Cây quách, với tên khoa học Limonia acidissima, là loại cây ăn quả nhiệt đới được ưa chuộng bởi hương vị độc đáo và giá trị dinh dưỡng. Không chỉ là thức uống giải khát tuyệt vời, quả quách còn được biết đến với nhiều công dụng trong y học cổ truyền. Nếu bạn đang tìm hiểu cách trồng cây quách để có thể tự tay thu hoạch những trái quách thơm ngon, bài viết này từ hatgiongnongnghiep1.vn sẽ là cẩm nang chi tiết, hướng dẫn bạn từng bước từ khâu chuẩn bị đơn giản đến kỹ thuật chăm sóc chuyên sâu nhất.
Giới Thiệu Về Cây Quách và Giá Trị Của Nó
Cây quách là một loại cây gỗ nhỏ đến trung bình, thường cao khoảng 9-10 mét, đôi khi có thể đạt tới 15 mét. Thân cây có vỏ sần sùi, màu xám và thường có gai nhọn, đặc biệt là ở các cành non. Lá cây quách là lá kép lông chim lẻ, thường có 5-7 lá chét nhỏ, mép lá có răng cưa nhỏ và có mùi thơm đặc trưng khi vò nát. Cây ra hoa màu trắng xanh hoặc hơi đỏ, mọc thành chùm ở nách lá hoặc đầu cành.
Quả quách là điểm đặc trưng nhất của cây. Quả có hình cầu, đường kính khoảng 5-9 cm, vỏ rất cứng và sần sùi, màu xám trắng hoặc vàng nhạt khi chín. Bên trong, thịt quả mềm, màu nâu sẫm, chứa nhiều hạt nhỏ và được bao bọc bởi các sợi xơ. Mùi của quả quách chín rất nồng, đặc trưng và vị chua ngọt độc đáo, đôi khi hơi chát.
Quả quách được sử dụng phổ biến nhất để làm nước giải khát. Thịt quả chín được dầm với đường, đá, sữa hoặc nước cốt dừa tạo nên một thức uống chua ngọt, béo ngậy, rất được ưa chuộng. Ngoài ra, quả quách còn có thể làm mứt, thạch hoặc dùng trong các món tráng miệng khác. Vỏ quả cứng thường được tận dụng làm đồ thủ công.
Trong y học cổ truyền, quả quách và các bộ phận khác của cây cũng có nhiều công dụng. Người ta tin rằng quả quách có tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc, hỗ trợ tiêu hóa. Vỏ cây, lá và rễ cũng được dùng trong một số bài thuốc dân gian để trị các bệnh về đường ruột, tiêu chảy, hoặc dùng làm thuốc hạ sốt. Nhựa cây đôi khi cũng được sử dụng.
Về mặt kinh tế, cây quách mang lại thu nhập cho người trồng, đặc biệt ở các vùng có khí hậu phù hợp. Quả quách tươi được tiêu thụ nội địa và đôi khi xuất khẩu. Việc trồng quách không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần đa dạng hóa cây trồng, bảo vệ môi trường. Cây quách cũng là một phần của văn hóa ẩm thực và nông nghiệp ở nhiều vùng nhiệt đới.
Chọn Giống Quách Phù Hợp
Việc chọn giống quách phù hợp là yếu tố quan trọng đầu tiên quyết định đến năng suất và khả năng chống chịu sâu bệnh của cây sau này. Có nhiều cách để bắt đầu trồng cây quách, chủ yếu là từ hạt, chiết cành hoặc ghép cành. Mỗi phương pháp đều có những ưu nhược điểm riêng và phù hợp với mục đích trồng khác nhau.
Trồng cây quách từ hạt là phương pháp truyền thống, đơn giản và chi phí thấp. Tuy nhiên, cây trồng từ hạt thường có thời gian sinh trưởng dài hơn trước khi cho quả, có thể mất từ 8 đến 15 năm. Ngoài ra, cây con từ hạt có thể không giữ được đặc tính tốt của cây mẹ (ví dụ: chất lượng quả, năng suất). Phương pháp này phù hợp nếu bạn trồng với số lượng lớn hoặc không quá quan trọng về thời gian thu hoạch.
Phương pháp chiết cành hoặc ghép cành mang lại nhiều ưu điểm vượt trội. Cây quách được chiết hoặc ghép từ cành của cây mẹ đã trưởng thành, có năng suất và chất lượng quả tốt sẽ giữ nguyên được các đặc tính này. Thời gian cho quả cũng nhanh hơn đáng kể, thường chỉ mất khoảng 3-5 năm sau khi trồng. Phương pháp này phù hợp với việc trồng thương mại hoặc khi bạn muốn nhanh chóng thu hoạch quả. Tuy nhiên, chi phí cho cây giống chiết/ghép thường cao hơn và kỹ thuật nhân giống đòi hỏi người thực hiện phải có kinh nghiệm.
Khi chọn cây giống, dù là từ hạt, chiết hay ghép, bạn cần chú ý đến sức khỏe của cây con. Cây giống tốt phải có thân thẳng, không cong queo, lá xanh tốt, không có dấu hiệu sâu bệnh hại như đốm lá, vàng lá, hoặc côn trùng bám trên thân cành. Gốc ghép (đối với cây ghép) phải liền sẹo tốt, không bị nứt hoặc gãy. Chiều cao cây con thường khoảng 30-50 cm là phù hợp để trồng. Mua cây giống tại các vườn ươm uy tín sẽ đảm bảo chất lượng và nguồn gốc giống.
Chuẩn Bị Điều Kiện Trồng Cây Quách
Việc chuẩn bị điều kiện môi trường trước khi trồng sẽ tạo nền tảng vững chắc cho cây quách phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao. Các yếu tố quan trọng cần xem xét bao gồm vị trí trồng, đặc điểm đất và cách chuẩn bị đất.
Vị Trí Trồng Lý Tưởng
Cây quách là cây ưa sáng và cần nhiều ánh nắng mặt trời để sinh trưởng tốt và ra hoa kết quả. Do đó, vị trí trồng cây quách nên là nơi nhận được ánh nắng trực tiếp ít nhất 6-8 giờ mỗi ngày. Tránh trồng cây ở những nơi bị che bóng bởi các công trình xây dựng hoặc cây lớn khác, vì thiếu ánh sáng sẽ khiến cây còi cọc, lá nhạt màu và ít đậu quả.
Ngoài ánh sáng, cây quách cũng cần được bảo vệ khỏi gió mạnh, đặc biệt là khi cây còn non hoặc trong giai đoạn đậu quả. Gió lớn có thể làm gãy cành, rụng hoa hoặc quả non, ảnh hưởng đến năng suất. Nếu khu vực trồng thường xuyên có gió mạnh, bạn nên cân nhắc trồng cây chắn gió xung quanh hoặc chọn vị trí khuất gió. Tuy nhiên, nơi trồng cũng cần đảm bảo thông thoáng để hạn chế sự phát triển của nấm bệnh.
Khi cây trưởng thành, cây quách có thể đạt kích thước khá lớn với tán rộng. Do đó, bạn cần đảm bảo có đủ không gian cho cây phát triển, tránh trồng quá gần nhau hoặc gần nhà, tường rào, đường dây điện. Khoảng cách trồng phù hợp thường từ 8-10 mét giữa các cây tùy thuộc vào phương pháp nhân giống và mục tiêu trồng.
Đặc Điểm Đất Trồng
Cây quách không quá kén đất, nhưng sinh trưởng tốt nhất trên các loại đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và có khả năng thoát nước tốt. Đất thịt pha cát hoặc đất phù sa là những lựa chọn lý tưởng. Đất cần có độ thông thoáng cao để rễ cây phát triển và hấp thụ oxy.
Khả năng thoát nước của đất là cực kỳ quan trọng đối với cây quách. Cây không chịu được ngập úng, rễ bị ngâm nước lâu ngày sẽ dễ bị thối, dẫn đến cây suy yếu và chết. Do đó, tránh trồng quách ở những vùng đất trũng, đất sét nặng hoặc những nơi dễ bị ngập nước vào mùa mưa. Nếu đất trồng của bạn có độ thoát nước kém, bạn có thể cải tạo bằng cách trộn thêm cát, tro trấu, hoặc đắp mô đất cao lên trước khi trồng.
Độ pH của đất phù hợp cho cây quách thường nằm trong khoảng 5.5 đến 7.5, tức là từ hơi chua đến trung tính. Nếu đất quá chua (pH thấp), bạn có thể bón thêm vôi bột để nâng pH. Nếu đất quá kiềm (pH cao), có thể sử dụng các vật liệu hữu cơ hoặc lưu huỳnh để điều chỉnh. Việc kiểm tra độ pH của đất trước khi trồng sẽ giúp bạn có biện pháp cải tạo phù hợp, tạo điều kiện tối ưu cho cây.
Chuẩn Bị Đất Trước Khi Trồng
Sau khi đã chọn được vị trí và xác định loại đất, bước tiếp theo là chuẩn bị đất trồng. Đối với trồng trên diện tích lớn, bạn cần làm sạch cỏ dại, cày bừa đất thật kỹ để đất tơi xốp và loại bỏ các tàn dư thực vật cũ.
Nếu trồng đơn lẻ hoặc số lượng ít, bạn cần đào hố trồng cây. Kích thước hố trồng lý tưởng thường là 60x60x60 cm hoặc lớn hơn (80x80x80 cm) tùy theo kích thước bầu cây giống. Đào hố lớn giúp đất xung quanh tơi xốp, tạo không gian cho rễ non phát triển ban đầu. Lớp đất mặt khi đào hố nên để riêng, lớp đất dưới cho sang một bên khác.
Việc cải tạo đất trong hố trồng là rất cần thiết, đặc biệt là trên những loại đất nghèo dinh dưỡng hoặc có kết cấu kém. Trộn đều lớp đất mặt với phân hữu cơ hoai mục (phân bò, phân gà, phân chuồng đã ủ), phân xanh, trấu hun, xơ dừa hoặc mùn cưa. Tỷ lệ trộn khoảng 1 phần phân hữu cơ với 2-3 phần đất. Bạn cũng có thể bổ sung thêm một ít phân lân hoặc vôi bột nếu đất bị chua. Hỗn hợp đất sau khi trộn sẽ được lấp xuống đáy hố.
Đối với trồng cây quách trong chậu, bạn cần chuẩn bị chậu có kích thước đủ lớn (đường kính tối thiểu 50-60 cm cho cây con) và có lỗ thoát nước tốt ở đáy. Hỗn hợp đất trồng trong chậu cũng cần tơi xốp và giàu dinh dưỡng, tương tự như đất trồng ngoài vườn, nhưng có thể bổ sung thêm nhiều vật liệu thoát nước như sỏi, gạch vụn lót đáy chậu.
Các Phương Pháp Nhân Giống Cây Quách
Có ba phương pháp nhân giống cây quách phổ biến, mỗi phương pháp có ưu nhược điểm riêng và ảnh hưởng đến thời gian cây bắt đầu cho quả cũng như đặc tính của cây con.
Trồng Từ Hạt
Trồng từ hạt là phương pháp đơn giản và tiết kiệm nhất, phù hợp với việc nhân giống số lượng lớn hoặc khi không yêu cầu cao về đặc tính cây mẹ. Hạt quách được lấy từ những quả chín già, khỏe mạnh, không bị sâu bệnh. Sau khi tách hạt ra khỏi thịt quả, cần rửa sạch lớp thịt xơ bám quanh hạt.
Một số nguồn khuyên nên ngâm hạt trong nước ấm khoảng 2-3 giờ hoặc xử lý nhẹ vỏ hạt để tăng tỷ lệ nảy mầm, do vỏ hạt quách khá cứng. Sau khi xử lý, hạt có thể gieo trực tiếp vào bầu đất hoặc khay ươm. Đất gieo hạt nên là hỗn hợp đất tơi xốp, sạch bệnh, có thể trộn thêm cát hoặc trấu hun để tăng độ thoát nước. Gieo hạt sâu khoảng 1-2 cm, lấp đất nhẹ và tưới ẩm.
Đặt khay hoặc bầu ươm ở nơi có ánh sáng nhẹ, tránh ánh nắng trực tiếp gay gắt và giữ ẩm đều cho đất. Thời gian nảy mầm của hạt quách có thể khá lâu, từ vài tuần đến vài tháng tùy điều kiện. Khi cây con mọc được 2-3 lá thật và đạt chiều cao khoảng 15-20 cm, có thể tiến hành cấy cây sang bầu lớn hơn hoặc trồng trực tiếp ra vườn nếu điều kiện thời tiết và đất đã sẵn sàng. Cây trồng từ hạt sẽ mất thời gian dài hơn để trưởng thành và cho quả so với các phương pháp nhân giống vô tính.
Chiết Cành
Chiết cành là phương pháp nhân giống vô tính phổ biến cho cây ăn quả, giúp giữ nguyên đặc tính của cây mẹ và cho quả nhanh hơn. Đối với cây quách, phương pháp chiết cành thường được thực hiện trên những cành bánh tẻ, khỏe mạnh, không sâu bệnh, có đường kính khoảng 1-2 cm. Thời điểm chiết cành tốt nhất thường là vào mùa xuân hoặc đầu mùa mưa, khi cây đang trong giai đoạn sinh trưởng mạnh.
Quy trình chiết cành bao gồm việc khoanh vỏ một đoạn trên cành đã chọn, chiều dài đoạn khoanh vỏ khoảng 2-3 cm, cách gốc cành khoảng 30-40 cm. Bóc sạch lớp vỏ và lớp tượng tầng (màng mỏng giữa vỏ và gỗ) để ngăn cành liền vỏ lại. Để khô vết khoanh vỏ khoảng 1-2 ngày. Sau đó, dùng dao sắc cạo nhẹ lớp gỗ lộ ra.
Bôi thuốc kích thích ra rễ (như IBA, NAA) vào mép trên của vết khoanh vỏ. Chuẩn bị bầu chiết bằng cách trộn hỗn hợp đất tơi xốp với rễ lục bình khô băm nhỏ, xơ dừa hoặc rêu giữ ẩm. Bầu chiết được bó quanh vết khoanh vỏ, đảm bảo che kín hết phần vỏ đã bóc. Dùng nilong trong quấn chặt bầu chiết lại, buộc cố định hai đầu để giữ ẩm.
Sau khi chiết khoảng 1-2 tháng, rễ sẽ bắt đầu mọc ra từ mép trên của vết khoanh vỏ. Khi rễ đã mọc nhiều, chuyển sang màu vàng ngà hoặc hơi nâu và nhìn rõ qua lớp nilong, có thể cắt cành chiết ra khỏi cây mẹ. Cắt dưới bầu chiết khoảng 1-2 cm. Gỡ bỏ lớp nilong, trồng cành chiết vào bầu đất nhỏ hoặc chậu, đặt ở nơi râm mát và tưới nước giữ ẩm cho đến khi cây ra lá non và phát triển ổn định rồi mới đưa ra trồng ngoài vườn.
Ghép Cành
Ghép cành là phương pháp nhân giống tiên tiến, kết hợp ưu điểm của hai cây: gốc ghép khỏe mạnh, chống chịu tốt với điều kiện đất đai hoặc sâu bệnh; cành ghép (cành lấy từ cây quách cho quả ngon, năng suất cao) mang đặc tính về quả. Phương pháp này đòi hỏi kỹ thuật cao hơn chiết cành nhưng cho tỷ lệ thành công cao và cây phát triển nhanh, cho quả sớm.
Gốc ghép cho cây quách thường là cây quách trồng từ hạt, có tuổi đời khoảng 6 tháng đến 1 năm, thân cây khỏe mạnh, đường kính gốc phù hợp với cành ghép. Cành ghép là cành bánh tẻ, khỏe mạnh, không sâu bệnh, có mắt ngủ rõ ràng, được lấy từ cây mẹ có đặc tính tốt. Thời điểm ghép tốt nhất thường vào mùa khô hoặc đầu mùa mưa, khi cây đang sinh trưởng nhưng không quá ẩm ướt.
Có nhiều kỹ thuật ghép khác nhau như ghép nêm, ghép mắt nhỏ có gỗ, ghép áp… Kỹ thuật phổ biến là ghép mắt nhỏ có gỗ. Chọn một mắt ngủ trên cành ghép, dùng dao sắc khoanh vỏ tạo thành hình chữ nhật hoặc hình khiên nhỏ bao quanh mắt ghép. Bóc nhẹ nhàng mắt ghép cùng một lớp gỗ mỏng bên dưới. Trên gốc ghép, chọn vị trí phù hợp (thường cách gốc khoảng 15-20 cm), rạch vỏ tạo hình tương ứng với mắt ghép, bóc vỏ gốc ghép tại vị trí đó.
Đặt mắt ghép vào vị trí vừa bóc vỏ trên gốc ghép, sao cho lớp tượng tầng của mắt ghép tiếp xúc tốt với lớp tượng tầng của gốc ghép. Dùng dây nilong chuyên dụng để quấn chặt vết ghép, chỉ để hở phần mắt ngủ hoặc quấn cả mắt ngủ rồi khoét nhẹ sau khi ghép thành công. Quấn từ dưới lên trên, đảm bảo nước không thể lọt vào vết ghép.
Sau khoảng 2-3 tuần, nếu mắt ghép còn xanh tươi, không bị khô hoặc chuyển màu đen, đó là dấu hiệu vết ghép đã dính. Khi mắt ghép nảy mầm và lá non bắt đầu phát triển, bạn có thể nới lỏng dần hoặc tháo dây ghép. Cắt bỏ phần ngọn của gốc ghép phía trên mắt ghép để tập trung dinh dưỡng nuôi cành ghép. Cây ghép cần được chăm sóc cẩn thận trong giai đoạn đầu, đặt ở nơi râm mát, tránh gió mạnh và tưới nước giữ ẩm đều đặn.
Hướng Dẫn Trồng Cây Quách Xuống Đất
Đây là bước trực tiếp thực hiện cách trồng cây quách ra vị trí cố định, dù là ngoài vườn hay chuyển từ chậu ươm sang chậu lớn hơn. Thời điểm trồng cây quách lý tưởng thường là vào đầu mùa mưa ở các vùng khí hậu nhiệt đới (khoảng tháng 5-7 dương lịch) hoặc vào mùa xuân ở những vùng có khí hậu ôn hòa hơn. Việc trồng vào thời điểm này giúp cây con dễ dàng thích nghi với môi trường mới do có độ ẩm cao và nhiệt độ không quá khắc nghiệt.
Trước khi trồng, đảm bảo hố trồng đã được chuẩn bị và lấp đất trộn sẵn như đã hướng dẫn ở phần trên. Khoảng 1-2 tuần sau khi lấp đất, có thể tiến hành trồng cây. Tưới nước nhẹ vào bầu cây giống trước khi trồng để giữ cho đất bầu không bị vỡ khi thao tác.
Nhẹ nhàng dùng dao rạch bỏ lớp vỏ bầu nilong hoặc lấy cây ra khỏi chậu ươm. Cẩn thận không làm vỡ bầu đất và làm tổn thương rễ cây. Nếu rễ bị bó chặt hoặc mọc xoắn quanh bầu, nhẹ nhàng gỡ rễ ra hoặc cắt bỏ những rễ bị xoắn quá mức.
Đặt bầu cây vào giữa hố trồng, điều chỉnh sao cho mặt bầu cây (vị trí rễ bắt đầu mọc ra từ thân) ngang bằng hoặc cao hơn một chút so với mặt đất xung quanh. Điều này giúp tránh tình trạng nước đọng ở gốc cây gây thối rễ. Sau khi đặt cây đúng vị trí, tiến hành lấp đất xung quanh gốc. Sử dụng hỗn hợp đất đã chuẩn bị để lấp đầy hố. Vừa lấp đất vừa nén nhẹ xung quanh gốc để đất bám chặt vào bầu rễ, loại bỏ các túi khí trong đất. Không nén quá chặt vì sẽ làm đất bí, cản trở sự phát triển của rễ.
Sau khi lấp đất xong, tạo một vòng đất cao khoảng 10-15 cm xung quanh gốc cây (cách gốc khoảng 30-40 cm) để tạo thành bồn hoặc rãnh tưới nước. Điều này giúp giữ nước khi tưới, đảm bảo nước ngấm sâu xuống vùng rễ. Tưới nước thật đẫm ngay sau khi trồng để đất bầu và đất trong hố kết nối với nhau, cung cấp đủ độ ẩm cho cây. Lượng nước cần đủ để đất ẩm sâu xuống vùng rễ.
Cuối cùng, phủ một lớp vật liệu giữ ẩm như rơm rạ, cỏ khô, vỏ trấu, mùn cưa hoặc lá cây khô xung quanh gốc cây, cách gốc một khoảng nhỏ để tránh ẩm quá mức gây nấm bệnh. Lớp vật liệu phủ gốc này giúp giữ ẩm cho đất, hạn chế cỏ dại phát triển và điều hòa nhiệt độ đất. Độ dày lớp phủ khoảng 5-10 cm. Sau khi trồng, cần tiếp tục tưới nước đều đặn, đặc biệt là trong 2-3 tuần đầu tiên để cây bén rễ và phục hồi sau khi chuyển vị trí.
Kỹ Thuật Chăm Sóc Cây Quách Sau Khi Trồng
Sau khi cây quách đã bén rễ và bắt đầu sinh trưởng ổn định, việc chăm sóc đúng kỹ thuật là yếu tố quyết định đến sự phát triển của cây, khả năng ra hoa đậu quả và tuổi thọ của cây. Các công việc chăm sóc bao gồm tưới nước, bón phân, cắt tỉa, kiểm soát sâu bệnh và bảo vệ cây khỏi thời tiết khắc nghiệt.
Tưới Nước
Tưới nước là một trong những công việc chăm sóc quan trọng nhất, đặc biệt là đối với cây quách non hoặc trong giai đoạn ra hoa kết quả. Cây quách cần độ ẩm đất ổn định, nhưng không chịu được úng nước.
Đối với cây quách non (dưới 3 tuổi), cần tưới nước đều đặn để duy trì độ ẩm cho đất. Tần suất tưới phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, loại đất và mùa trong năm. Vào mùa khô, có thể cần tưới 1-2 lần mỗi ngày. Vào mùa mưa, chỉ cần tưới bổ sung khi thấy đất khô. Cách tốt nhất để kiểm tra độ ẩm đất là dùng ngón tay hoặc một que gỗ nhỏ cắm sâu vào đất khoảng 5-10 cm. Nếu đất vẫn còn ẩm, chưa cần tưới. Nếu đất khô, cần tưới ngay.
Khi cây quách đã trưởng thành, hệ rễ đã phát triển rộng và ăn sâu hơn, cây có khả năng chịu hạn tốt hơn. Tuy nhiên, trong giai đoạn ra hoa và phát triển quả, cây vẫn cần đủ nước để đảm bảo hoa không bị rụng và quả phát triển đầy đặn, chất lượng tốt. Vào thời kỳ này, cần tăng cường lượng nước tưới.
Nên tưới nước vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát để cây hấp thụ nước tốt nhất và hạn chế bay hơi. Tưới nước trực tiếp vào gốc và vùng đất xung quanh gốc (trong bồn tưới) cho đến khi đất đủ ẩm. Tránh tưới nước lên lá và thân cây vào buổi tối, đặc biệt là vào mùa mưa hoặc khi thời tiết ẩm ướt, vì độ ẩm cao kéo dài có thể tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh phát triển.
Bón Phân
Cung cấp đủ dinh dưỡng thông qua việc bón phân là yếu tố then chốt giúp cây quách sinh trưởng khỏe mạnh, ra hoa sai và cho quả chất lượng cao. Cây quách cần các nguyên tố đa lượng (Nitrogen – Đạm, Phosphorus – Lân, Potassium – Kali) và các nguyên tố trung, vi lượng cho sự phát triển của mình.
Trong giai đoạn cây quách non (1-3 tuổi), mục tiêu chính là thúc đẩy sự phát triển của thân, cành và bộ rễ. Giai đoạn này nên ưu tiên bón các loại phân có hàm lượng Đạm cao hơn để kích thích sinh trưởng. Có thể sử dụng phân hữu cơ hoai mục hoặc phân NPK có tỷ lệ Đạm cao như 20-10-10. Tần suất bón khoảng 1-2 tháng/lần, liều lượng tăng dần theo tuổi cây.
Khi cây bắt đầu bước vào giai đoạn kinh doanh (cho quả), nhu cầu dinh dưỡng của cây thay đổi. Cây cần nhiều Lân và Kali hơn để thúc đẩy quá trình ra hoa, đậu quả và nâng cao chất lượng quả. Trước khi cây ra hoa khoảng 1-2 tháng, nên bón thúc bằng phân NPK có hàm lượng Lân và Kali cao hơn (ví dụ: 10-20-20 hoặc 15-15-15) hoặc bổ sung thêm phân Lân, Kali riêng lẻ. Sau khi đậu quả và quả bắt đầu phát triển, tiếp tục bón thêm một đợt phân NPK hoặc Kali để quả lớn nhanh và ngọt hơn.
Ngoài phân vô cơ, việc bón phân hữu cơ định kỳ (1-2 lần/năm) là rất quan trọng. Phân hữu cơ không chỉ cung cấp dinh dưỡng từ từ cho cây mà còn giúp cải tạo đất, làm đất tơi xốp hơn, tăng khả năng giữ ẩm và hoạt động của vi sinh vật có lợi trong đất. Có thể sử dụng phân chuồng hoai mục, phân xanh, phân trùn quế… bón quanh gốc cây hoặc trộn vào đất khi cải tạo.
Cách bón phân thường là rải phân xung quanh gốc cây theo hình chiếu tán cây, sau đó xới nhẹ đất để phân trộn đều và tưới nước để phân tan và ngấm xuống đất. Tránh bón phân quá sát gốc cây, đặc biệt là phân vô cơ, vì có thể gây cháy rễ. Liều lượng bón cần tuân thủ hướng dẫn trên bao bì phân bón hoặc theo khuyến cáo của các chuyên gia nông nghiệp.
Cắt Tỉa
Cắt tỉa là kỹ thuật chăm sóc cây quách quan trọng nhằm tạo hình tán cây, loại bỏ cành sâu bệnh, cành khô, cành vượt, giúp cây thông thoáng, tập trung dinh dưỡng nuôi cành khỏe mạnh và kích thích ra hoa đậu quả. Cắt tỉa định kỳ giúp cây có tán đẹp, dễ dàng chăm sóc và thu hoạch.
Đối với cây quách non, mục tiêu cắt tỉa là tạo bộ khung tán cây vững chắc. Chọn giữ lại 3-5 cành cấp 1 phân bố đều quanh thân chính, tạo thành bộ tán thông thoáng. Cắt bỏ những cành mọc xiên, mọc quá thấp, cành cạnh tranh với cành chính.
Đối với cây quách trưởng thành, việc cắt tỉa thường được thực hiện sau vụ thu hoạch quả. Loại bỏ tất cả các cành khô, cành bị sâu bệnh, cành mọc chồng chéo lên nhau hoặc mọc quá dày trong tán. Cắt tỉa bớt những cành vượt, cành yếu không có khả năng cho quả. Cắt tỉa giúp ánh sáng và không khí lưu thông tốt hơn trong tán cây, hạn chế sâu bệnh hại.
Đôi khi, cần cắt tỉa những cành mọc quá cao hoặc quá rộng để giữ cho cây có kích thước phù hợp, thuận tiện cho việc chăm sóc và thu hoạch. Khi cắt tỉa, cần sử dụng dụng cụ sắc bén và sạch sẽ để vết cắt phẳng, nhanh liền sẹo, tránh nhiễm bệnh. Bôi keo liền sẹo hoặc vôi vào các vết cắt lớn để bảo vệ cây.
Kiểm Soát Cỏ Dại và Sâu Bệnh
Cỏ dại cạnh tranh nước, dinh dưỡng và ánh sáng với cây quách, đồng thời có thể là nơi trú ngụ của sâu bệnh hại. Do đó, cần thường xuyên làm sạch cỏ dại xung quanh gốc cây và trong vườn. Việc phủ gốc bằng vật liệu hữu cơ như rơm rạ, cỏ khô là một biện pháp hiệu quả để hạn chế cỏ dại.
Cây quách tương đối ít bị sâu bệnh hại so với một số loại cây ăn quả khác, tuy nhiên vẫn có thể gặp phải một số vấn đề. Các loại sâu phổ biến có thể tấn công cây quách bao gồm rệp sáp, rệp vảy, sâu đục thân, sâu ăn lá. Bệnh hại thường gặp là nấm gây thối rễ (do úng nước), bệnh đốm lá, bệnh thán thư.
Để phòng trừ sâu bệnh, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp. Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện sớm dấu hiệu sâu bệnh. Vệ sinh vườn sạch sẽ, thu gom và tiêu hủy các cành lá bị bệnh. Bón phân cân đối, tưới nước hợp lý để cây khỏe mạnh, có sức đề kháng tốt. Sử dụng các biện pháp phòng trừ sinh học như thiên địch hoặc các chế phẩm sinh học an toàn.
Khi sâu bệnh bùng phát mạnh và không thể kiểm soát bằng các biện pháp khác, có thể cân nhắc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học. Tuy nhiên, cần sử dụng thuốc đúng loại, đúng liều lượng, đúng thời điểm và tuân thủ nghiêm ngặt thời gian cách ly để đảm bảo an toàn cho người và môi trường. Ưu tiên sử dụng các loại thuốc có nguồn gốc sinh học hoặc ít độc hại.
Bảo Vệ Cây Khỏi Điều Kiện Thời Tiết Khắc Nghiệt
Cây quách là cây nhiệt đới, ưa nóng ẩm. Ở những vùng có mùa đông lạnh hoặc sương muối, cây quách non có thể bị ảnh hưởng. Cần có biện pháp che chắn cho cây non trong những đợt rét đậm, sương muối.
Trong mùa khô hạn kéo dài, cần tăng cường tưới nước để tránh cây bị stress do thiếu nước, làm ảnh hưởng đến sự phát triển và khả năng đậu quả. Việc phủ gốc giúp giữ ẩm đất trong mùa khô.
Vào mùa mưa bão, gió mạnh có thể làm gãy cành hoặc đổ cây. Đối với cây non, có thể làm cọc chống đỡ. Cắt tỉa tạo tán cây thông thoáng cũng giúp giảm thiểu tác động của gió.
Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Sự Phát Triển Của Cây Quách
Sự sinh trưởng và phát triển của cây quách phụ thuộc vào nhiều yếu tố kết hợp. Hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp người trồng có những điều chỉnh phù hợp để tối ưu hóa năng suất.
Khí hậu là yếu tố quan trọng hàng đầu. Cây quách sinh trưởng tốt nhất trong điều kiện khí hậu nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới ấm áp, có nhiệt độ trung bình cao, độ ẩm không khí tương đối. Cây cần đủ nắng và chịu lạnh kém. Nhiệt độ quá thấp hoặc sương muối kéo dài có thể gây hại cho cây, đặc biệt là cây non.
Chất lượng đất và độ phì nhiêu của đất ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng của cây. Đất tơi xốp, giàu mùn, thoát nước tốt và có độ pH phù hợp sẽ giúp rễ cây phát triển mạnh, từ đó cây sinh trưởng khỏe khoắn. Đất bạc màu, kém dinh dưỡng hoặc bị nén chặt sẽ làm cây còi cọc.
Nước tưới là yếu tố không thể thiếu. Thiếu nước trong thời gian dài sẽ làm cây chậm phát triển, rụng lá, rụng hoa, rụng quả. Ngược lại, thừa nước, đặc biệt là úng ngập, sẽ gây thối rễ và chết cây. Việc điều chỉnh lượng nước tưới phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây và điều kiện thời tiết là rất quan trọng.
Dinh dưỡng được cung cấp thông qua phân bón quyết định sức sống và năng suất của cây. Thiếu hụt các nguyên tố dinh dưỡng đa lượng hoặc vi lượng đều có thể gây ra các triệu chứng bất lợi trên lá, cành, ảnh hưởng đến khả năng ra hoa đậu quả. Bón phân cân đối, đúng lúc, đúng liều lượng sẽ giúp cây có đủ “năng lượng” để sinh trưởng và cho quả.
Ánh sáng mặt trời cần thiết cho quá trình quang hợp, tạo ra năng lượng cho cây. Thiếu ánh sáng sẽ khiến cây vóng cao, lá vàng yếu, ít hoa và quả. Đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng trực tiếp là điều kiện tiên quyết để cây quách phát triển tốt.
Sâu bệnh hại có thể làm suy yếu cây, giảm năng suất, thậm chí gây chết cây nếu không được kiểm soát kịp thời. Việc theo dõi thường xuyên và áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp là cần thiết.
Tuổi của cây cũng ảnh hưởng đến sự phát triển và khả năng cho quả. Cây non tập trung vào phát triển thân lá và bộ rễ, chưa cho quả hoặc cho rất ít. Cây ở giai đoạn kinh doanh (thường từ 3-5 tuổi trở lên tùy phương pháp nhân giống) sẽ cho năng suất ổn định và cao nhất. Cây quá già có thể bị suy thoái và năng suất giảm dần.
Thu Hoạch Quả Quách
Thu hoạch quả quách đúng thời điểm sẽ giúp bạn có được những trái quách với hương vị và chất lượng tốt nhất. Thời điểm thu hoạch quả quách thường vào khoảng cuối mùa khô hoặc đầu mùa mưa, tùy thuộc vào vùng miền và thời tiết cụ thể hàng năm. Quả quách thường chín rộ trong khoảng 1-2 tháng.
Dấu hiệu nhận biết quả quách chín là dựa vào màu sắc, mùi thơm và độ cứng của vỏ. Khi chín, vỏ quả sẽ chuyển sang màu xám trắng hoặc vàng nhạt, sần sùi hơn. Điều quan trọng nhất là mùi thơm đặc trưng của quả quách chín sẽ tỏa ra rất rõ. Khi gõ nhẹ vào vỏ, quả chín sẽ có âm thanh trầm đục hơn so với quả xanh. Một số người còn dựa vào độ mềm nhẹ của vỏ khi ấn vào, mặc dù vỏ quách khá cứng.
Quả quách không tự rụng khi chín, do đó cần tiến hành thu hoạch bằng cách hái trực tiếp trên cây. Sử dụng kéo cắt cành chuyên dụng để cắt cuống quả, tránh làm tổn thương cành cây. Nên thu hoạch vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát. Hái nhẹ nhàng, tránh làm rơi vỡ quả vì vỏ quách rất cứng, khi rơi dễ bị nứt hoặc vỡ, làm giảm giá trị.
Sau khi thu hoạch, quả quách cần được làm sạch bụi bẩn và phân loại. Loại bỏ những quả bị sâu bệnh, dập nát hoặc chưa chín. Quả quách chín có thể được bảo quản ở nhiệt độ phòng trong vài ngày. Để bảo quản lâu hơn, có thể để ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Nếu muốn bảo quản đông lạnh, có thể tách lấy phần thịt quả rồi đóng gói kín.
Năng suất quả quách phụ thuộc vào tuổi cây, điều kiện chăm sóc và giống cây. Cây quách trưởng thành, được chăm sóc tốt có thể cho năng suất hàng trăm, thậm chí hàng nghìn quả mỗi vụ.
Xử Lý Các Vấn Đề Thường Gặp Khi Trồng Cây Quách
Trong quá trình trồng và chăm sóc cây quách, người trồng có thể gặp phải một số vấn đề phổ biến. Việc nhận biết sớm nguyên nhân và áp dụng biện pháp khắc phục phù hợp là rất quan trọng để đảm bảo cây sinh trưởng tốt.
Cây Chậm Phát Triển
Tình trạng cây quách non hoặc cây trưởng thành chậm phát triển, còi cọc, lá nhỏ, nhạt màu có thể do nhiều nguyên nhân. Nguyên nhân phổ biến nhất là thiếu dinh dưỡng trong đất hoặc do bón phân không đúng cách. Đất nghèo mùn, đất bạc màu, hoặc đất bị chai cứng, kém thoát nước sẽ làm hạn chế sự phát triển của rễ và khả năng hấp thụ dinh dưỡng.
Ngoài ra, thiếu nước hoặc thừa nước (gây úng rễ) cũng làm cây chậm lớn. Cây bị trồng ở vị trí thiếu sáng hoặc bị cạnh tranh bởi cỏ dại, cây lớn khác cũng ảnh hưởng đến sự phát triển. Sâu bệnh hại tấn công rễ, thân hoặc lá cũng làm cây suy yếu.
Để khắc phục, cần kiểm tra lại điều kiện trồng. Nếu đất kém dinh dưỡng, cần bổ sung phân hữu cơ, phân NPK theo đúng liều lượng. Nếu đất bị chai cứng hoặc kém thoát nước, cần cải tạo đất bằng cách xới xáo, trộn thêm vật liệu hữu cơ, cát hoặc làm rãnh thoát nước. Kiểm tra lại chế độ tưới nước, đảm bảo cây nhận đủ ẩm nhưng không bị ngập úng. Loại bỏ cỏ dại, đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng. Kiểm tra kỹ cây để phát hiện sâu bệnh và có biện pháp phòng trừ kịp thời.
Cây Không Ra Hoa/Kết Quả
Đây là vấn đề thường gặp, đặc biệt là đối với cây quách trồng từ hạt còn non. Cây trồng từ hạt thường mất 8-15 năm mới bắt đầu cho quả bói. Nếu cây đã đủ tuổi (trên 5 tuổi với cây ghép/chiết) mà vẫn không ra hoa, có thể do các nguyên nhân khác.
Thiếu ánh sáng là một nguyên nhân phổ biến khiến cây không ra hoa hoặc ra hoa ít. Cây bị thiếu hụt dinh dưỡng, đặc biệt là Lân và Kali, những nguyên tố quan trọng cho quá trình ra hoa và đậu quả. Cây bị stress do thiếu nước hoặc ngập úng kéo dài cũng có thể làm cây không ra hoa hoặc rụng nụ.
Để kích thích cây ra hoa, cần đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng. Bổ sung phân bón có hàm lượng Lân và Kali cao vào giai đoạn trước khi cây ra hoa theo mùa vụ (thường vào cuối mùa khô). Điều chỉnh lượng nước tưới, tránh để cây bị khô hạn hoặc ngập úng kéo dài, đặc biệt là vào thời kỳ phân hóa mầm hoa. Cắt tỉa tạo tán thông thoáng cũng giúp tập trung dinh dưỡng nuôi cành mang hoa.
Quả Bị Rụng Sớm
Tình trạng quả quách non bị rụng sớm hàng loạt sau khi đậu quả có thể gây thiệt hại lớn về năng suất. Nguyên nhân có thể do cây bị stress, thiếu nước đột ngột hoặc bị ngập úng trong giai đoạn mang quả non. Thiếu dinh dưỡng, đặc biệt là Bo và Canxi, cũng có thể làm cuống quả yếu và dễ rụng.
Sâu bệnh hại tấn công cuống quả, quả non hoặc lá cây (làm giảm khả năng quang hợp) cũng là nguyên nhân gây rụng quả. Điều kiện thời tiết bất lợi như gió mạnh, mưa đá hoặc sự thay đổi nhiệt độ đột ngột cũng có thể làm rụng quả non.
Để hạn chế rụng quả, cần duy trì độ ẩm đất ổn định cho cây trong giai đoạn mang quả, tránh để đất quá khô hoặc quá ẩm. Bổ sung dinh dưỡng đầy đủ và cân đối, đặc biệt chú ý các nguyên tố vi lượng như Bo và Canxi thông qua phân bón lá hoặc phân bón gốc. Kiểm soát sâu bệnh hại tấn công quả và lá. Nếu dự báo có gió mạnh, có thể áp dụng biện pháp che chắn hoặc làm giàn chống đỡ cho cành mang nhiều quả.
Trồng cây quách đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ thuật chăm sóc nhất định, nhưng với những hướng dẫn chi tiết từ việc chuẩn bị đất, chọn giống, đến các khâu tưới bón, cắt tỉa và phòng trừ sâu bệnh, bạn hoàn toàn có thể thành công.
Trồng cây quách tại nhà không quá khó nếu bạn nắm vững kỹ thuật và dành thời gian chăm sóc. Từ việc chọn giống, chuẩn bị đất, đến các khâu tưới bón, cắt tỉa và phòng trừ sâu bệnh, mỗi bước đều quan trọng để đảm bảo cây phát triển khỏe mạnh và cho năng suất cao. Hy vọng với hướng dẫn chi tiết về cách trồng cây quách này, bạn sẽ thành công với khu vườn của mình và sớm được thưởng thức những trái quách thơm ngon.