Trồng dừa là một ngành nông nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế cao, đặc biệt ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ hay các vùng đất trũng, dễ bị ngập úng. Để đảm bảo cây dừa sinh trưởng tốt, ít sâu bệnh và cho năng suất cao, việc chuẩn bị đất đóng vai trò vô cùng quan trọng, trong đó cách lên liếp trồng dừa là một kỹ thuật canh tác đặc thù và hiệu quả. Kỹ thuật này giúp tạo điều kiện tối ưu cho sự phát triển của cây dừa, đặc biệt ở những khu vực có mực nước ngầm cao hoặc thường xuyên chịu ảnh hưởng của lũ lụt. Nắm vững cách lên liếp trồng dừa sẽ giúp bà con nông dân xây dựng nền móng vững chắc cho vườn dừa của mình, từ đó nâng cao năng suất và lợi nhuận. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện và chi tiết về kỹ thuật lên liếp, từ lợi ích, chuẩn bị đến các bước thực hiện cụ thể.
Lợi ích của việc lên liếp khi trồng dừa
Kỹ thuật lên liếp trồng dừa không chỉ đơn thuần là việc tạo hình cho đất mà còn mang lại nhiều lợi ích thiết thực, góp phần quan trọng vào sự thành công của vườn dừa, nhất là tại các vùng đất có điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu đặc thù. Việc nâng cao mặt đất trồng giúp cây tránh được những tác động tiêu cực từ môi trường, đồng thời tối ưu hóa các yếu tố cần thiết cho sự sinh trưởng. Những lợi ích này đã được chứng minh qua thực tiễn canh tác tại nhiều khu vực trồng dừa trọng điểm, khẳng định vai trò không thể thiếu của kỹ thuật lên liếp trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế.
Cải thiện thoát nước
Một trong những lợi ích rõ ràng và quan trọng nhất của việc lên liếp trồng dừa là khả năng cải thiện hệ thống thoát nước cho khu vực trồng. Dừa là loại cây ưa ẩm nhưng lại rất kỵ ngập úng kéo dài. Bộ rễ dừa cần không gian thoáng khí để hô hấp và phát triển khỏe mạnh. Tại các vùng đất thấp, mực nước ngầm cao hoặc thường xuyên bị ngập bởi thủy triều, mưa lớn, việc trồng dừa trực tiếp trên mặt đất tự nhiên sẽ dễ dẫn đến tình trạng úng nước cục bộ. Khi đất bị ngập nước, không khí trong đất bị đẩy ra ngoài, làm giảm lượng oxy sẵn có cho bộ rễ. Rễ cây bị thiếu oxy sẽ ngừng hoạt động, suy yếu và dễ bị thối, tạo điều kiện cho các loại nấm bệnh tấn công. Lên liếp giúp nâng cao tầng đất trồng, tạo khoảng cách an toàn giữa bộ rễ và mực nước ngầm. Đồng thời, hệ thống mương bao quanh liếp đóng vai trò như những kênh thoát nước hiệu quả, nhanh chóng đưa lượng nước dư thừa ra khỏi khu vực rễ cây, đảm bảo đất luôn ở trạng thái đủ ẩm nhưng không bị úng, tạo môi trường thuận lợi cho rễ dừa phát triển.
Việc thoát nước tốt còn giúp giảm thiểu sự rửa trôi dinh dưỡng trên bề mặt liếp trong mùa mưa. Nước mưa rơi xuống mặt liếp sẽ chảy xuống mương theo độ dốc tự nhiên, mang theo ít dinh dưỡng hơn so với việc nước ngập và đọng lại trên diện tích rộng. Điều này giúp giữ lại lượng phân bón và chất hữu cơ đã bón trên liếp, đảm bảo cây dừa nhận được đầy đủ dưỡng chất cần thiết cho quá trình sinh trưởng và tạo trái. Hệ thống mương còn có thể được tận dụng để trữ nước trong mùa khô, cung cấp nguồn nước tưới bổ sung cho cây khi cần thiết, tạo nên một hệ thống quản lý nước linh hoạt và hiệu quả cho vườn dừa.
Tăng cường thông khí cho bộ rễ
Ngoài việc thoát nước, kỹ thuật lên liếp trồng dừa còn góp phần tăng cường độ thông thoáng cho tầng đất mặt và tầng đất canh tác chính nơi bộ rễ dừa phát triển. Khi đất được đắp cao và hình thành liếp, cấu trúc đất trở nên tơi xốp hơn so với đất tự nhiên bị nén chặt do đi lại hoặc các hoạt động canh tác khác. Độ tơi xốp này tạo ra các khoang trống nhỏ trong đất, cho phép không khí lưu thông dễ dàng hơn. Oxi từ không khí có thể dễ dàng đi sâu vào tầng đất, cung cấp đủ cho quá trình hô hấp của rễ cây. Bộ rễ khỏe mạnh là nền tảng cho sự sinh trưởng mạnh mẽ của cây dừa, giúp cây hấp thụ nước và dinh dưỡng hiệu quả hơn từ đất.
Thông khí tốt cũng giúp ngăn ngừa sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh kỵ khí trong đất, những loại thường phát triển mạnh trong điều kiện yếm khí (thiếu oxy) do ngập úng. Bằng cách duy trì môi trường đất thoáng khí, việc lên liếp giúp giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh về rễ do nấm và vi khuẩn gây ra, từ đó giảm chi phí phòng trừ sâu bệnh và đảm bảo cây dừa phát triển bền vững. Lượng khí carbonic (CO2) do rễ cây và vi sinh vật trong đất thải ra cũng dễ dàng thoát ra ngoài, tránh gây ngộ độc cho rễ. Tóm lại, việc tăng cường thông khí là yếu tố then chốt để bộ rễ dừa luôn khỏe mạnh, là cơ sở để cây phát triển thân, lá và cho năng suất trái như mong đợi.
Hỗ trợ phát triển rễ sâu và rộng
Khi lên liếp trồng dừa, tầng đất canh tác được nâng cao và làm tơi xốp, tạo điều kiện thuận lợi cho bộ rễ dừa phát triển sâu và lan rộng ra xung quanh. Dừa là loại cây có hệ rễ chùm khỏe mạnh, có khả năng ăn sâu để tìm kiếm nguồn nước và dinh dưỡng, đồng thời bám chắc vào đất để cây đứng vững, đặc biệt quan trọng khi cây đạt chiều cao lớn và chịu ảnh hưởng của gió bão. Trên mặt đất tự nhiên dễ bị ngập úng hoặc có tầng đế cày cứng, bộ rễ dừa có xu hướng phát triển nông và bó hẹp, hạn chế khả năng hấp thụ dinh dưỡng và dễ bị bật gốc khi gặp thời tiết bất lợi.
Việc đắp liếp tạo ra một tầng đất sâu hơn, tơi xốp hơn và khô ráo hơn so với mực nước ngầm, khuyến khích rễ dừa mọc thẳng xuống và lan rộng theo chiều ngang trên liếp. Hệ rễ phát triển mạnh mẽ và phân bố đều giúp cây dừa hấp thụ được lượng nước và dinh dưỡng từ một thể tích đất lớn hơn, đảm bảo cây nhận đủ yếu tố cần thiết cho quá trình ra hoa, kết trái và nuôi dưỡng buồng dừa. Bộ rễ ăn sâu còn giúp cây dừa có sức chống chịu tốt hơn với hạn hán trong mùa khô, vì rễ có thể tiếp cận được nguồn ẩm ở tầng đất sâu hơn. Nhờ bộ rễ khỏe mạnh và phát triển toàn diện trên liếp, cây dừa có sức sống tốt hơn, ít bị suy kiệt và cho năng suất ổn định qua các năm.
Thuận tiện cho chăm sóc và thu hoạch
Kỹ thuật làm liếp trồng dừa không chỉ mang lại lợi ích trực tiếp cho cây dừa mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho người nông dân trong công tác chăm sóc và thu hoạch. Khi vườn dừa được quy hoạch và lên liếp một cách bài bản, việc đi lại giữa các hàng dừa trở nên dễ dàng hơn nhiều. Các liếp đất cao ráo, được phân cách bằng mương nước, tạo thành những lối đi tự nhiên. Điều này đặc biệt quan trọng trong mùa mưa hoặc khi tưới tiêu, giúp nông dân di chuyển trong vườn mà không lo bị lầy lội hay dẫm đạp lên bộ rễ cây.
Việc bón phân, phun thuốc bảo vệ thực vật, cắt tỉa lá già cũng được thực hiện thuận tiện hơn khi cây được trồng trên liếp với khoảng cách đều đặn. Hệ thống mương có thể được sử dụng để vận chuyển phân bón, vật tư nông nghiệp hoặc thậm chí là dừa sau khi thu hoạch bằng ghe, xuồng ở các vùng có kênh rạch chằng chịt. Điều này giúp giảm đáng kể công sức lao động và thời gian di chuyển trong vườn, nâng cao hiệu quả công việc. Khi thu hoạch, việc di chuyển trên liếp cao ráo giúp người thu hoạch tiếp cận cây dễ dàng hơn, giảm thiểu nguy cơ té ngã do trơn trượt. Nhìn chung, lên liếp giúp tối ưu hóa các hoạt động canh tác, từ đó tiết kiệm chi phí nhân công và nâng cao năng suất lao động, đóng góp vào hiệu quả tổng thể của vườn dừa.
Các yếu tố cần xem xét trước khi lên liếp
Trước khi bắt tay vào thực hiện cách lên liếp trồng dừa, việc khảo sát kỹ lưỡng và đánh giá các yếu tố tự nhiên cũng như nguồn lực sẵn có là bước không thể bỏ qua. Giai đoạn chuẩn bị này có ý nghĩa quyết định đến sự thành công và tính bền vững của hệ thống liếp, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây dừa sau này. Việc lựa chọn giải pháp lên liếp phù hợp với điều kiện cụ thể của từng khu vườn sẽ giúp tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và giảm thiểu rủi ro trong canh tác.
Đặc điểm đất đai và địa hình
Yếu tố đầu tiên và quan trọng nhất cần xem xét là đặc điểm đất đai và địa hình của khu vực trồng dừa. Độ cao so với mực nước biển, độ dốc tự nhiên của mặt đất, loại đất (đất thịt, đất cát, đất sét, đất phèn, đất mặn), tầng đất canh tác, tầng đế cày, khả năng thoát nước tự nhiên của đất… đều ảnh hưởng đến việc quyết định có nên lên liếp hay không và cách lên liếp trồng dừa như thế nào cho phù hợp. Tại những vùng đất thấp, trũng, thường xuyên ngập nước hoặc có tầng đất sét nặng khó thoát nước, việc lên liếp là bắt buộc. Ngược lại, ở những vùng đất cao ráo, đất cát hoặc đất pha cát có khả năng thoát nước tốt, có thể không cần lên liếp hoặc chỉ cần lên liếp thấp tùy theo nhu cầu và điều kiện cụ thể.
Địa hình cũng ảnh hưởng đến hướng và bố cục của các liếp. Nếu địa hình có độ dốc nhẹ, có thể tận dụng độ dốc tự nhiên để thiết kế hệ thống mương thoát nước hiệu quả hơn. Đối với đất phèn hoặc đất mặn, việc lên liếp kết hợp với hệ thống mương còn giúp rửa phèn, rửa mặn hiệu quả hơn. Chiều sâu tầng đất canh tác cũng cần được đánh giá để quyết định chiều cao liếp phù hợp, đảm bảo bộ rễ dừa có đủ không gian phát triển. Phân tích mẫu đất để xác định pH, hàm lượng dinh dưỡng, độ phèn, độ mặn sẽ giúp đưa ra các biện pháp cải tạo đất cần thiết trước hoặc trong quá trình lên liếp, chẳng hạn như bón vôi cho đất phèn.
Mức độ ngập úng
Mức độ ngập úng của khu vực trồng là yếu tố quyết định chiều cao và quy mô của hệ thống liếp và mương. Tại những vùng thường xuyên bị ngập sâu và kéo dài do lũ lụt, triều cường, liếp cần được đắp thật cao để đảm bảo mặt liếp luôn khô ráo, vượt trên mức ngập cao nhất có thể dự kiến. Chiều cao liếp có thể lên tới 1m hoặc hơn tùy thuộc vào tình hình thực tế. Ngược lại, ở những vùng chỉ bị ngập nhẹ hoặc ngập cục bộ trong thời gian ngắn, liếp có thể được đắp thấp hơn. Việc xác định mức độ ngập úng cần dựa trên quan sát thực tế trong nhiều năm, tham khảo kinh nghiệm của người dân địa phương hoặc thông tin từ các cơ quan khí tượng thủy văn.
Thiết kế hệ thống mương cũng phụ thuộc vào mức độ ngập úng. Mương cần đủ sâu và rộng để chứa lượng nước dư thừa từ liếp đổ xuống và thoát ra hệ thống kênh chung. Ở vùng thường xuyên ngập, mương cần có khả năng tiêu thoát nước nhanh chóng khi nước lũ rút. Ở vùng ít ngập, mương có thể nhỏ hơn nhưng vẫn đảm bảo chức năng thoát nước khi có mưa lớn. Việc tính toán chính xác mức độ ngập úng giúp thiết kế hệ thống liếp và mương phù hợp, vừa đảm bảo an toàn cho cây dừa, vừa tránh lãng phí công sức và chi phí đầu tư cho việc đắp liếp quá cao không cần thiết.
Diện tích và quy mô trồng
Diện tích tổng thể của khu vườn và quy mô trồng dừa cũng ảnh hưởng đến cách lên liếp trồng dừa và phương pháp thực hiện. Đối với những khu vườn nhỏ, diện tích dưới 1ha, việc lên liếp có thể được thực hiện bằng thủ công với các công cụ đơn giản như cuốc, xẻng, xe rùa. Tuy nhiên, phương pháp này tốn nhiều thời gian và công sức. Đối với những khu vườn có diện tích lớn hơn, từ vài ha đến hàng chục ha, việc áp dụng cơ giới hóa bằng máy móc chuyên dụng như máy đào, máy ủi, máy xúc là giải pháp tối ưu và hiệu quả hơn rất nhiều. Sử dụng máy móc giúp đẩy nhanh tiến độ, giảm chi phí nhân công và đảm bảo độ đồng đều, chính xác của liếp và mương theo thiết kế.
Quy mô trồng còn ảnh hưởng đến mật độ trồng và khoảng cách giữa các liếp. Mật độ trồng thưa hay dày sẽ quyết định số lượng liếp cần làm và diện tích mặt liếp cần thiết cho mỗi cây. Khoảng cách giữa các hàng dừa (tức là khoảng cách giữa hai liếp liền kề) cần đủ rộng để cây dừa trưởng thành có không gian phát triển tán lá và thuận tiện cho việc đi lại, chăm sóc, thu hoạch sau này. Việc tính toán kỹ lưỡng diện tích và quy mô giúp lập kế hoạch lên liếp một cách hiệu quả, tránh tình trạng thiếu đất cho cây hoặc lãng phí diện tích mặt đất không cần thiết.
Nguồn lực (lao động, máy móc, chi phí)
Nguồn lực sẵn có, bao gồm lao động, máy móc và khả năng tài chính, là yếu tố thực tế cần được cân nhắc kỹ lưỡng khi quyết định cách lên liếp trồng dừa. Việc lên liếp đòi hỏi một lượng lớn công sức lao động hoặc chi phí thuê máy móc. Nếu có đủ nhân công và diện tích nhỏ, việc làm thủ công có thể là lựa chọn kinh tế hơn. Tuy nhiên, đối với diện tích lớn, việc thuê máy móc sẽ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí tổng thể mặc dù chi phí ban đầu cho máy có vẻ cao.
Khả năng tài chính sẽ quyết định mức độ đầu tư cho việc lên liếp. Chi phí lên liếp phụ thuộc vào chiều cao, chiều rộng liếp, loại đất, và phương pháp thi công (thủ công hay cơ giới). Ngoài chi phí đào đắp ban đầu, còn có chi phí cho việc cải tạo đất, làm bờ mương, v.v. Lập dự toán chi phí chi tiết giúp nông dân chuẩn bị nguồn vốn cần thiết và lựa chọn phương án thi công phù hợp với khả năng tài chính của mình. Việc xem xét kỹ lưỡng nguồn lực sẽ giúp quá trình lên liếp diễn ra suôn sẻ, đúng tiến độ và đạt hiệu quả cao nhất.
Kỹ thuật lên liếp trồng dừa chi tiết từng bước
Sau khi đã khảo sát và đánh giá kỹ lưỡng các yếu tố cần thiết, chúng ta sẽ tiến hành các bước cụ thể trong cách lên liếp trồng dừa. Quy trình này đòi hỏi sự cẩn thận và chính xác để đảm bảo hệ thống liếp và mương hoạt động hiệu quả, tạo nền tảng vững chắc cho vườn dừa phát triển. Mỗi bước đều có ý nghĩa quan trọng và cần được thực hiện tuần tự.
Khảo sát và quy hoạch tổng thể
Bước đầu tiên trong quy trình lên liếp trồng dừa là khảo sát chi tiết khu đất và lập bản đồ quy hoạch tổng thể. Việc này giúp hình dung rõ ràng bố cục của vườn sau khi lên liếp, xác định vị trí các liếp, mương, đường đi nội bộ và các công trình phụ trợ khác (nếu có). Khảo sát địa hình bằng máy thủy bình hoặc các công cụ đơn giản hơn giúp xác định độ dốc tự nhiên, điểm cao nhất và điểm thấp nhất của khu đất. Thông tin này rất quan trọng để thiết kế hướng mương chính và mương nhánh, đảm bảo nước thoát tập trung về điểm thấp nhất và chảy ra hệ thống kênh chung một cách hiệu quả.
Bản đồ quy hoạch cần thể hiện rõ kích thước dự kiến của liếp (chiều rộng mặt liếp, chiều rộng chân liếp, chiều cao liếp), kích thước mương (chiều rộng miệng mương, chiều rộng đáy mương, chiều sâu mương), khoảng cách giữa các liếp (tức là khoảng cách giữa hai hàng dừa). Việc xác định kích thước liếp và mương cần dựa trên kết quả phân tích đặc điểm đất đai, mức độ ngập úng và giống dừa sẽ trồng (khoảng cách trồng giữa các cây). Lập quy hoạch chi tiết giúp tránh tình trạng làm đi làm lại, lãng phí công sức và vật liệu. Đồng thời, quy hoạch tốt sẽ tạo nên một vườn dừa có bố cục khoa học, thuận tiện cho việc quản lý và chăm sóc sau này.
Dọn dẹp mặt bằng và chuẩn bị đất ban đầu
Sau khi có bản đồ quy hoạch, tiến hành dọn dẹp mặt bằng. Loại bỏ hết cây cỏ dại, rễ cây còn sót lại, đá, rác thải và các chướng ngại vật khác trên toàn bộ diện tích khu vườn. Nếu đất là đất phèn hoặc đất mặn mới khai hoang, có thể cần thực hiện các biện pháp rửa phèn, rửa mặn ban đầu trước khi lên liếp. Việc này có thể bao gồm việc xả nước nhiều lần qua hệ thống mương tạm thời hoặc bón vôi để cải tạo đất.
Đối với đất đã canh tác lâu năm, có thể tiến hành cày xới sơ bộ để làm tơi đất và tiêu diệt bớt cỏ dại. Tuy nhiên, nếu đất quá mềm hoặc mực nước ngầm quá cao, việc cày xới có thể làm khó khăn cho công đoạn đắp liếp sau này. Tùy thuộc vào loại đất và điều kiện cụ thể mà quyết định mức độ chuẩn bị đất ban đầu. Mục tiêu của bước này là tạo ra một mặt bằng tương đối sạch sẽ và sẵn sàng cho việc đào đắp liếp và mương.
Xác định kích thước liếp và mương
Đây là bước quan trọng trong kỹ thuật lên liếp trồng dừa và cần tuân thủ theo quy hoạch đã lập. Sử dụng cọc tiêu và dây để đánh dấu vị trí và ranh giới của từng liếp và mương. Kích thước liếp và mương cần được tính toán cẩn thận dựa trên các yếu tố đã phân tích ở trên.
- Chiều rộng mặt liếp: Thường dao động từ 5m đến 8m tùy thuộc vào giống dừa và khoảng cách trồng. Mặt liếp cần đủ rộng để trồng cây dừa ở trung tâm và có không gian cho bộ rễ phát triển, cũng như thuận tiện cho việc đi lại chăm sóc.
- Chiều rộng chân liếp: Lớn hơn chiều rộng mặt liếp do độ dốc của mái liếp. Độ dốc này giúp liếp vững chắc và nước mưa dễ dàng chảy xuống mương.
- Chiều cao liếp: Quyết định bởi mức độ ngập úng. Tại vùng ngập sâu, liếp có thể cao từ 1m đến 1.5m hoặc hơn. Tại vùng ít ngập, liếp có thể chỉ cao 0.5m – 0.8m. Chiều cao liếp cần đảm bảo mặt liếp luôn cao hơn mực nước ngập cao nhất dự kiến ít nhất 30-50cm.
- Chiều rộng miệng mương: Thường bằng hoặc lớn hơn chiều rộng mặt liếp, từ 5m đến 10m. Mương cần đủ rộng để chứa lượng đất đào lên từ liếp và làm đường giao thông thủy (nếu cần).
- Chiều rộng đáy mương: Nhỏ hơn miệng mương do độ dốc của mái mương.
- Chiều sâu mương: Tối thiểu phải bằng hoặc sâu hơn mực nước ngập cao nhất dự kiến để đảm bảo chức năng thoát nước. Độ sâu mương còn phụ thuộc vào nhu cầu trữ nước tưới trong mùa khô.
- Khoảng cách giữa các liếp: Chính là chiều rộng của mương cộng với chiều rộng của liếp liền kề (khoảng cách giữa hai tim liếp). Khoảng cách giữa các liếp cần phù hợp với khoảng cách trồng giữa các hàng dừa, thường là 7m-10m tùy giống dừa.
Việc đánh dấu chính xác các ranh giới này trên mặt đất sẽ giúp quá trình đào đắp diễn ra thuận lợi và đúng kỹ thuật.
Thực hiện đắp liếp (thủ công và cơ giới)
Đây là công đoạn chính trong cách lên liếp trồng dừa, sử dụng đất từ việc đào mương để đắp lên thành liếp. Có hai phương pháp chính:
Lên liếp thủ công
Phương pháp này phù hợp với diện tích nhỏ hoặc khi không có điều kiện thuê máy móc. Sử dụng các công cụ như cuốc, xẻng để đào đất từ vị trí mương dự kiến và vận chuyển đất lên vị trí liếp bằng xe rùa, quang gánh hoặc các phương tiện thô sơ khác. Việc đắp liếp thủ công đòi hỏi nhiều sức lao động và thời gian. Khi đắp, cần chú ý đắp từ từ, từng lớp mỏng và nén chặt để liếp được vững chắc, tránh sạt lở sau này. Việc tạo độ dốc cho mái liếp cũng cần được thực hiện cẩn thận để đảm bảo nước thoát dễ dàng. Phương pháp này cho phép kiểm soát chi tiết quá trình đắp nhưng tiến độ chậm.
Lên liếp bằng máy
Phương pháp này sử dụng máy đào, máy ủi hoặc máy xúc để thực hiện việc đào mương và đắp liếp. Đây là phương pháp hiệu quả cho diện tích lớn, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí nhân công đáng kể. Máy móc có khả năng đào và di chuyển lượng đất lớn một cách nhanh chóng. Khi sử dụng máy, cần có người chỉ dẫn hoặc kỹ thuật viên có kinh nghiệm để đảm bảo liếp và mương được tạo hình đúng kích thước và độ dốc theo thiết kế. Máy móc cũng giúp nén chặt đất hiệu quả hơn trong quá trình đắp, làm cho liếp vững chắc hơn. Tuy nhiên, chi phí thuê máy khá cao, và cần có đường vào cho máy di chuyển trong khu vườn. Dù làm thủ công hay bằng máy, mục tiêu là tạo ra những liếp đất cao ráo, vững chắc, có độ dốc mái phù hợp để thuận tiện cho việc canh tác và quản lý nước.
Làm hệ thống mương thoát nước và tưới tiêu
Song song với việc đắp liếp, hệ thống mương cũng được hình thành từ chính hố đào lấy đất. Hệ thống mương bao gồm mương chính và mương nhánh. Mương nhánh chạy dọc theo các liếp, thu nước từ mặt liếp và dẫn về mương chính. Mương chính thường lớn hơn, chạy dọc hoặc ngang vườn (tùy theo quy hoạch) và có nhiệm vụ thu gom toàn bộ nước từ mương nhánh để thoát ra hệ thống kênh thủy lợi chung bên ngoài hoặc trữ lại để tưới.
Miệng mương cần được làm rộng, thông thoáng để nước mưa và nước tưới dễ dàng chảy vào. Đáy mương cần có độ dốc nhẹ về phía mương chính và điểm thoát nước cuối cùng để đảm bảo nước chảy thông suốt. Bờ mương cần được gia cố để tránh sạt lở, có thể trồng cỏ hoặc các loại cây ngắn ngày có bộ rễ giữ đất trên bờ mương. Hệ thống mương cần được nạo vét định kỳ để loại bỏ bùn, rác, đảm bảo khả năng thoát nước luôn hiệu quả. Hệ thống mương không chỉ phục vụ thoát nước mà còn là nguồn cung cấp nước tưới quan trọng cho vườn dừa, đặc biệt trong mùa khô. Ở những vùng có hệ thống kênh rạch chằng chịt, mương vườn còn là đường giao thông thủy tiện lợi.
Chuẩn bị đất trên mặt liếp
Sau khi liếp đã được đắp xong và định hình, cần tiến hành chuẩn bị đất trên mặt liếp trước khi trồng dừa. Tầng đất mặt trên liếp có thể còn nghèo dinh dưỡng hoặc cần được cải tạo thêm tùy thuộc vào chất lượng đất ban đầu. Bổ sung chất hữu cơ là bước quan trọng để làm tơi xốp đất, tăng khả năng giữ ẩm và cung cấp dinh dưỡng cho cây. Có thể sử dụng phân chuồng hoai mục, phân xanh, rơm rạ mục, vỏ dừa mục hoặc các loại phân hữu cơ khác để trộn đều vào lớp đất mặt trên liếp.
Đối với đất phèn hoặc đất mặn, cần bón vôi theo liều lượng phù hợp để nâng pH và giảm độc tố. Có thể kết hợp bón lân để giúp rễ phát triển tốt hơn và giải độc phèn. Việc chuẩn bị đất trên mặt liếp cần được thực hiện kỹ lưỡng, đảm bảo đất đủ dinh dưỡng, tơi xốp và không còn các yếu tố gây hại cho cây con. Đây cũng là lúc có thể thực hiện các biện pháp xử lý côn trùng gây hại trong đất như mối, sùng đất nếu cần thiết, đảm bảo môi trường tốt nhất cho cây dừa khi mới trồng. Các loại phân bón, hạt giống nông nghiệp và vật tư cần thiết cho giai đoạn này có thể được tìm thấy tại các cửa hàng uy tín hoặc trên các website chuyên về nông nghiệp như hatgiongnongnghiep1.vn.
Thời gian chờ liếp ổn định
Sau khi hoàn thành việc đắp liếp và làm mương, không nên trồng dừa ngay lập tức. Cần để liếp có thời gian “nghỉ” để đất được lún tự nhiên và ổn định cấu trúc. Thời gian chờ này có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, tùy thuộc vào loại đất và điều kiện thời tiết. Đất sét nặng sẽ cần thời gian lâu hơn để ổn định so với đất cát hoặc đất pha cát. Mưa hoặc việc tưới nước có thể giúp quá trình lún diễn ra nhanh hơn.
Trong thời gian chờ liếp ổn định, có thể tranh thủ trồng các loại cây trồng xen ngắn ngày trên mặt liếp để tận dụng đất, tạo thu nhập trong khi chờ trồng dừa. Tuy nhiên, cần chọn các loại cây trồng xen phù hợp, không cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng quá mức với cây dừa sau này. Việc chờ liếp ổn định giúp tránh tình trạng cây dừa bị lún sâu sau khi trồng do đất tiếp tục lún, ảnh hưởng đến sự phát triển của bộ rễ và độ vững chắc của cây. Khi liếp đã lún và ổn định, bề mặt liếp sẽ bằng phẳng hơn và sẵn sàng cho việc định vị và trồng cây dừa con.
Trồng và chăm sóc dừa trên liếp
Khi hệ thống liếp đã hoàn thiện và ổn định, chúng ta sẽ tiến hành các bước trồng và chăm sóc dừa để đảm bảo cây phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao. Kỹ thuật trồng và chăm sóc trên liếp có một số điểm đặc thù cần lưu ý.
Chọn giống dừa phù hợp
Việc lựa chọn giống dừa phù hợp là yếu tố quan trọng hàng đầu, ảnh hưởng đến năng suất và hiệu quả kinh tế lâu dài. Cần chọn giống dừa có khả năng thích nghi tốt với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương, đặc biệt là khả năng chịu úng hoặc chịu hạn (tùy thuộc vào điều kiện cụ thể của vùng trồng). Ngoài ra, cần xem xét mục đích trồng (lấy nước, lấy cơm dừa, lấy dầu), nhu cầu thị trường và đặc điểm sinh trưởng của giống (chiều cao cây, thời gian cho trái, năng suất).
Các giống dừa phổ biến hiện nay bao gồm dừa Xiêm Xanh (cho nước ngọt, sai trái), dừa Mã Lai (chiều cao thấp, cho trái sớm), dừa Ta (khả năng thích nghi rộng, cho cơm dừa), dừa Dứa (nước có mùi thơm đặc trưng). Nên chọn cây giống khỏe mạnh, không sâu bệnh, có nguồn gốc rõ ràng từ các vườn ươm uy tín. Cây giống tốt sẽ giúp giảm thiểu rủi ro bệnh tật sau khi trồng và đảm bảo cây sinh trưởng tốt trên liếp.
Kỹ thuật trồng trên liếp
Sau khi chọn được giống dừa và liếp đã ổn định, tiến hành đào hố trồng trên mặt liếp. Vị trí trồng thường là ở giữa liếp để cây có đủ không gian phát triển bộ rễ cân đối sang hai bên. Kích thước hố trồng thường là 50x50x50cm hoặc 60x60x60cm tùy kích thước bầu đất của cây giống. Trước khi đặt cây, nên trộn lớp đất mặt đào lên với phân chuồng hoai mục, tro trấu, xơ dừa hoặc các loại phân hữu cơ khác để tăng độ màu mỡ và tơi xốp cho đất trong hố.
Đặt cây dừa con vào giữa hố, sao cho mặt bầu đất ngang bằng hoặc hơi thấp hơn mặt liếp một chút để thuận tiện cho việc tưới nước và bón phân sau này. Lấp đất xung quanh bầu, nén nhẹ để cây đứng vững. Cần chú ý không lấp đất quá cao che mất phần cổ rễ của cây con. Sau khi trồng, tưới nước đẫm cho cây và cắm cọc buộc cây con để tránh gió lay làm ảnh hưởng đến bộ rễ non. Khoảng cách trồng giữa các cây dừa trên liếp cần tuân thủ theo khuyến cáo cho từng giống, thường từ 7m x 7m đến 9m x 9m.
Chăm sóc sau trồng (tưới, bón phân, kiểm soát cỏ dại)
Sau khi trồng, việc chăm sóc định kỳ là rất quan trọng.
- Tưới nước: Dừa trồng trên liếp cần được tưới nước đầy đủ, đặc biệt trong giai đoạn cây con và vào mùa khô. Lợi thế của hệ thống liếp và mương là có thể lấy nước trực tiếp từ mương để tưới. Tuy nhiên, cần lưu ý chất lượng nước trong mương (tránh nước mặn, nước phèn). Tưới nước vào gốc cây, đảm bảo đất đủ ẩm nhưng không bị đọng nước trên mặt liếp.
- Bón phân: Cây dừa cần nhiều dinh dưỡng để phát triển thân, lá, hoa và trái. Giai đoạn cây con cần bón phân có tỷ lệ đạm (N) cao để thúc đẩy sinh trưởng. Khi cây bắt đầu cho trái, cần tăng cường bón phân kali (K) và lân (P), kết hợp với các nguyên tố trung và vi lượng. Nên sử dụng kết hợp phân hữu cơ (phân chuồng, phân xanh, phân cá…) và phân hóa học theo liều lượng và chu kỳ phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây. Cách bón thường là đào rãnh hoặc tạo bồn xung quanh gốc cây trên mặt liếp, rải phân và lấp đất.
- Kiểm soát cỏ dại: Cỏ dại cạnh tranh nước, dinh dưỡng và ánh sáng với cây dừa. Cần làm sạch cỏ định kỳ trên mặt liếp, đặc biệt xung quanh gốc cây con. Có thể làm sạch cỏ bằng tay, bằng máy cắt cỏ hoặc sử dụng thuốc diệt cỏ (cần cẩn trọng và tuân thủ hướng dẫn để tránh ảnh hưởng đến cây dừa và môi trường).
- Cắt tỉa: Cắt tỉa lá già, tàu lá bị sâu bệnh, buồng dừa khô để cây thông thoáng, tập trung dinh dưỡng nuôi trái non và giảm nơi trú ẩn của sâu bệnh.
Bảo trì hệ thống liếp và mương
Hệ thống liếp và mương cần được bảo trì định kỳ để duy trì hiệu quả hoạt động. Hàng năm, cần tiến hành nạo vét mương để loại bỏ bùn lắng đọng, đảm bảo khả năng thoát nước và trữ nước. Bờ mương và mái liếp có thể bị sạt lở do mưa lũ hoặc các tác động khác, cần được gia cố và sửa chữa kịp thời. Việc duy trì độ cao và độ dốc của liếp là rất quan trọng để đảm bảo mặt liếp luôn cao ráo và thoát nước tốt. Công tác bảo trì định kỳ giúp hệ thống liếp và mương phát huy tối đa vai trò của nó, góp phần vào sự phát triển bền vững của vườn dừa.
Những lưu ý quan trọng và sai lầm thường gặp
Trong quá trình thực hiện cách lên liếp trồng dừa, có một số lưu ý quan trọng cần ghi nhớ và những sai lầm thường gặp cần tránh để đảm bảo công việc đạt hiệu quả cao nhất và vườn dừa phát triển tốt.
Đảm bảo độ cao và độ dốc phù hợp
Sai lầm phổ biến là đắp liếp quá thấp so với mực nước ngập hoặc đắp quá cao không cần thiết gây lãng phí. Độ cao liếp phải đảm bảo mặt liếp luôn cao hơn mực nước ngập cao nhất dự kiến, tạo không gian khô ráo cho bộ rễ. Độ dốc của mái liếp cần vừa phải, không quá dốc gây xói mòn đất mặt khi mưa lớn, cũng không quá thoải làm tốn diện tích và khó đi lại. Độ dốc lý tưởng thường khoảng 30-45 độ tùy loại đất.
Tránh làm liếp quá dốc gây xói mòn
Như đã đề cập, mái liếp quá dốc sẽ khiến lớp đất mặt tơi xốp dễ bị rửa trôi khi trời mưa, làm mất đi lớp đất màu mỡ và dinh dưỡng đã được chuẩn bị. Việc xói mòn không chỉ làm suy giảm độ phì nhiêu của đất mà còn có thể làm lộ bộ rễ cây dừa, ảnh hưởng đến khả năng bám đất và hấp thụ dinh dưỡng của cây. Cần tính toán độ dốc hợp lý hoặc trồng các loại cây che phủ trên mái liếp để hạn chế xói mòn.
Duy trì hệ thống thoát nước
Hệ thống mương là “trái tim” của việc lên liếp. Nếu mương bị tắc nghẽn do bùn, rác hoặc cỏ dại, chức năng thoát nước sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng ngập úng trên liếp dù liếp đã được đắp cao. Cần có kế hoạch nạo vét mương định kỳ, thường xuyên kiểm tra và dọn dẹp các chướng ngại vật trong mương. Đảm bảo cửa thoát nước ra hệ thống kênh chung luôn thông thoáng.
Bón phân và tưới nước hợp lý trên liếp
Mặc dù trồng trên liếp giúp thoát nước tốt, nhưng điều này không có nghĩa là cây không cần nước. Đặc biệt trong mùa khô hoặc khi cây còn nhỏ, cần đảm bảo cung cấp đủ ẩm cho cây. Tuy nhiên, cần tránh tưới quá nhiều gây lãng phí hoặc làm rửa trôi dinh dưỡng nhanh hơn. Việc bón phân cũng cần tuân thủ nguyên tắc “đúng lúc, đúng loại, đúng liều lượng, đúng cách“. Bón phân quá liều có thể gây cháy rễ hoặc ô nhiễm môi trường. Phân bón cần được vùi lấp hoặc trộn vào đất trên liếp để tránh bị bốc hơi hoặc rửa trôi.
Tổng kết lại, cách lên liếp trồng dừa là một kỹ thuật canh tác tiên tiến và cần thiết cho vùng đất thấp, trũng, giúp khắc phục những hạn chế của điều kiện tự nhiên để cây dừa phát triển tối ưu. Từ việc khảo sát, quy hoạch, thực hiện đắp liếp và mương một cách cẩn thận, đến việc chăm sóc cây dừa trên liếp một cách khoa học, mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm. Áp dụng đúng kỹ thuật lên liếp không chỉ giúp cây dừa sinh trưởng khỏe mạnh, chống chịu tốt với điều kiện bất lợi mà còn góp phần nâng cao năng suất, chất lượng trái và hiệu quả kinh tế cho người trồng dừa. Đây thực sự là nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của cây dừa trên vùng đất ngập.