Trồng lan hồ điệp theo phương pháp bán thủy canh hoặc thủy canh (thường được gọi chung là cách trồng lan hồ điệp trồng nước) đang ngày càng phổ biến bởi sự tiện lợi trong việc tưới tiêu, giảm thiểu nguy cơ nấm bệnh từ giá thể hữu cơ và khả năng quan sát bộ rễ phát triển. Đối với những người yêu lan nhưng không có nhiều thời gian chăm sóc thường xuyên, hoặc muốn thử nghiệm một kỹ thuật mới, việc tìm hiểu và áp dụng cách trồng lan hồ điệp trồng nước là một lựa chọn đáng cân nhắc. Phương pháp này đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và hiểu biết nhất định về nhu cầu của cây, nhưng khi đã thành thạo, bạn có thể sở hữu những chậu lan hồ điệp khỏe mạnh và nở hoa rực rỡ ngay trong môi trường nước. Bài viết này của hatgiongnongnghiep1.vn sẽ cung cấp cho bạn một hướng dẫn chi tiết từ A đến Z về kỹ thuật này, giúp bạn tự tin bắt tay vào thực hiện.
Việc trồng lan hồ điệp theo cách truyền thống với vỏ thông, dớn hoặc than củi đã rất quen thuộc. Tuy nhiên, phương pháp trồng nước, đặc biệt là bán thủy canh sử dụng các giá thể trơ như viên đất nung (LECA), mang lại một góc nhìn mới và những lợi ích riêng. Nước đóng vai trò là môi trường cung cấp độ ẩm liên tục và dung dịch dinh dưỡng, trong khi giá thể trơ chỉ làm nhiệm vụ giữ cây đứng vững và tạo không gian cho rễ bám víu. Khác với thủy canh hoàn toàn nơi rễ ngập trực tiếp trong dung dịch dinh dưỡng, bán thủy canh duy trì một lớp nước dưới đáy chậu (hồ chứa) và cho phép độ ẩm được mao dẫn ngược lên toàn bộ giá thể. Điều này giúp bộ rễ vừa nhận đủ nước, vừa có khoảng không thoáng khí, giảm nguy cơ úng thối rễ so với việc ngâm rễ trực tiếp trong nước liên tục.
Ưu điểm rõ rệt nhất của cách trồng lan hồ điệp trồng nước là sự đơn giản hóa trong việc tưới tiêu. Thay vì phải tưới hàng ngày hoặc cách ngày tùy thuộc vào thời tiết và giá thể, bạn chỉ cần kiểm tra và bổ sung nước vào hồ chứa khi cần thiết, thường là 1-2 tuần một lần hoặc lâu hơn, giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và công sức. Thứ hai, việc sử dụng giá thể trơ giúp loại bỏ nguồn lây bệnh tiềm ẩn từ giá thể hữu cơ bị phân hủy. Nấm bệnh và vi khuẩn gây hại khó phát triển mạnh trong môi trường vô trùng của viên đất nung hoặc sỏi nhẹ. Thứ ba, bộ rễ phát triển trong chậu trong suốt hoặc bán trong suốt cho phép người trồng dễ dàng quan sát tình trạng sức khỏe của rễ, phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường như thối rễ, nấm bệnh hoặc thiếu nước.
Tuy nhiên, kỹ thuật này cũng có những thách thức riêng. Việc chuyển đổi cây từ giá thể truyền thống sang trồng nước có thể gây sốc cho cây, đặc biệt là bộ rễ. Rễ thích nghi với môi trường khô thoáng sẽ cần thời gian để phát triển các rễ mới phù hợp với môi trường ẩm ướt hơn. Việc quản lý dinh dưỡng cũng cần sự cẩn trọng. Sử dụng phân bón không phù hợp hoặc nồng độ quá cao có thể gây tích tụ muối khoáng, làm cháy rễ. Ngoài ra, vấn đề tảo có thể xuất hiện trong chậu trong suốt nếu đặt ở nơi có ánh sáng trực tiếp, mặc dù tảo không trực tiếp gây hại cho cây nhưng có thể cạnh tranh dinh dưỡng và làm mất mỹ quan. Hiểu rõ những ưu và nhược điểm này sẽ giúp bạn chuẩn bị tốt hơn khi áp dụng cách trồng lan hồ điệp trồng nước.
Để bắt đầu, việc lựa chọn cây lan hồ điệp phù hợp là rất quan trọng. Nên chọn những cây khỏe mạnh, không có dấu hiệu bệnh tật, đặc biệt là bộ rễ còn tốt. Cây con hoặc cây mới ra rễ sẽ dễ dàng thích nghi hơn với môi trường mới. Đối với những cây đã trưởng thành với bộ rễ lớn, quá trình chuyển đổi có thể mất nhiều thời gian hơn và cần sự kiên nhẫn. Tránh chọn những cây đang bị thối rễ hoặc có bộ rễ quá yếu. Tình trạng sức khỏe ban đầu của cây quyết định phần lớn sự thành công khi chuyển sang phương pháp trồng nước.
Sau khi chọn cây, bước chuẩn bị quan trọng nhất là xử lý bộ rễ. Nhẹ nhàng gỡ bỏ toàn bộ giá thể cũ bám trên rễ. Vỏ thông, dớn, xơ dừa… đều cần được loại bỏ hoàn toàn. Quá trình này cần thực hiện cẩn thận để tránh làm tổn thương rễ. Rửa sạch bộ rễ dưới vòi nước. Kiểm tra kỹ từng sợi rễ, cắt bỏ những phần rễ bị khô, thối, dập nát hoặc có dấu hiệu nấm bệnh bằng kéo hoặc dao đã khử trùng. Khử trùng dụng cụ cắt là bước không thể bỏ qua để tránh lây lan bệnh. Có thể sử dụng cồn 90 độ hoặc hơ nóng trên lửa. Sau khi cắt tỉa, nên ngâm bộ rễ trong dung dịch sát khuẩn nhẹ như Physan 20 hoặc dung dịch oxy già pha loãng (khoảng 3% oxy già pha với nước theo tỷ lệ 1:10) trong khoảng 10-15 phút để loại bỏ vi khuẩn và nấm mốc còn sót lại.
Tiếp theo là chuẩn bị chậu trồng và giá thể. Chậu trồng lan hồ điệp trồng nước lý tưởng là chậu có lỗ thoát nước ở phía trên một khoảng so với đáy chậu, tạo thành một hồ chứa nước nhỏ ở dưới. Nếu không có chậu chuyên dụng, bạn có thể sử dụng hai lớp chậu: một chậu nhựa có lỗ thoát nước thông thường đặt lồng vào một chậu không có lỗ thoát nước (hoặc cốc/lọ thủy tinh). Kích thước chậu nên vừa đủ với bộ rễ của cây, tránh chọn chậu quá lớn sẽ giữ ẩm quá nhiều và dễ gây úng. Chọn chậu trong suốt hoặc bán trong suốt sẽ giúp bạn dễ dàng quan sát mực nước và tình trạng rễ.
Giá thể phổ biến và hiệu quả nhất cho cách trồng lan hồ điệp trồng nước là viên đất nung (LECA – Lightweight Expanded Clay Aggregate). Viên đất nung có cấu trúc xốp, nhẹ, trơ về mặt hóa học, không phân hủy và có khả năng mao dẫn nước tốt. Trước khi sử dụng, viên đất nung cần được rửa thật sạch để loại bỏ bụi bẩn và ngâm nước ít nhất 24 giờ (tốt nhất là vài ngày) cho viên đất ngậm đủ nước. Việc ngâm kỹ giúp viên đất hoạt động tốt hơn trong việc hút ẩm lên phía trên. Ngoài viên đất nung, sỏi nhẹ hoặc perlite kích thước lớn cũng có thể được sử dụng làm giá thể trơ. Điều quan trọng là giá thể phải sạch, trơ và có khả năng giữ ẩm mà vẫn đảm bảo độ thoáng khí.
Sau khi rễ cây đã được xử lý và khô ráo (để nơi thoáng mát khoảng vài giờ sau khi sát khuẩn), và giá thể đã được chuẩn bị, bạn tiến hành trồng cây. Đặt một lớp viên đất nung dưới đáy chậu (dưới mức lỗ thoát nước nếu dùng chậu chuyên dụng). Đặt cây lan vào giữa chậu, sắp xếp bộ rễ sao cho trải đều trong lòng chậu. Từ từ đổ viên đất nung vào xung quanh bộ rễ, lấp đầy chậu cho đến khi cây đứng vững. Không nên nén chặt giá thể quá mức, chỉ cần lấp đầy vừa phải để rễ có không gian phát triển và không khí lưu thông. Đảm bảo gốc cây không bị vùi quá sâu dưới giá thể.
Sau khi trồng xong, thêm nước vào chậu. Nếu dùng chậu chuyên dụng có hồ chứa, đổ nước đến vạch quy định (thường là ngay dưới lỗ thoát nước). Nếu dùng chậu lồng, đổ nước vào chậu bên ngoài sao cho mực nước dưới đáy chậu bên trong khoảng 1-2 cm. Mực nước này sẽ được viên đất nung hút lên, cung cấp độ ẩm cho toàn bộ giá thể và bộ rễ. Lần đầu tiên trồng, bạn có thể tưới đẫm toàn bộ giá thể từ trên xuống để đảm bảo các viên đất đều ẩm.
Chăm sóc lan hồ điệp trồng nước khác biệt so với trồng trong giá thể truyền thống, đặc biệt là về tưới tiêu và bón phân. Về tưới tiêu, bạn chỉ cần kiểm tra mực nước trong hồ chứa. Khi mực nước giảm, hãy bổ sung nước. Tần suất bổ sung tùy thuộc vào kích thước chậu, kích thước cây, loại giá thể, nhiệt độ và độ ẩm môi trường. Vào mùa nóng hoặc khô, nước có thể bay hơi nhanh hơn, cần bổ sung thường xuyên hơn. Quan sát viên đất nung ở lớp trên cùng, khi chúng khô hoàn toàn, đó là dấu hiệu cần bổ sung nước. Định kỳ khoảng 2-4 tuần một lần, nên xả sạch toàn bộ chậu bằng cách cho nước chảy qua giá thể thật nhiều lần để loại bỏ lượng muối khoáng tích tụ.
Về bón phân, lan hồ điệp trồng nước cần phân bón chuyên dụng cho thủy canh hoặc bán thủy canh, có công thức cân bằng các nguyên tố vi lượng và đa lượng phù hợp. Tránh sử dụng phân bón hữu cơ hoặc phân bón tan chậm dùng cho giá thể truyền thống, vì chúng có thể làm bẩn nước và gây tắc nghẽn. Pha phân bón ở nồng độ rất loãng so với hướng dẫn sử dụng thông thường (khoảng 1/4 đến 1/8 nồng độ khuyến cáo cho cây trồng trên đất). Bổ sung phân bón vào nước tưới khoảng 1-2 tuần một lần. Giữa các lần bón phân, chỉ nên bổ sung nước sạch. Việc xả sạch định kỳ như đã nói ở trên là rất quan trọng để ngăn chặn sự tích tụ muối khoáng gây hại rễ.
Ánh sáng là yếu tố sống còn đối với lan hồ điệp dù trồng bằng phương pháp nào. Lan hồ điệp ưa ánh sáng tán xạ, không trực tiếp. Nên đặt chậu ở nơi có ánh sáng tự nhiên nhưng tránh ánh nắng gắt trực tiếp, đặc biệt là ánh nắng buổi trưa. Cửa sổ hướng Đông hoặc Tây có rèm che nhẹ là vị trí lý tưởng. Thiếu sáng sẽ khiến cây không ra hoa, lá xanh đậm và yếu ớt. Thừa sáng sẽ làm lá bị cháy, chuyển sang màu vàng nhạt hoặc đỏ. Quan sát màu sắc lá là cách tốt nhất để điều chỉnh lượng ánh sáng.
Nhiệt độ và độ ẩm cũng ảnh hưởng lớn đến sự sinh trưởng của lan hồ điệp trồng nước. Nhiệt độ lý tưởng ban ngày khoảng 20-25°C và ban đêm khoảng 15-20°C. Sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm kích thích cây ra hoa. Độ ẩm cao (khoảng 50-70%) là môi trường ưa thích của lan hồ điệp. Phương pháp trồng nước giúp duy trì độ ẩm xung quanh bộ rễ tốt hơn so với trồng trong giá thể khô. Tuy nhiên, môi trường xung quanh cũng cần thoáng khí. Đảm bảo không khí lưu thông tốt giúp ngăn ngừa nấm bệnh và giúp cây hô hấp hiệu quả. Tránh đặt cây ở nơi bí gió hoặc quá gần quạt gió làm khô lá nhanh chóng.
Một vấn đề có thể gặp phải khi áp dụng cách trồng lan hồ điệp trồng nước là tảo xanh phát triển trong chậu trong suốt, đặc biệt là khi có ánh sáng. Tảo không trực tiếp gây hại cây nhưng có thể cạnh tranh dinh dưỡng ở mức độ nhất định và làm mất thẩm mỹ. Để hạn chế tảo, có thể đặt chậu trong suốt lồng vào một chậu sẫm màu bên ngoài, hoặc sử dụng chậu trồng chuyên dụng làm bằng vật liệu mờ đục ở phần hồ chứa nước. Nếu tảo xuất hiện, việc xả sạch chậu định kỳ có thể giúp kiểm soát phần nào.
Quá trình chuyển đổi cây lan từ giá thể truyền thống sang trồng nước là giai đoạn thử thách nhất. Bộ rễ cũ vốn quen với môi trường khô thoáng sẽ gặp khó khăn khi tiếp xúc liên tục với độ ẩm cao. Một số rễ cũ có thể bị thối hoặc chết đi. Đây là hiện tượng bình thường. Quan trọng là cây phải ra được rễ mới thích nghi với môi trường nước. Rễ mới này thường có màu trắng đục, đầu rễ xanh tươi và phát triển rất nhanh trong môi trường bán thủy canh lý tưởng. Trong giai đoạn đầu chuyển đổi (vài tuần đến vài tháng), có thể cây sẽ chậm phát triển hoặc có dấu hiệu xuống sức một chút. Hãy kiên nhẫn và theo dõi sát sao. Duy trì độ ẩm phù hợp, ánh sáng và thoáng khí tốt sẽ giúp cây vượt qua giai đoạn này.
Để thúc đẩy cây ra rễ mới, có thể phun các loại phân bón kích rễ pha loãng hoặc dung dịch B1 pha loãng lên thân và gốc cây trong giai đoạn đầu chuyển đổi. Tránh bón phân có nồng độ cao cho đến khi cây đã ra rễ mới khỏe mạnh và có dấu hiệu phục hồi. Quan sát bộ rễ qua thành chậu trong suốt là công cụ hữu ích nhất để đánh giá sự thành công của quá trình chuyển đổi.
Nếu áp dụng phương pháp thủy canh hoàn toàn (rễ ngập liên tục trong dung dịch dinh dưỡng), việc quản lý nồng độ phân bón và oxy hòa tan trong nước là cực kỳ quan trọng. Oxy hòa tan thấp có thể gây ngạt rễ và thối rễ. Phương pháp bán thủy canh với giá thể trơ có ưu điểm là tạo ra cả khu vực ẩm và khu vực thoáng khí, giúp rễ cây nhận đủ oxy hơn so với thủy canh hoàn toàn, do đó giảm thiểu nguy cơ thối rễ. Đây là lý do bán thủy canh thường được khuyến khích hơn cho người mới bắt đầu với cách trồng lan hồ điệp trồng nước.
Khi cây đã thích nghi và phát triển khỏe mạnh trong môi trường nước, bạn sẽ thấy bộ rễ mập mạp, xanh tươi và phát triển rất nhanh. Lá cây cứng cáp, bóng mượt và có màu xanh khỏe mạnh. Khi cây đủ tuổi và điều kiện thích hợp (đủ sáng, chênh lệch nhiệt độ), cây sẽ ra nụ và nở hoa như bình thường. Việc chăm sóc sau khi cây ra hoa cũng tương tự như lan trồng giá thể, chỉ khác ở cách cung cấp nước và dinh dưỡng.
Tóm lại, cách trồng lan hồ điệp trồng nước là một kỹ thuật trồng trọt hiện đại, mang lại nhiều lợi ích về sự tiện lợi và khả năng kiểm soát môi trường sống của cây. Tuy nhiên, nó đòi hỏi người trồng phải hiểu rõ nguyên lý hoạt động, chuẩn bị kỹ lưỡng và theo dõi sát sao tình trạng cây, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển đổi. Với sự kiên nhẫn và áp dụng đúng kỹ thuật, bạn hoàn toàn có thể thành công trong việc trồng và chăm sóc những chậu lan hồ điệp rực rỡ theo phương pháp độc đáo này.