phát hiện sớm các dấu hiệu sâu bệnh để có biện pháp xử lý kịp thời.
- Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Khi sâu bệnh bùng phát mạnh, có thể sử dụng các loại thuốc hóa học hoặc sinh học phù hợp theo hướng dẫn. Ưu tiên các loại thuốc sinh học, thuốc gốc thực vật để đảm bảo an toàn.
Việc áp dụng đúng cách trồng cây nhãn từ hạt kết hợp với chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh hiệu quả sẽ giúp cây nhãn của bạn có cơ hội phát triển khỏe mạnh nhất.
Thụ phấn và khả năng ra quả của cây nhãn trồng từ hạt
Như đã đề cập, một trong những nhược điểm của việc trồng nhãn từ hạt là khả năng ra hoa và đậu quả không ổn định và mất nhiều thời gian. Cây nhãn thường là cây đơn tính khác gốc hoặc lưỡng tính. Hoa nhãn có cả hoa đực và hoa cái trên cùng một cây hoặc trên các cây khác nhau. Để đậu quả, hoa nhãn cần được thụ phấn.
Đối với cây trồng từ hạt, khả năng ra hoa có thể rất muộn, thường từ 5-10 năm hoặc thậm chí lâu hơn tùy thuộc vào điều kiện chăm sóc và đặc điểm di truyền của hạt. Một số cây có thể chỉ ra hoa đực hoặc hoa cái, hoặc hoa lưỡng tính nhưng khả năng tự thụ phấn thấp, dẫn đến việc không đậu quả nếu không có cây thụ phấn phù hợp ở gần.
Ngay cả khi cây ra hoa, chất lượng hoa và khả năng đậu quả của cây trồng từ hạt có thể không cao bằng cây ghép. Quả có thể nhỏ hơn, hạt to hơn, cùi mỏng và vị không ngọt bằng quả từ cây mẹ gốc.
Do đó, nếu mục tiêu chính của bạn là thu hoạch quả nhãn với chất lượng cao và số lượng lớn, việc trồng nhãn từ hạt có thể không phải là lựa chọn tối ưu. Tuy nhiên, nếu bạn kiên nhẫn và muốn thử sức, việc chăm sóc cây thật tốt, đảm bảo đủ dinh dưỡng và ánh sáng có thể tăng khả năng cây ra hoa và đậu quả. Nếu trồng nhiều cây từ hạt, khả năng có cây có cả hoa đực và hoa cái để thụ phấn chéo sẽ cao hơn.
Một số lưu ý quan trọng khác
Khi thực hiện cách trồng cây nhãn từ hạt, có thêm một vài lưu ý nhỏ nhưng có thể giúp quá trình của bạn diễn ra suôn sẻ hơn.
Đánh dấu chậu cây: Nếu bạn gieo nhiều loại hạt hoặc gieo hạt nhãn ở các thời điểm khác nhau, hãy sử dụng nhãn ghi tên hoặc ngày gieo để dễ dàng theo dõi và quản lý.
Kiên nhẫn là chìa khóa: Việc trồng nhãn từ hạt đòi hỏi sự kiên nhẫn rất lớn. Thời gian nảy mầm có thể khác nhau, và quá trình cây trưởng thành để ra hoa, kết quả là một hành trình dài. Đừng nản lòng nếu hạt chưa nảy mầm ngay lập tức hoặc cây con phát triển chậm.
Bảo vệ cây non khỏi thời tiết cực đoan: Cây nhãn con rất nhạy cảm với sương giá, gió mạnh hoặc nắng gắt. Vào mùa lạnh, nên che chắn hoặc đưa cây vào nơi ấm áp hơn. Mùa hè nắng nóng, có thể cần che lưới lan để giảm cường độ ánh nắng trực tiếp.
Theo dõi sự phát triển: Quan sát cây thường xuyên để nhận biết sớm các dấu hiệu của sâu bệnh, thiếu dinh dưỡng hoặc các vấn đề khác. Điều chỉnh chế độ chăm sóc kịp thời sẽ giúp cây vượt qua khó khăn và tiếp tục phát triển.
Không gian trồng: Cây nhãn trưởng thành có thể đạt kích thước khá lớn, với bộ rễ phát triển mạnh. Nếu bạn có ý định trồng lâu dài ngoài vườn, hãy chọn vị trí có đủ không gian cho cây phát triển và đảm bảo không ảnh hưởng đến công trình xây dựng hoặc cây trồng khác. Nếu trồng trong chậu, cần chuẩn bị chậu lớn và thay chậu khi cây lớn dần.
Hiểu rõ mục tiêu: Xác định rõ mục tiêu của bạn khi trồng nhãn từ hạt là gì (làm cảnh, trải nghiệm, thử sức, hay hy vọng thu hoạch quả) sẽ giúp bạn có sự chuẩn bị tâm lý và kỳ vọng phù hợp.
Tóm lại, việc thực hiện cách trồng cây nhãn từ hạt đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ qua từng bước, từ khâu chọn hạt, xử lý hạt giống, chuẩn bị đất cho đến quá trình gieo trồng và chăm sóc cây con. Mặc dù có thể mất nhiều thời gian hơn so với phương pháp chiết cành hay ghép, nhưng thành quả là một cây nhãn khỏe mạnh do chính tay bạn vun trồng sẽ mang lại niềm vui và trải nghiệm vô giá. Hãy áp dụng những hướng dẫn trên và chúc bạn thành công với vườn nhãn nhỏ của mình!