Cách trồng cây trong khay trồng: Hướng dẫn A-Z cho người mới

Trồng cây trong khay trồng là một giải pháp tuyệt vời cho những ai có không gian hạn chế hoặc muốn thử nghiệm với các loại cây khác nhau. Việc áp dụng cách trồng cây trong khay trồng đúng kỹ thuật không chỉ giúp cây phát triển khỏe mạnh mà còn mang lại năng suất cao. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết từ A-Z, bao gồm lựa chọn khay, chuẩn bị đất, gieo hạt/trồng cây, chăm sóc, và xử lý sâu bệnh, giúp bạn dễ dàng bắt đầu hành trình làm vườn trên khay ngay tại nhà.

Lợi ích của việc trồng cây trong khay trồng

Trồng cây trong khay mang lại nhiều ưu điểm vượt trội so với việc trồng trực tiếp trên đất vườn. Một trong những lợi ích rõ ràng nhất là khả năng tận dụng không gian. Khay trồng có thể đặt ở ban công, sân thượng, hiên nhà, thậm chí là bậu cửa sổ, phù hợp với những người sống ở khu vực đô thị chật hẹp. Việc di chuyển khay cũng rất linh hoạt, giúp bạn dễ dàng điều chỉnh vị trí cây để đón ánh sáng tốt hơn hoặc tránh thời tiết khắc nghiệt.

Ngoài ra, trồng trong khay giúp kiểm soát môi trường trồng tốt hơn. Bạn có thể kiểm soát loại đất (giá thể) sử dụng, đảm bảo đất sạch, giàu dinh dưỡng và không chứa mầm bệnh hay cỏ dại. Việc kiểm soát lượng nước tưới cũng chính xác hơn, tránh tình trạng úng nước hoặc khô hạn quá mức, vốn thường khó điều chỉnh trên diện tích đất lớn.

Việc phòng trừ sâu bệnh hại cũng trở nên đơn giản hơn khi trồng trong khay. Do quy mô nhỏ và tập trung, bạn có thể dễ dàng quan sát cây hàng ngày, phát hiện sớm các dấu hiệu sâu bệnh và xử lý kịp thời. Hơn nữa, việc cách ly cây khỏi môi trường đất tự nhiên cũng giúp giảm thiểu sự tấn công của một số loại sâu bệnh sống trong đất.

Trồng cây trong khay còn mang tính thẩm mỹ cao. Bạn có thể sắp xếp các loại khay với hình dáng, màu sắc khác nhau tạo nên một không gian xanh mát, đẹp mắt cho ngôi nhà. Việc tự tay trồng và chăm sóc cây cũng mang lại niềm vui, sự thư giãn và nguồn thực phẩm sạch, an toàn cho gia đình.

Lựa chọn khay trồng phù hợp

Việc chọn đúng loại khay là bước đầu tiên và quan trọng trong cách trồng cây trong khay trồng hiệu quả. Có rất nhiều loại khay trên thị trường, khác nhau về chất liệu, kích thước và hình dáng. Mỗi loại đều có những ưu nhược điểm riêng và phù hợp với từng loại cây cũng như điều kiện trồng khác nhau.

Các loại khay phổ biến

Khay nhựa là loại phổ biến nhất nhờ giá thành rẻ, nhẹ, bền và dễ dàng vệ sinh. Khay nhựa có nhiều màu sắc, kích thước đa dạng, từ khay nhỏ hình chữ nhật, vuông cho đến các chậu tròn, khay treo. Tuy nhiên, khay nhựa có thể bị giòn, phai màu dưới ánh nắng mặt trời gay gắt và có khả năng giữ nhiệt cao, đôi khi ảnh hưởng đến bộ rễ của cây vào mùa hè.

Khay gỗ mang lại vẻ đẹp tự nhiên, thân thiện với môi trường. Gỗ có khả năng thoát nước và thoáng khí tốt hơn nhựa, giúp rễ cây phát triển khỏe mạnh. Tuy nhiên, khay gỗ dễ bị mục nát theo thời gian nếu không được xử lý hoặc sơn chống thấm kỹ lưỡng. Trọng lượng khay gỗ cũng thường nặng hơn khay nhựa.

Khay sứ, gốm hoặc đất nung có tính thẩm mỹ cao, nặng, vững chắc và giữ ẩm tốt hơn nhựa. Khay đất nung đặc biệt thoáng khí nhờ vật liệu xốp, giúp tránh úng nước. Nhược điểm là chúng dễ vỡ, nặng và thường có giá thành cao hơn.

Khay kim loại (thường là tôn, sắt sơn tĩnh điện) mang phong cách hiện đại, bền bỉ. Tuy nhiên, kim loại dẫn nhiệt mạnh, có thể làm nóng hoặc lạnh đột ngột bộ rễ cây tùy theo thời tiết. Cần lưu ý chọn loại có xử lý chống gỉ sét.

Khay vải (túi vải địa kỹ thuật) là một lựa chọn tương đối mới. Chúng rất nhẹ, thoáng khí cực tốt, giúp rễ cây được “cắt tỉa tự nhiên” khi chạm vào thành túi, thúc đẩy rễ khỏe hơn. Túi vải dễ gấp gọn khi không sử dụng nhưng có thể khô nhanh hơn các loại khay khác.

Kích thước và chất liệu khay

Khi chọn khay, bạn cần xem xét loại cây sẽ trồng. Cây có bộ rễ nông như rau ăn lá (xà lách, cải, rau muống) có thể trồng trong khay nông (sâu khoảng 10-15cm). Các loại cây có bộ rễ sâu hơn như cà chua, ớt, dưa chuột, hoặc cây ăn quả nhỏ (dâu tây) cần khay sâu hơn (từ 20cm trở lên) để rễ có đủ không gian phát triển và cây đứng vững. Kích thước chiều ngang/dài của khay sẽ quyết định số lượng cây có thể trồng và không gian cho cây phát triển tán lá. Trồng quá nhiều cây trong khay nhỏ sẽ khiến cây cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng, ảnh hưởng đến năng suất.

Chất liệu khay ảnh hưởng đến khả năng thoát nước, giữ ẩm và độ bền. Quan trọng nhất là khay phải có lỗ thoát nước ở đáy để tránh ngập úng. Nếu khay không có lỗ thoát nước, bạn cần tự khoan hoặc tạo lỗ. Số lượng và kích thước lỗ thoát nước cần đủ lớn để đảm bảo nước thừa dễ dàng thoát ra ngoài. Khay có kèm theo đĩa hứng nước bên dưới sẽ giúp giữ vệ sinh sàn nhà và cung cấp một lượng ẩm dự trữ cho cây (lưu ý không để nước đọng quá lâu trong đĩa hứng).

Khi đã chọn được loại khay phù hợp, việc chuẩn bị giá thể sẽ là bước tiếp theo để đảm bảo cây có môi trường sống lý tưởng.

Chuẩn bị giá thể (đất) trồng cây

Giá thể, hay còn gọi là hỗn hợp trồng cây, là yếu tố quyết định sự thành công của cách trồng cây trong khay trồng. Khác với đất vườn tự nhiên, giá thể trồng khay cần có những đặc tính chuyên biệt để đảm bảo cây phát triển tốt trong không gian giới hạn. Một giá thể lý tưởng phải tơi xốp, thoát nước tốt nhưng vẫn giữ được độ ẩm cần thiết, giàu dinh dưỡng và không chứa mầm bệnh, cỏ dại.

Thành phần giá thể

Giá thể trồng khay thường là sự kết hợp của nhiều thành phần khác nhau để đạt được sự cân bằng về cấu trúc, khả năng giữ ẩm và dinh dưỡng. Các thành phần phổ biến bao gồm:

• Đất thịt nhẹ hoặc đất phù sa: Cung cấp nền tảng khoáng chất và một phần dinh dưỡng. Nên sử dụng đất sạch, không nhiễm hóa chất.
• Mùn cưa, tro trấu, xơ dừa: Giúp tăng độ tơi xốp, cải thiện khả năng thoát nước và thoáng khí. Xơ dừa và mùn cưa còn giúp giữ ẩm hiệu quả. Cần xử lý tro trấu và xơ dừa trước khi dùng để loại bỏ chất chát (tanin) và mầm bệnh (ngâm nước vôi trong hoặc nước sạch nhiều lần).
• Phân hữu cơ hoai mục (phân bò, phân gà, phân trùn quế): Cung cấp dinh dưỡng thiết yếu cho cây trong giai đoạn đầu. Phân phải được ủ hoai mục hoàn toàn để tránh gây nóng rễ hoặc mang theo mầm bệnh, hạt cỏ. Phân trùn quế là một lựa chọn tuyệt vời nhờ hàm lượng dinh dưỡng cao và vi sinh vật có lợi.
• Trấu hun (biochar): Giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ ẩm, thoáng khí và là nơi trú ngụ cho vi sinh vật có lợi.
• Perlite hoặc Vermiculite: Các vật liệu vô cơ nhẹ, giúp tăng độ tơi xốp và giữ ẩm (Vermiculite giữ ẩm tốt hơn Perlite). Chúng thường được sử dụng trong các hỗn hợp chuyên dụng.

Cách trộn giá thể

Tỷ lệ trộn giá thể có thể thay đổi tùy theo loại cây và điều kiện cụ thể, nhưng một công thức cơ bản và hiệu quả cho hầu hết các loại rau ăn lá hoặc cây cảnh nhỏ là:

• 30-40% Đất thịt nhẹ/đất phù sa
• 30-40% Mùn cưa/tro trấu/xơ dừa đã xử lý
• 20-30% Phân hữu cơ hoai mục (ưu tiên phân trùn quế)
• Có thể thêm một ít trấu hun hoặc perlite/vermiculite (khoảng 5-10%) để tăng cường tính chất mong muốn.

Ví dụ, bạn có thể trộn theo tỷ lệ 3 phần đất sạch : 3 phần xơ dừa : 2 phần phân trùn quế : 1 phần tro trấu : 1 phần trấu hun.
Quy trình trộn giá thể:

1. Chuẩn bị các thành phần theo tỷ lệ đã chọn. Đảm bảo các thành phần hữu cơ như phân, xơ dừa, tro trấu đã được xử lý hoai mục hoặc loại bỏ chất chát.
2. Trải đều các thành phần trên một mặt phẳng sạch (bạt, nền xi măng).
3. Dùng xẻng hoặc tay (có đeo găng tay) trộn đều các thành phần lại với nhau cho đến khi hỗn hợp đồng nhất về màu sắc và cấu trúc.
4. Kiểm tra độ ẩm của giá thể: Nắm một nắm giá thể trong tay và bóp nhẹ. Nếu giá thể kết dính lại thành khối nhưng không chảy nước qua kẽ tay và khi thả ra có thể dễ dàng tơi vụn, thì độ ẩm là vừa đủ. Nếu quá khô, thêm từ từ nước sạch và trộn lại. Nếu quá ướt, thêm các thành phần khô như xơ dừa, tro trấu hoặc phơi nhẹ trong bóng râm cho ráo bớt.
5. Giá thể sau khi trộn có thể sử dụng ngay để trồng cây hoặc đóng bao bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát.

Việc chuẩn bị giá thể đúng cách là nền tảng vững chắc cho sự phát triển của cây trồng trong khay.

Chọn loại cây trồng thích hợp cho khay

Không phải tất cả các loại cây đều phù hợp để trồng trong khay. Một phần quan trọng của cách trồng cây trong khay trồng thành công là lựa chọn những loại cây có thể phát triển tốt trong không gian giới hạn và lượng giá thể nhất định.

Rau ăn lá

Các loại rau ăn lá là lựa chọn phổ biến và dễ trồng nhất trong khay. Chúng có bộ rễ tương đối nông và vòng đời ngắn, rất phù hợp với khay có độ sâu vừa phải. Các loại rau lá bạn có thể trồng bao gồm:

• Xà lách (nhiều loại: xà lách mỡ, xà lách xoong, roman, lollo rosso…)
• Cải các loại (cải ngọt, cải thìa, cải ngồng, cải bẹ xanh, cải cúc…)
• Rau muống
• Rau dền
• Mồng tơi
• Rau gia vị (húng quế, tía tô, kinh giới, bạc hà, ngò gai…)

Những loại này thường cho thu hoạch nhanh (sau 3-6 tuần tùy loại) và có thể trồng liên tục theo phương pháp gối vụ.

Cây gia vị

Cây gia vị cũng rất phù hợp với khay trồng nhỏ đặt ở bậu cửa sổ hoặc ban công bếp. Chúng không chỉ cung cấp lá gia vị tươi sạch mà còn tạo mùi hương dễ chịu. Các loại phổ biến:

• Húng quế
• Tía tô
• Kinh giới
• Bạc hà
• Ngò rí (rau mùi)
• Ngò gai
• Hành lá
• Gừng, sả (có thể trồng trong khay lớn hơn)

Hoa cảnh nhỏ

Nếu yêu thích hoa, bạn có thể chọn các loại hoa có kích thước nhỏ, rễ chùm và không cần quá nhiều không gian để phát triển. Chúng sẽ tô điểm cho không gian sống của bạn. Một số gợi ý:

• Hoa mười giờ
• Hoa sam
• Hoa cúc vạn thọ lùn
• Hoa đậu biếc
• Hoa dạ yến thảo (loại rủ)
• Cây bỏng (sống đời)

Một số loại quả nhỏ

Một số loại cây ăn quả có kích thước nhỏ hoặc dạng bụi cũng có thể trồng thành công trong khay sâu hoặc chậu lớn. Chúng đòi hỏi sự chăm sóc tỉ mỉ hơn nhưng mang lại thành quả hấp dẫn.

• Dâu tây
• Cà chua bi
• Ớt chuông, ớt hiểm
• Dưa chuột baby (cần giàn leo)
• Đậu cove lùn, đậu que lùn

Khi chọn cây, hãy xem xét điều kiện ánh sáng nơi bạn định đặt khay. Các loại rau ăn lá và cà chua, ớt cần nhiều nắng (ít nhất 6-8 tiếng/ngày). Một số loại rau gia vị như bạc hà, ngò gai có thể chịu bóng bán phần. Đọc kỹ thông tin về nhu cầu ánh sáng của cây trước khi quyết định trồng.

Kỹ thuật gieo hạt hoặc trồng cây con

Sau khi đã có khay và giá thể, bước tiếp theo là đưa hạt giống hoặc cây con vào khay. Đây là giai đoạn quan trọng quyết định tỷ lệ nảy mầm và khả năng sống sót ban đầu của cây.

Gieo hạt trực tiếp

Gieo hạt trực tiếp vào khay trồng phù hợp với hầu hết các loại rau ăn lá có rễ không nhạy cảm khi di chuyển.

1. Làm ẩm giá thể: Tưới ẩm đều giá thể trong khay trước khi gieo hạt. Tránh để giá thể bị ngập nước.
2. Gieo hạt: Rắc hạt đều lên bề mặt giá thể hoặc tạo các hàng/lỗ nhỏ với khoảng cách phù hợp với từng loại cây. Khoảng cách gieo hạt tùy thuộc vào kích thước cây trưởng thành. Rau ăn lá nhỏ có thể gieo dày hơn một chút rồi tỉa thưa sau, hoặc gieo theo hàng cách nhau khoảng 5-10cm. Độ sâu gieo hạt thường gấp 2-3 lần đường kính hạt. Hạt rất nhỏ có thể chỉ cần rắc lên bề mặt và phủ một lớp giá thể mỏng.
3. Phủ giá thể: Nhẹ nhàng phủ một lớp giá thể mỏng lên hạt.
4. Tưới nhẹ: Dùng bình xịt phun sương hoặc vòi sen nhỏ tưới nhẹ nhàng lên bề mặt để hạt và giá thể tiếp xúc tốt. Tránh tưới mạnh làm hạt bị trôi đi.
5. Che phủ (tùy chọn): Có thể dùng tấm kính, tấm nhựa hoặc báo ẩm để che phủ khay trong vài ngày đầu giúp giữ ẩm và duy trì nhiệt độ ổn định cho hạt nảy mầm. Khi hạt bắt đầu nhú mầm thì bỏ lớp che phủ ra ngay.
6. Đặt khay: Đặt khay ở nơi có ánh sáng khuếch tán hoặc nắng nhẹ ban mai. Giữ giá thể ẩm đều trong suốt quá trình hạt nảy mầm.
7. Tỉa cây: Khi cây con có 2-3 lá thật, tiến hành tỉa bớt những cây yếu, mọc quá sát nhau để đảm bảo khoảng cách đủ cho những cây còn lại phát triển.

Trồng cây con

Trồng cây con (cây đã được ươm trong khay ươm riêng) phù hợp với các loại cây có bộ rễ nhạy cảm hoặc cần thời gian nảy mầm lâu hơn như cà chua, ớt, dưa chuột.

1. Chuẩn bị cây con: Chọn những cây con khỏe mạnh, thân mập mạp, lá xanh tươi, không có dấu hiệu sâu bệnh. Tưới nhẹ cho cây con trong khay ươm trước khi nhổ khoảng 30 phút để bầu đất mềm ra, dễ lấy cây.
2. Làm đầy khay trồng: Đổ giá thể đã chuẩn bị vào khay trồng chính, cách miệng khay khoảng 2-3cm.
3. Tạo lỗ: Dùng tay hoặc bay nhỏ tạo các lỗ trên bề mặt giá thể với khoảng cách phù hợp với loại cây (khoảng cách này thường lớn hơn khi gieo hạt trực tiếp vì cây đã lớn hơn và sẽ phát triển tán rộng hơn). Độ sâu lỗ đủ để đặt vừa bầu rễ cây con.
4. Nhổ cây con: Nhẹ nhàng dùng tay hoặc que nhỏ lách dưới bầu rễ của cây con trong khay ươm. Nhấc cây con ra cẩn thận, giữ nguyên bầu đất quanh rễ, tránh làm đứt hoặc tổn thương rễ.
5. Đặt cây con vào lỗ: Đặt bầu rễ cây con vào lỗ đã tạo. Lấp giá thể xung quanh bầu rễ và ấn nhẹ để cây đứng vững. Đảm bảo mặt bầu rễ ngang bằng hoặc hơi thấp hơn bề mặt giá thể trong khay.
6. Tưới nước: Tưới nước nhẹ nhàng ngay sau khi trồng để giá thể kết dính với bầu rễ và cung cấp độ ẩm cho cây.
7. Chăm sóc ban đầu: Đặt khay ở nơi có ánh sáng khuếch tán hoặc che bớt nắng gắt trong vài ngày đầu để cây con phục hồi (giai đoạn “hồi xanh”). Sau đó dần dần đưa cây ra nơi có đủ ánh sáng cần thiết.

Quan sát cây con hàng ngày để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường và điều chỉnh chăm sóc kịp thời.

Chăm sóc cây trong khay

Chăm sóc đúng cách là yếu tố sống còn để cây trồng trong khay phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao. Việc này bao gồm tưới nước, cung cấp ánh sáng, bón phân và kiểm soát môi trường xung quanh.

Tưới nước đúng cách

Tưới nước là một trong những kỹ thuật khó nhất trong cách trồng cây trong khay trồng. Khay có lượng giá thể hạn chế nên dễ bị khô nhanh hoặc úng nước nếu tưới không đúng cách.

• Tần suất tưới: Không có lịch tưới cố định. Tần suất tưới phụ thuộc vào loại cây, kích thước khay, loại giá thể, thời tiết và giai đoạn phát triển của cây. Vào mùa hè nắng nóng, có thể cần tưới 1-2 lần/ngày. Mùa đông hoặc khi trời mát, chỉ cần tưới vài ngày một lần.
• Kiểm tra độ ẩm: Cách tốt nhất để xác định khi nào cần tưới là kiểm tra độ ẩm của giá thể. Nhúng ngón tay vào giá thể cách bề mặt khoảng 2-3cm. Nếu thấy khô, cần tưới nước. Nếu vẫn còn ẩm, chưa cần tưới. Hoặc có thể nhấc khay lên để cảm nhận trọng lượng; khay khô sẽ nhẹ hơn khay đã được tưới đủ ẩm.
• Thời điểm tưới: Nên tưới nước vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Tưới buổi sáng giúp cây có đủ nước cho cả ngày nắng, đồng thời giá thể kịp ráo nước trước khi đêm xuống, hạn chế nấm bệnh. Tránh tưới vào giữa trưa nắng gắt hoặc buổi tối muộn.
• Cách tưới: Tưới trực tiếp vào gốc cây hoặc bề mặt giá thể cho đến khi thấy nước chảy ra từ lỗ thoát nước ở đáy khay. Điều này đảm bảo nước đã thấm đều khắp bầu rễ. Nếu khay có đĩa hứng nước, có thể tưới vào đĩa để cây tự hút nước từ từ lên (cách này gọi là tưới ngấm từ đáy, phù hợp với cây cần độ ẩm đều). Tuy nhiên, không để nước đọng quá lâu trong đĩa hứng.
• Lưu ý: Tránh tưới nước lên lá vào buổi tối, đặc biệt là các loại cây dễ bị nấm bệnh. Sử dụng nước sạch, không nhiễm phèn, mặn hoặc hóa chất.

Ánh sáng và vị trí đặt khay

Ánh sáng là yếu tố cực kỳ quan trọng cho quá trình quang hợp của cây. Hầu hết các loại rau ăn lá và cây ăn quả trồng khay cần ít nhất 6-8 tiếng nắng trực tiếp mỗi ngày để phát triển tốt.

• Vị trí đặt khay: Chọn vị trí đặt khay có đủ ánh sáng theo nhu cầu của loại cây. Ban công hướng Nam hoặc Đông Nam thường nhận được nhiều nắng. Nếu không có đủ nắng, cây có thể bị vống (thân dài, yếu ớt), lá nhạt màu, năng suất kém.
• Xoay khay: Thường xuyên xoay khay để đảm bảo tất cả các mặt của cây đều nhận được ánh sáng đều.
• Thiếu sáng: Nếu không gian của bạn thiếu nắng tự nhiên, bạn có thể cân nhắc sử dụng đèn trồng cây (grow lights) để bổ sung ánh sáng cho cây.
• Nắng gắt: Vào mùa hè nắng nóng cao điểm, một số loại cây có thể cần được che bớt nắng gắt buổi trưa để tránh bị cháy lá hoặc sốc nhiệt.

Bón phân cho cây trong khay

Giá thể trong khay có lượng dinh dưỡng nhất định, nhưng sẽ cạn kiệt theo thời gian, đặc biệt là khi cây phát triển mạnh và cho thu hoạch. Việc bón phân định kỳ là cần thiết để bổ sung dinh dưỡng cho cây.

• Giai đoạn bón: Giai đoạn cây con mới trồng thường chưa cần bón phân. Bắt đầu bón khi cây đã bén rễ và bắt đầu phát triển lá thật mạnh (khoảng 1-2 tuần sau khi trồng).
• Loại phân bón: Nên ưu tiên sử dụng phân bón hữu cơ cho cây trồng trong khay tại nhà để đảm bảo an toàn. Các loại phân hữu cơ phổ biến:
  • Phân trùn quế: Có thể bón bổ sung trực tiếp lên bề mặt giá thể hoặc pha với nước để tưới.
  • Phân gà, phân bò đã ủ hoai mục: Bón lót khi chuẩn bị giá thể hoặc bón bổ sung lên bề mặt (lưu ý bón cách gốc để tránh nóng rễ).
  • Dịch chuối, dịch cá, dịch rong biển: Các loại phân bón lá hữu cơ giúp cây phát triển lá, thân và tăng sức đề kháng. Pha loãng theo hướng dẫn và phun vào sáng sớm hoặc chiều mát.
  • Phân hữu cơ tổng hợp viên nén: Có thể bón bổ sung định kỳ theo liều lượng khuyến cáo.
• Tần suất bón: Tùy loại phân và loại cây, nhưng thường bón bổ sung định kỳ 1-2 tuần/lần với phân bón lá hoặc 2-3 tuần/lần với phân bón gốc. Cây ăn quả hoặc cây cho thu hoạch nhiều lần cần bón phân thường xuyên hơn.
• Liều lượng: Luôn bón phân theo liều lượng khuyến cáo trên bao bì hoặc bón ít hơn một chút rồi quan sát phản ứng của cây. Bón thừa phân có thể gây cháy rễ, ngộ độc cho cây và lãng phí.
• Cách bón: Phân bón gốc có thể bón rắc nhẹ lên bề mặt giá thể quanh gốc cây, sau đó xới nhẹ và tưới nước để phân tan và ngấm xuống. Phân bón lá pha loãng với nước và phun đều lên hai mặt lá.

Việc cung cấp đủ dinh dưỡng giúp cây phát triển khỏe mạnh, tăng cường sức đề kháng và cho năng suất cao hơn.

Kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm

Nhiệt độ và độ ẩm ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh trưởng và phát triển của cây. Cây trồng trong khay dễ bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi nhiệt độ môi trường xung quanh hơn so với trồng trên đất vườn.

• Nhiệt độ: Hầu hết các loại rau và cây cảnh phổ biến đều phát triển tốt trong khoảng nhiệt độ từ 18-28°C. Nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp có thể ức chế sự phát triển, gây stress cho cây hoặc thậm chí làm cây chết. Vào mùa hè nắng nóng, khay có thể bị nóng lên đáng kể. Có thể di chuyển khay vào nơi mát mẻ hơn, che lưới lan để giảm cường độ nắng, hoặc tưới nước mát vào buổi sáng sớm. Mùa đông lạnh giá, cần bảo vệ cây khỏi sương muối và gió lạnh bằng cách che chắn hoặc di chuyển vào nơi ấm hơn.
• Độ ẩm: Độ ẩm không khí lý tưởng cho hầu hết các loại cây là từ 60-80%. Độ ẩm không khí quá thấp (đặc biệt vào mùa khô) có thể làm cây bị mất nước nhanh qua lá, tạo điều kiện cho nhện đỏ phát triển. Có thể tăng độ ẩm bằng cách đặt khay trên lớp sỏi ẩm hoặc phun sương nhẹ quanh khu vực trồng. Độ ẩm không khí quá cao, kết hợp với tưới nước lên lá vào buổi tối, có thể thúc đẩy nấm bệnh phát triển.
• Thông gió: Đảm bảo khu vực đặt khay có sự thông gió tốt. Không khí lưu thông giúp giảm độ ẩm trên lá, ngăn ngừa nấm bệnh và cung cấp CO2 cho cây quang hợp. Tránh đặt khay ở những nơi bí gió, ẩm thấp.

Kiểm soát tốt các yếu tố môi trường này sẽ giúp cây trồng trong khay khỏe mạnh và ít bị sâu bệnh tấn công hơn.

Phòng trừ sâu bệnh hại trên cây trồng khay

Mặc dù trồng trong khay có lợi thế về việc kiểm soát môi trường, nhưng cây vẫn có thể bị tấn công bởi sâu bệnh hại. Việc phát hiện sớm và xử lý kịp thời là rất quan trọng để bảo vệ cây.

Nhận biết dấu hiệu sâu bệnh

Thường xuyên kiểm tra cây trồng là biện pháp phòng ngừa tốt nhất. Dành vài phút mỗi ngày để quan sát lá, thân, gốc và mặt dưới lá của cây.

• Lá bị ăn, đục khoét: Dấu hiệu của sâu ăn lá, bọ cánh cứng, ốc sên.
• Lá bị vàng, xoăn, biến dạng: Có thể do rệp, bọ trĩ, nhện đỏ hoặc thiếu/thừa dinh dưỡng.
• Xuất hiện các đốm trên lá, thân: Dấu hiệu của nấm bệnh (đốm lá, sương mai…).
• Cây bị héo rũ dù giá thể vẫn ẩm: Có thể do nấm bệnh ở rễ hoặc thân cây (ví dụ: héo xanh).
• Có các sinh vật nhỏ bám trên lá, thân (màu trắng, xanh, đen): Chắc chắn là rệp hoặc bọ phấn trắng.
• Thấy mạng nhện rất mảnh dưới lá, lá có chấm nhỏ li ti: Dấu hiệu của nhện đỏ.

Biện pháp phòng ngừa

“Phòng bệnh hơn chữa bệnh” là nguyên tắc quan trọng trong trồng trọt hữu cơ.

• Chọn hạt giống/cây con khỏe mạnh: Mua từ nguồn uy tín như hatgiongnongnghiep1.vn để đảm bảo chất lượng và không mang mầm bệnh.
• Sử dụng giá thể sạch: Đảm bảo giá thể đã được xử lý hoặc ủ hoai mục đúng cách để loại bỏ mầm bệnh, trứng sâu.
• Vệ sinh khay và dụng cụ: Rửa sạch khay và các dụng cụ trồng (bay, xẻng) trước khi sử dụng lại.
• Thông gió tốt: Đảm bảo không khí lưu thông quanh khay để giảm độ ẩm, hạn chế nấm bệnh.
• Tưới nước đúng cách: Tránh tưới lên lá vào buổi tối.
• Kiểm tra thường xuyên: Quan sát cây hàng ngày để phát hiện sớm.
• Loại bỏ lá già, lá bệnh: Cắt tỉa kịp thời những lá bị vàng, bị bệnh để ngăn ngừa lây lan.
• Luân canh cây trồng: Không trồng cùng một loại cây hoặc các loại cây cùng họ trên cùng một khay liên tục. Thay đổi loại cây sau mỗi vụ thu hoạch để cắt đứt vòng đời sâu bệnh và ngăn ngừa suy kiệt dinh dưỡng đất.

Biện pháp xử lý khi có sâu bệnh

Khi phát hiện sâu bệnh, tùy thuộc vào mức độ và loại sâu bệnh mà áp dụng biện pháp xử lý phù hợp, ưu tiên các phương pháp an toàn.

• Bắt sâu bằng tay: Đối với sâu ăn lá, ốc sên có kích thước lớn, bạn có thể bắt trực tiếp bằng tay vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát.
• Dùng vòi nước phun mạnh: Đối với rệp, bọ phấn trắng bám trên lá, có thể dùng vòi nước phun mạnh để rửa trôi chúng.
• Sử dụng dung dịch tự chế:
  • Dung dịch nước tỏi, ớt, gừng: Xay nhuyễn tỏi, ớt, gừng, pha với nước và ngâm qua đêm. Lọc lấy nước và pha loãng với nước sạch (ví dụ 1 phần dung dịch gốc với 5-10 phần nước), thêm vài giọt nước rửa chén hữu cơ (giúp bám dính tốt hơn). Phun dung dịch này lên cây (cả mặt trên và mặt dưới lá) vào buổi chiều mát để xua đuổi hoặc tiêu diệt một số loại sâu, rệp.
  • Dung dịch xà phòng diệt côn trùng (Insecticidal Soap): Pha loãng xà phòng diệt côn trùng chuyên dụng (hoặc xà phòng rửa chén hữu cơ) với nước theo tỷ lệ khuyến cáo. Phun trực tiếp lên côn trùng gây hại (rệp, bọ trĩ, nhện đỏ). Xà phòng làm tắc nghẽn lỗ thở của côn trùng.
• Sử dụng thuốc BVTV sinh học: Khi sâu bệnh bùng phát mạnh và các biện pháp trên không hiệu quả, có thể cân nhắc sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật sinh học có nguồn gốc từ vi sinh vật (Bacillus thuringiensis diệt sâu ăn lá) hoặc chiết xuất thực vật (Neem oil). Luôn đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và tuân thủ thời gian cách ly.
• Loại bỏ cây bị bệnh nặng: Đối với cây bị nhiễm bệnh nặng không thể cứu chữa, nên nhổ bỏ cả cây và bầu đất để ngăn ngừa lây lan sang các cây khác.

Kiểm soát sâu bệnh là quá trình liên tục đòi hỏi sự quan sát và kiên nhẫn.

Thu hoạch và tái sử dụng khay

Thu hoạch đúng thời điểm và biết cách vệ sinh, tái sử dụng khay sẽ giúp bạn duy trì khu vườn khay bền vững và hiệu quả.

Thời điểm thu hoạch

Thời điểm thu hoạch phụ thuộc vào loại cây trồng.

• Rau ăn lá: Hầu hết có thể thu hoạch khi cây đạt kích thước mong muốn, thường là sau 3-6 tuần gieo trồng. Có thể thu hoạch “tỉa” (cắt lá ngoài, chừa lá non ở giữa để cây tiếp tục ra lá) hoặc thu hoạch cả cây tùy loại.
• Cây gia vị: Có thể bắt đầu thu hoạch khi cây đã cứng cáp và có nhiều lá. Tỉa lá hoặc ngọn thường xuyên còn giúp cây ra nhiều nhánh hơn, cho năng suất cao hơn.
• Cây ăn quả nhỏ: Thu hoạch khi quả đạt kích thước và màu sắc đặc trưng của giống. Thường xuyên kiểm tra và thu hoạch quả chín sẽ khuyến khích cây ra hoa kết quả nhiều hơn.

Thu hoạch vào buổi sáng sớm sau khi sương tan là thời điểm tốt nhất, khi cây đang đầy đủ nước và tươi ngon nhất.

Cách thu hoạch

• Với rau ăn lá: Dùng kéo hoặc dao sắc cắt cách gốc khoảng 2-3cm (nếu thu hoạch tỉa) hoặc nhổ cả cây (nếu thu hoạch cả cây). Tránh làm tổn thương rễ của cây bên cạnh nếu thu hoạch tỉa.
• Với cây gia vị: Dùng kéo cắt cành/lá cần thiết. Với các loại như húng quế, tía tô, nên cắt cả phần ngọn để cây đẻ nhánh.
• Với cây ăn quả: Dùng kéo hoặc tay ngắt nhẹ quả chín, tránh làm tổn thương cành hoặc các quả non bên cạnh.

Rau củ quả sau khi thu hoạch nên được rửa sạch và sử dụng ngay để giữ trọn vẹn dinh dưỡng và hương vị.

Vệ sinh và tái sử dụng khay

Sau khi thu hoạch hết vụ, khay cần được vệ sinh sạch sẽ trước khi trồng lứa mới.

1. Loại bỏ tàn dư thực vật: Nhổ bỏ hết gốc cây cũ, rễ và bất kỳ tàn dư lá, thân nào còn sót lại trong khay.
2. Xử lý giá thể cũ: Giá thể cũ có thể được tái sử dụng nhưng cần xử lý. Nếu cây vụ trước bị sâu bệnh nặng, nên bỏ hết giá thể cũ hoặc xử lý kỹ bằng cách phơi khô dưới nắng gắt vài ngày để tiêu diệt mầm bệnh. Nếu cây khỏe mạnh, giá thể cũ có thể trộn thêm phân bón hữu cơ, giá thể mới (xơ dừa, tro trấu) để tái tạo dinh dưỡng và cấu trúc trước khi sử dụng cho vụ sau.
3. Vệ sinh khay: Rửa sạch khay bằng nước và bàn chải để loại bỏ đất bám và cặn bẩn. Có thể dùng thêm xà phòng nhẹ hoặc dung dịch diệt khuẩn hữu cơ (như hydrogen peroxide pha loãng) nếu cây vụ trước bị bệnh.
4. Phơi khô: Phơi khay dưới nắng cho khô hoàn toàn trước khi cất trữ hoặc sử dụng lại.
5. Kiểm tra: Kiểm tra khay xem có bị nứt vỡ hoặc hỏng hóc gì không. Sửa chữa hoặc thay thế nếu cần thiết.

Việc vệ sinh kỹ lưỡng giúp ngăn ngừa sự lây lan của sâu bệnh từ vụ này sang vụ khác.

Một số lưu ý quan trọng khi trồng cây trong khay

Ngoài các kỹ thuật cơ bản, còn một số lưu ý nhỏ nhưng quan trọng giúp việc áp dụng cách trồng cây trong khay trồng của bạn thành công hơn.

Tránh ngập úng

Ngập úng là nguyên nhân hàng đầu khiến cây trồng trong khay bị chết. Rễ cây cần oxy để thở; khi bị ngâm trong nước lâu, rễ sẽ bị thiếu oxy, tổn thương và thối rữa, tạo điều kiện cho nấm bệnh tấn công. Luôn đảm bảo khay có lỗ thoát nước và kiểm tra độ ẩm giá thể trước khi tưới. Nếu lỡ tưới quá nhiều, cố gắng nghiêng khay để nước thừa chảy ra hoặc dùng vật liệu thấm hút đặt dưới đáy.

Thông gió

Không chỉ thông gió cho khu vực đặt khay, bản thân giá thể trong khay cũng cần độ thoáng khí tốt. Việc sử dụng các thành phần như xơ dừa, tro trấu, trấu hun, perlite/vermiculite trong giá thể giúp tạo ra các khoảng trống cho không khí lưu thông trong đất, cung cấp oxy cho rễ và ngăn ngừa úng nước.

Luân canh cây trồng

Như đã đề cập ở phần phòng trừ sâu bệnh, luân canh cây trồng là biện pháp hữu hiệu để ngăn ngừa suy kiệt dinh dưỡng đất và cắt đứt vòng đời của nhiều loại sâu bệnh, dịch hại tích tụ trong đất. Sau khi thu hoạch một loại cây, hãy thử trồng một loại cây khác không cùng họ trong khay đó. Ví dụ: sau khi trồng rau cải, có thể chuyển sang trồng đậu hoặc cây gia vị.

Giải đáp các câu hỏi thường gặp

Khi bắt đầu trồng cây trong khay, chắc hẳn bạn sẽ có nhiều thắc mắc. Dưới đây là giải đáp cho một số câu hỏi phổ biến.

Trồng cây trong khay có cần thoát nước không?

Có, tuyệt đối cần. Khay trồng bắt buộc phải có lỗ thoát nước ở đáy. Nước thừa sau khi tưới cần phải thoát ra ngoài để tránh tình trạng ngập úng, gây hại cho rễ cây. Nếu khay không có lỗ thoát nước, bạn cần tự tạo lỗ bằng cách khoan hoặc đục.

Loại đất nào tốt nhất cho khay trồng?

Không có một loại “đất” duy nhất là tốt nhất. Hỗn hợp giá thể được pha trộn từ nhiều thành phần mới là lý tưởng. Giá thể tốt nhất cho khay trồng là hỗn hợp tơi xốp, thoáng khí, thoát nước tốt nhưng vẫn giữ được độ ẩm cần thiết, giàu dinh dưỡng và không chứa mầm bệnh. Công thức trộn đã nêu ở trên là một gợi ý tốt. Tránh sử dụng trực tiếp đất thịt nặng trong vườn vì nó dễ bị nén chặt trong khay, gây bí rễ.

Làm sao biết cây thiếu nước hay thừa nước?

Quan sát cây là cách tốt nhất.

• Thiếu nước: Lá cây sẽ có dấu hiệu héo rũ, mềm nhũn, màu sắc nhạt hơn. Giá thể trong khay khô, nhẹ, có thể co lại tách khỏi thành khay.
• Thừa nước/Úng nước: Lá cây có thể vẫn xanh tươi ban đầu nhưng sẽ dần chuyển sang màu vàng, có dấu hiệu úa. Rễ cây có thể bị thối, có mùi khó chịu. Giá thể trong khay luôn ẩm ướt, nặng trĩu, bề mặt có thể nổi rêu hoặc có váng.

Kiểm tra độ ẩm giá thể bằng ngón tay là biện pháp chính xác nhất để xác định khi nào cần tưới.

Có thể trồng cây lâu năm trong khay không?

Đối với hầu hết các loại cây lâu năm có kích thước lớn (cây ăn quả thân gỗ, cây cảnh lớn), khay trồng thông thường không đủ lớn và sâu để bộ rễ phát triển mạnh mẽ và cây đạt kích thước tối đa. Tuy nhiên, bạn có thể trồng các loại cây bụi nhỏ, cây ăn quả dạng lùn (như chanh lùn, ổi mini) hoặc rau gia vị lâu năm (như sả, gừng, nghệ, hương thảo) trong các loại khay hoặc chậu có kích thước đủ lớn, sâu và đảm bảo lượng giá thể dinh dưỡng đủ để cây sống và phát triển qua nhiều năm. Định kỳ cần thay giá thể hoặc bổ sung dinh dưỡng mạnh hơn.

Phát triển vườn rau/cây cảnh khay của bạn

Khi đã thành thạo cách trồng cây trong khay trồng cơ bản, bạn hoàn toàn có thể mở rộng quy mô hoặc thử nghiệm những điều mới mẻ hơn.

Mở rộng quy mô

Nếu có thêm không gian, bạn có thể tăng số lượng khay trồng. Sắp xếp khay theo từng khu vực riêng biệt cho từng loại cây hoặc theo nhu cầu ánh sáng của chúng. Có thể sử dụng các hệ thống kệ tầng để xếp khay, giúp tiết kiệm diện tích theo chiều dọc, đặc biệt phù hợp với ban công hoặc sân thượng nhỏ. Hệ thống khay ghép nối hoặc khay có chân đứng cũng là những lựa chọn tiện lợi.

Kết hợp nhiều loại cây

Bạn có thể trồng nhiều loại cây khác nhau trong cùng một khay lớn, miễn là chúng có nhu cầu về ánh sáng, nước và dinh dưỡng tương tự nhau. Ví dụ, trồng rau ăn lá xen kẽ với một số loại cây gia vị có tác dụng xua đuổi côn trùng (như húng quế, bạc hà). Việc kết hợp này không chỉ tạo sự đa dạng cho khu vườn mà còn có thể hỗ trợ lẫn nhau giữa các loại cây (Companion Planting). Tuy nhiên, cần đảm bảo khoảng cách giữa các cây đủ rộng để chúng không cạnh tranh gay gắt.

Việc áp dụng đúng cách trồng cây trong khay trồng sẽ mở ra thế giới làm vườn xanh mát ngay cả trong không gian nhỏ hẹp. Từ lựa chọn khay phù hợp, chuẩn bị giá thể, đến các kỹ thuật chăm sóc và phòng trừ sâu bệnh, mỗi bước đều đóng góp vào sự thành công của khu vườn khay. Hy vọng những hướng dẫn chi tiết trong bài viết này sẽ giúp bạn tự tin bắt đầu và duy trì niềm đam mê trồng trọt, mang lại những thành quả tươi ngon và rực rỡ ngay tại nhà.