Hướng dẫn cách trồng lan son cầm chi tiết

Hoa lan son cầm (Dendrobium anosmum) là một trong những loài lan phổ biến và được yêu thích bởi vẻ đẹp duyên dáng cùng hương thơm nồng nàn đặc trưng. Với thân thòng mềm mại, những chuỗi hoa tím hồng rực rỡ buông dài vào mùa xuân, lan son cầm mang đến một nét quyến rũ khó cưỡng cho không gian sống. Tuy nhiên, để cây phát triển khỏe mạnh, ra hoa đều đặn và sai hoa, người trồng cần nắm vững kỹ thuật chăm sóc đặc thù của loài lan này. Bài viết này sẽ đi sâu vào cách trồng lan son cầm một cách chi tiết nhất, từ khâu chuẩn bị ban đầu đến chăm sóc hàng ngày và các kỹ thuật kích thích ra hoa hiệu quả.

Đặc điểm Lan Sơn Cầm và Nhu cầu sinh trưởng

Để trồng thành công bất kỳ loại cây nào, việc hiểu rõ đặc điểm sinh học và nhu cầu của chúng là vô cùng quan trọng. Lan son cầm, hay Dendrobium anosmum, có những đặc điểm riêng biệt ảnh hưởng trực tiếp đến phương pháp chăm sóc.

Nhận dạng và môi trường sống tự nhiên

Lan son cầm là loài lan thuộc nhóm Dendrobium thân thòng, có nguồn gốc từ các khu vực nhiệt đới gió mùa như Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam. Cây thường mọc trên các thân cây gỗ lớn trong rừng tự nhiên, nơi có độ ẩm cao, ánh sáng tán xạ vừa phải và sự thông thoáng tốt. Giả hành của lan son cầm có thể dài tới hơn 1 mét, màu xanh lục hoặc hơi tím, phình to ở gốc và thon dần về ngọn. Lá màu xanh đậm, mọc so le dọc theo thân giả hành. Đây là loài lan rụng lá vào mùa nghỉ đông-xuân trước khi ra hoa, một đặc điểm cần lưu ý đặc biệt khi chăm sóc.

Trong tự nhiên, lan son cầm trải qua các giai đoạn sinh trưởng rõ rệt theo mùa. Mùa mưa ẩm (thường là hè) là giai đoạn cây phát triển mạnh mẽ, ra giả hành mới, tích lũy dinh dưỡng. Mùa khô và lạnh hơn (thu đông) là giai đoạn cây bước vào thời kỳ nghỉ, lá rụng dần, và sự thay đổi nhiệt độ, độ ẩm là tín hiệu để cây phân hóa mầm hoa. Việc tái tạo các điều kiện này trong môi trường trồng nhân tạo là chìa khóa để cây ra hoa đúng vụ và sai bông.

Chuẩn bị trước khi trồng lan son cầm

Bước chuẩn bị là nền tảng quyết định sự thành công ban đầu khi trồng lan son cầm. Việc lựa chọn cây giống khỏe mạnh, giá thể phù hợp và vật tư cần thiết sẽ tạo điều kiện tốt nhất cho cây phát triển.

Chọn giống lan và cây con

Việc đầu tiên là lựa chọn cây lan giống. Bạn có thể mua cây con (keiki), cây đã trưởng thành hoặc giả hành (thân) đã được cắt từ cây mẹ. Keiki là cây con mọc trên thân giả hành cũ, thường đã có rễ nhỏ và rất dễ trồng. Cây trưởng thành thì cho hoa nhanh hơn nhưng cần chú ý đến tình trạng rễ và giả hành. Nếu mua giả hành đã cắt, bạn cần kiểm tra kỹ xem giả hành đó có khỏe, không bị bệnh và có mắt ngủ (nơi sẽ ra hoa hoặc keiki) chưa bị tổn thương.

Khi chọn cây, hãy ưu tiên những cây có giả hành mập mạp, màu sắc tươi tắn, không có dấu hiệu sâu bệnh hay nấm mốc. Rễ (nếu có) phải xanh tươi hoặc trắng ngà, đầu rễ không bị đen hay nhũn. Tránh mua những cây có lá bị đốm bệnh, giả hành teo tóp, nhăn nheo quá mức hoặc rễ bị khô/thối. Nguồn cung cấp đáng tin cậy như các vườn lan uy tín hoặc các trang thương mại điện tử chuyên về cây cảnh, ví dụ như hatgiongnongnghiep1.vn, có thể giúp bạn tìm được cây giống chất lượng.

Lựa chọn giá thể và chậu trồng

Lan son cầm là loại lan biểu sinh, tức là chúng mọc bám trên cây khác chứ không phải trong đất. Do đó, giá thể trồng lan son cầm cần đảm bảo độ thông thoáng cực kỳ cao, thoát nước nhanh và giữ ẩm vừa phải. Tuyệt đối không được trồng lan son cầm trong đất thịt hoặc các loại giá thể dễ bị úng nước.

Các loại giá thể phổ biến và phù hợp cho lan son cầm bao gồm:

• Dớn vụn (đặc biệt là dớn Chile): Giữ ẩm tốt, thoáng khí, nhưng cần thay định kỳ vì dễ mục.
• Vỏ thông: Rất thông thoáng, lâu mục, cần ngâm xả tannin trước khi dùng. Có nhiều kích cỡ khác nhau.
• Than củi: Thông thoáng, sạch sẽ, không bị mục, nhưng không giữ ẩm nhiều và có thể chứa muối. Cần xử lý ngâm rửa kỹ.
• Vụn dừa/xơ dừa: Giữ ẩm tốt, nhưng dễ mặn (cần ngâm xả kỹ) và nhanh mục, dễ gây nấm bệnh nếu không thông thoáng. Thường dùng trộn với các loại khác.
• Đá trân châu (Perlite), đá Vermiculite (ít dùng cho lan biểu sinh): Tăng độ thoáng khí, giữ ẩm nhẹ.

Bạn có thể sử dụng giá thể đơn lẻ (ví dụ chỉ vỏ thông) hoặc trộn hỗn hợp (ví dụ vỏ thông + than củi + dớn vụn). Tỷ lệ trộn phụ thuộc vào điều kiện khí hậu nơi trồng (nóng ẩm cần giá thể thoáng hơn) và kinh nghiệm của người trồng.

Về chậu trồng, bạn có nhiều lựa chọn:

• Chậu nhựa hoặc chậu đất nung có nhiều lỗ thoáng: Phù hợp khi trồng bằng giá thể vụn. Chậu đất nung thoát ẩm tốt hơn.
• Chậu gỗ, chậu nan tre: Cực kỳ thông thoáng, phù hợp cho vùng có độ ẩm cao.
• Ghép trực tiếp lên khúc gỗ lũa, gỗ nhãn, gỗ vú sữa hoặc bảng dớn: Phương pháp trồng gần nhất với tự nhiên, đảm bảo độ thông thoáng tối đa và giúp cây phát triển bộ rễ bám chắc khỏe. Đây là cách trồng rất phổ biến và hiệu quả cho lan son cầm.

Lựa chọn giá thể và chậu cần cân nhắc đến khả năng thoát nước và độ thông thoáng, bởi lan son cầm rất nhạy cảm với việc bị úng nước ở bộ rễ.

Dụng cụ cần thiết

Để bắt đầu trồng lan son cầm, bạn cần chuẩn bị một số dụng cụ cơ bản:

• Kéo hoặc dao sắc, đã khử trùng (bằng cồn hoặc lửa) để cắt tỉa rễ hoặc giả hành cũ.
• Thuốc sát khuẩn vết cắt (ví dụ: keo liền sẹo, bột quế, Benkona pha loãng) để tránh nấm bệnh xâm nhập qua vết thương.
• Dây buộc (dây kẽm bọc nhựa, dây thít nhựa, dây cotton) để cố định cây vào giá thể hoặc chậu.
• Găng tay làm vườn (tùy chọn).
• Bình tưới phun sương hoặc vòi tưới nhẹ.
• Giá thể đã chuẩn bị.
• Chậu hoặc vật liệu ghép (gỗ, bảng dớn).

Việc chuẩn bị đầy đủ dụng cụ giúp quá trình trồng diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn, giảm thiểu rủi ro làm tổn thương cây.

Kỹ thuật trồng và ghép lan son cầm

Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ, chúng ta tiến hành các bước trồng hoặc ghép lan son cầm vào giá thể đã chọn.

Trồng vào chậu

Phương pháp trồng vào chậu phù hợp khi sử dụng giá thể vụn như vỏ thông, than củi, dớn vụn.

1. Xử lý cây giống: Nếu cây con hoặc giả hành có rễ cũ bị khô, thối hoặc hư hại, dùng kéo/dao sắc đã khử trùng cắt bỏ phần hư hỏng. Bôi thuốc sát khuẩn vào vết cắt và để khô khoảng 30 phút đến 1 tiếng trước khi trồng. Nếu là cây trưởng thành có bộ rễ dày đặc trong chậu cũ, có thể nhẹ nhàng gỡ bớt giá thể cũ (nếu đã mục) và cắt bỏ những rễ khô, thối.
2. Chuẩn bị chậu: Đặt một lớp giá thể thô (cỡ lớn) ở đáy chậu để tăng cường thoát nước.
3. Đặt cây vào chậu: Đặt gốc cây vào trung tâm chậu. Nếu cây có nhiều giả hành, cố gắng đặt sao cho các giả hành mới có không gian phát triển hướng về phía mép chậu.
4. Thêm giá thể: Từ từ thêm giá thể vào chậu, lấp đầy xung quanh bộ rễ và gốc cây. Chú ý không lấp giá thể quá sâu che cả phần gốc thân của giả hành mới nhú, điều này có thể gây thối. Vỗ nhẹ chậu hoặc dùng tay nén nhẹ giá thể để cây đứng vững, nhưng không nén quá chặt làm bí khí.
5. Cố định: Nếu cây chưa vững, dùng dây buộc cố định cây vào thành chậu hoặc cắm cọc để cây không bị lung lay trong thời gian rễ mới phát triển.
6. Tưới nước: Sau khi trồng xong, tưới đẫm nước để làm ẩm giá thể và loại bỏ bụi bẩn. Đặt cây ở nơi thoáng mát, có ánh sáng nhẹ, tránh ánh nắng gắt trực tiếp trong khoảng 1-2 tuần đầu để cây phục hồi. Tránh tưới quá nhiều trong thời gian này.

Ghép lên gỗ/giá thể khác

Phương pháp ghép lên gỗ hoặc bảng dớn rất được ưa chuộng cho lan son cầm vì nó mô phỏng môi trường sống tự nhiên, giúp cây phát triển bộ rễ bám chắc và thông thoáng tối đa.

1. Xử lý cây giống: Tương tự như khi trồng chậu, xử lý rễ và vết cắt nếu có.
2. Chuẩn bị vật liệu ghép: Khúc gỗ lũa hoặc bảng dớn cần được làm sạch. Có thể khoan lỗ hoặc tạo rãnh nhỏ trên gỗ để dễ dàng buộc dây cố định và giúp rễ bám vào.
3. Ghép cây: Đặt gốc cây (phần có rễ hoặc gốc giả hành) áp sát vào bề mặt vật liệu ghép. Cố gắng đặt cây ở vị trí mà khi giả hành phát triển, chúng sẽ vươn ra hoặc thòng xuống một cách tự nhiên và đẹp mắt.
4. Cố định: Sử dụng dây buộc để cố định chắc chắn cây vào vật liệu ghép. Buộc ở nhiều điểm trên giả hành để cây không bị xê dịch. Tránh buộc quá chặt làm tổn thương giả hành. Đối với bảng dớn, có thể dùng ghim hoặc dây cố định rễ và gốc cây vào bề mặt dớn.
5. Thêm giá thể giữ ẩm (tùy chọn): Một lớp mỏng dớn sợi (sphagnum moss) có thể được lót nhẹ dưới gốc cây trước khi buộc vào gỗ/bảng dớn để giúp giữ ẩm cho rễ non trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, chỉ nên dùng một lượng rất ít để tránh bí.
6. Tưới nước: Tưới đẫm toàn bộ cây và giá thể/vật liệu ghép. Đặt cây ở nơi thoáng mát, ẩm độ cao, ánh sáng nhẹ. Tưới phun sương nhẹ hàng ngày để duy trì độ ẩm cho rễ. Rễ mới sẽ bắt đầu nhú và bám vào vật liệu ghép sau vài tuần.

Chăm sóc ban đầu sau khi trồng/ghép

Giai đoạn sau khi trồng hoặc ghép là thời điểm cây cần được phục hồi và thích nghi với môi trường mới.

• Ánh sáng: Đặt cây ở nơi có ánh sáng nhẹ, tránh ánh nắng trực tiếp hoàn toàn trong khoảng 1-2 tuần đầu. Dần dần đưa cây ra nơi có ánh sáng phù hợp hơn sau khi thấy cây bắt đầu có dấu hiệu phục hồi (như rễ nhú xanh đầu).
• Tưới nước: Giữ ẩm vừa phải cho giá thể/rễ. Tần suất tưới phụ thuộc vào loại giá thể và độ thông thoáng. Với giá thể vụn trong chậu, tưới khi bề mặt giá thể hơi khô. Với cây ghép trên gỗ/bảng dớn, có thể tưới phun sương hàng ngày hoặc cách ngày để duy trì độ ẩm cho rễ bám. Tránh để cây bị úng nước hoặc khô hạn hoàn toàn trong giai đoạn này.
• Độ ẩm: Duy trì độ ẩm không khí xung quanh cây ở mức cao (khoảng 60-80%) để kích thích rễ non phát triển và giảm stress cho cây. Có thể phun sương nhẹ vào không khí xung quanh (không trực tiếp vào lá/thân nếu có nguy cơ đọng nước gây bệnh) hoặc đặt cây gần nguồn nước, bể cá.
• Phân bón: Chưa nên bón phân ngay sau khi trồng/ghép. Chờ khoảng 2-3 tuần hoặc khi thấy cây đã phục hồi, bắt đầu ra rễ hoặc mầm mới thì mới bắt đầu bón phân loãng với nồng độ thấp.

Chăm sóc Lan Sơn Cầm theo mùa và giai đoạn sinh trưởng

Việc chăm sóc lan son cầm cần tuân theo chu kỳ sinh trưởng tự nhiên của nó, đặc biệt là sự khác biệt giữa mùa sinh trưởng (mùa mưa, ấm) và mùa nghỉ (mùa khô, lạnh).

Ánh sáng phù hợp

Lan son cầm cần ánh sáng vừa phải, khoảng 50-70% ánh sáng mặt trời đầy đủ. Ánh sáng tốt nhất là ánh sáng buổi sáng dịu nhẹ hoặc ánh sáng lọc qua lưới che nắng 30-50%.

• Thiếu sáng: Cây sẽ yếu ớt, giả hành mảnh khảnh, lá xanh đậm nhưng mềm, khó ra hoa.
• Thừa sáng/Nắng gắt: Lá và giả hành có thể bị cháy, chuyển sang màu vàng hoặc đỏ tím bất thường, gây stress cho cây.

Đặt chậu hoặc giò lan ở nơi có thể nhận được ánh sáng mặt trời buổi sáng hoặc chiều muộn. Nếu trồng ngoài trời, dùng lưới che nắng để điều chỉnh cường độ ánh sáng. Nếu trồng trong nhà, đặt cây gần cửa sổ hướng Đông hoặc Nam (nếu ở bán cầu Bắc) hoặc sử dụng đèn trồng cây chuyên dụng.

Nước tưới và độ ẩm

Đây là yếu tố cực kỳ quan trọng và cần được điều chỉnh theo mùa.

• Mùa sinh trưởng (Xuân – Hè – Thu): Giai đoạn này, lan son cầm phát triển mạnh giả hành mới, cần nhiều nước. Tưới nước khi bề mặt giá thể hoặc rễ khô ráo, nhưng không để cây khô hạn quá lâu. Tần suất có thể là hàng ngày hoặc cách ngày tùy thuộc vào nhiệt độ, độ ẩm, gió và loại giá thể. Tưới đẫm cho nước chảy hết ra ngoài để rửa trôi muối khoáng tích tụ.
• Mùa nghỉ (Cuối Thu – Đông): Lan son cầm rụng lá và cần một thời kỳ khô hạn và mát mẻ để phân hóa mầm hoa. Giảm đáng kể lượng nước tưới. Chỉ tưới khi thấy giả hành bắt đầu hơi nhăn nheo. Tần suất có thể là 1-2 tuần/lần hoặc thậm chí lâu hơn, tùy điều kiện. Việc siết nước này là tín hiệu quan trọng để cây chuyển từ giai đoạn sinh trưởng sang giai đoạn ra hoa.
• Độ ẩm: Lan son cầm thích độ ẩm cao, lý tưởng là 60-80%. Ở vùng khí hậu khô, có thể tăng độ ẩm bằng cách phun sương vào không khí xung quanh cây, sử dụng khay sỏi chứa nước hoặc máy tạo ẩm. Đảm bảo có sự thông thoáng tốt để tránh đọng nước gây nấm bệnh, đặc biệt là trong điều kiện độ ẩm cao.

Chất lượng nước tưới cũng ảnh hưởng đến sức khỏe của lan. Nên sử dụng nước mưa, nước giếng khoan đã qua xử lý hoặc nước máy đã để lắng bay bớt Clo. Nước nhiễm phèn hoặc chứa nhiều muối khoáng có thể gây hại cho rễ lan theo thời gian.

Bón phân hiệu quả

Cũng như nước tưới, việc bón phân cần điều chỉnh theo giai đoạn sinh trưởng.

• Mùa sinh trưởng (Khi cây đang ra rễ mới, mầm mới, giả hành đang lớn): Sử dụng phân bón NPK cân bằng (ví dụ 20-20-20) hoặc có tỷ lệ Đạm (N) cao hơn một chút (ví dụ 30-10-10). Tưới phân loãng với nồng độ bằng 1/2 hoặc 1/4 nồng độ khuyến cáo trên bao bì, tưới khoảng 1-2 tuần/lần. Luôn tưới nước sạch trước hoặc sau khi bón phân để tránh sốc phân cho rễ.
• Giai đoạn chuẩn bị ra hoa (Cuối Thu – Đầu Đông, khi lá bắt đầu rụng): Chuyển sang sử dụng phân bón có tỷ lệ Lân (P) và Kali (K) cao hơn (ví dụ 10-30-20 hoặc 6-30-30) để kích thích phân hóa mầm hoa. Giảm tần suất bón và nồng độ thấp.
• Mùa nghỉ (Khi cây đã rụng hết lá và đang siết nước): Ngừng bón phân hoàn toàn.
• Khi cây ra hoa: Ngừng bón phân để giữ hoa bền hơn.

Có thể bổ sung thêm phân bón lá, vitamin B1, hoặc các chế phẩm kích rễ (khi cây mới trồng/ghép) theo hướng dẫn sử dụng.

Nhiệt độ và thông gió

Lan son cầm là loài lan ưa ấm áp trong mùa sinh trưởng, nhưng cần sự chênh lệch nhiệt độ giữa ngày và đêm, đặc biệt là một giai đoạn mát mẻ hơn vào mùa đông để kích thích ra hoa.

• Nhiệt độ lý tưởng mùa sinh trưởng: Ngày khoảng 25-30°C, đêm khoảng 18-24°C.
• Nhiệt độ lý tưởng mùa nghỉ/kích hoa: Cần nhiệt độ ngày đêm chênh lệch rõ rệt. Nhiệt độ ban đêm khoảng 10-15°C trong vài tuần có thể là yếu tố quan trọng giúp cây phân hóa mầm hoa mạnh mẽ.

Sự thông thoáng (lưu thông không khí) là cực kỳ quan trọng cho lan son cầm, nhất là trong điều kiện độ ẩm cao. Không khí tù đọng dễ gây nấm bệnh, thối nhũn. Đặt cây ở nơi có gió nhẹ lưu thông. Nếu trồng trong nhà kính hoặc khu vực kín, cần sử dụng quạt để tạo luồng gió.

Kích thích ra hoa và chăm sóc hoa lan son cầm

Lan son cầm nổi tiếng với khả năng ra hoa rực rỡ thành chuỗi dài từ các mắt ngủ trên giả hành đã rụng lá. Việc hiểu và tác động đúng vào chu kỳ nghỉ là chìa khóa để cây ra hoa.

Hiểu chu kỳ ra hoa của Sơn Cầm

Lan son cầm thường ra hoa vào cuối mùa đông hoặc đầu mùa xuân, sau một thời kỳ nghỉ ngơi với điều kiện khô hạn và mát mẻ hơn. Trong mùa hè và đầu thu, cây dồn sức phát triển các giả hành mới. Khi giả hành trưởng thành và lá bắt đầu chuyển vàng, rụng đi vào cuối thu, đó là dấu hiệu cây đang bước vào giai đoạn nghỉ. Các mắt ngủ dọc theo giả hành cũ (đã rụng lá) sẽ có tiềm năng phát triển thành nụ hoa.

Biện pháp siết nước, điều chỉnh nhiệt độ để kích thích ra hoa

Đây là kỹ thuật quan trọng nhất để lan son cầm ra hoa.

1. Thời điểm: Bắt đầu siết nước khi giả hành mới đã trưởng thành, lá bắt đầu vàng và rụng đi (thường vào khoảng tháng 10 – 12 dương lịch tùy vùng khí hậu).
2. Siết nước: Giảm đáng kể lượng nước tưới. Chỉ tưới khi thấy giả hành hơi nhăn nheo. Tần suất có thể là 1-2 tuần/lần hoặc thậm chí lâu hơn. Mục đích là tạo ra một giai đoạn “khô hạn” cho cây, tương tự như mùa khô trong tự nhiên.
3. Nhiệt độ: Cùng với siết nước, nhiệt độ ban đêm thấp hơn (dưới 18°C, lý tưởng 10-15°C) trong vài tuần đến 1-2 tháng sẽ thúc đẩy quá trình phân hóa mầm hoa mạnh mẽ hơn. Nếu ở vùng khí hậu nóng, việc tạo sự chênh lệch nhiệt độ ngày đêm bằng cách di chuyển cây ra nơi thoáng gió, ban đêm nhiệt độ xuống thấp hơn sẽ có tác dụng tích cực.
4. Ngừng bón phân: Ngừng hoàn toàn việc bón phân trong suốt giai đoạn siết nước và nghỉ ngơi.
5. Kiên nhẫn: Giữ chế độ này cho đến khi thấy các mắt ngủ trên giả hành bắt đầu sưng lên thành nụ hoa (thường vào khoảng tháng 1 – 2 dương lịch).

Khi thấy nụ hoa đã nhú rõ, bạn có thể bắt đầu tưới nước trở lại bình thường và tưới phân NPK có tỷ lệ Kali cao để hỗ trợ nụ phát triển và hoa có màu sắc rực rỡ hơn.

Chăm sóc khi cây ra nụ và hoa

Khi cây đã có nụ, cần chăm sóc cẩn thận để nụ không bị rụng.

• Tưới nước: Tưới nước đều đặn hơn nhưng tránh để nước đọng trên nụ và hoa. Tưới vào gốc hoặc giá thể vào buổi sáng sớm để lá và nụ khô ráo trước khi trời tối.
• Ánh sáng: Tiếp tục giữ ánh sáng phù hợp. Tránh ánh nắng gắt chiếu trực tiếp vào nụ và hoa có thể làm cháy nụ hoặc làm hoa nhanh tàn.
• Phân bón: Có thể tưới phân NPK có tỷ lệ K cao loãng hoặc B1 loãng để hỗ trợ nụ và hoa. Khi hoa đã nở rộ thì ngừng bón phân.
• Kiểm soát sâu bệnh: Quan sát kỹ nụ hoa vì đây là nơi sâu bệnh (như rệp sáp, bọ trĩ) thường tấn công.

Hoa lan son cầm có thể nở và giữ được vẻ đẹp cùng hương thơm quyến rũ trong khoảng 2-4 tuần tùy điều kiện môi trường.

Chăm sóc sau khi tàn hoa

Sau khi hoa tàn, cắt bỏ cành hoa (cuống hoa) đi. Đây là lúc cây chuẩn bị bước vào giai đoạn sinh trưởng mới.

• Tưới nước: Tưới nước đều đặn trở lại để kích thích cây ra rễ và mầm mới.
• Bón phân: Bắt đầu bón lại phân NPK cân bằng hoặc có hàm lượng N cao để thúc đẩy cây ra giả hành mới khỏe mạnh.
• Kiểm tra và xử lý: Nhân cơ hội này kiểm tra lại bộ rễ, giá thể. Nếu giá thể đã quá cũ, mục nát hoặc chậu quá chật, đây là thời điểm thích hợp để thay chậu hoặc nhân giống.

Phòng trừ sâu bệnh hại trên lan son cầm

Lan son cầm, giống như các loài lan khác, có thể bị tấn công bởi nhiều loại sâu bệnh nếu không được chăm sóc đúng cách và môi trường trồng không lý tưởng.

Nhận biết sâu bệnh thường gặp

• Rệp sáp: Thường bám vào các kẽ lá, nách lá, thân giả hành hoặc cuống hoa thành từng đám nhỏ màu trắng như bông gòn. Chúng hút nhựa cây làm cây suy yếu, lá vàng héo.
• Nhện đỏ: Rất nhỏ, thường tập trung ở mặt dưới lá. Dấu hiệu nhận biết là lá có những chấm li ti màu vàng hoặc bạc, nặng hơn có thể có mạng nhện mỏng và lá chuyển màu xám, khô héo.
• Bọ trĩ: Gây hại trên lá non, nụ hoa, làm lá bị biến dạng, nụ bị thui chột, cánh hoa bị vằn hoặc biến màu.
• Ốc sên, sên trần: Thường gây hại vào ban đêm, ăn mầm non, rễ non, nụ hoa.
• Nấm bệnh: Gây thối rễ, thối thân, đốm lá. Thường xuất hiện khi độ ẩm quá cao, thông thoáng kém, giá thể bị mục hoặc cây bị tổn thương. Ví dụ: Thối đen (phytophthora), thối mềm (erwinia), đốm lá Cercospora.
• Virus: Ít gặp hơn nhưng nguy hiểm, không có thuốc chữa trị. Biểu hiện đa dạng như lá lốm đốm màu, biến dạng, hoa biến màu.

Cách phòng ngừa và xử lý

Phòng ngừa:

• Môi trường trồng lý tưởng: Đảm bảo ánh sáng, thông thoáng, độ ẩm phù hợp.
• Kiểm tra định kỳ: Thường xuyên quan sát cây để phát hiện sớm dấu hiệu sâu bệnh.
• Vệ sinh vườn lan: Loại bỏ lá vàng úa, giả hành chết, giá thể mục để hạn chế nơi trú ngụ của sâu bệnh.
• Sử dụng giá thể sạch: Ngâm rửa, xử lý giá thể trước khi trồng.
• Cách ly cây mới mua: Nên để cây mới mua ở khu vực riêng khoảng vài tuần để theo dõi, tránh lây nhiễm cho các cây cũ.

Xử lý:

• Loại bỏ thủ công: Đối với số lượng ít, có thể dùng tay bắt hoặc dùng khăn lau sạch rệp, nhện.
• Sử dụng cồn 90 độ: Dùng tăm bông nhúng cồn chấm trực tiếp vào rệp sáp, chúng sẽ chết ngay.
• Thuốc trừ sâu sinh học/hóa học: Tùy vào loại sâu bệnh và mức độ hại mà sử dụng thuốc phun.
  • Rệp sáp, nhện đỏ: Có nhiều loại thuốc đặc trị như Pegasus, Ortus, Confidor, hoặc các loại thuốc sinh học gốc dầu neem, chế phẩm nấm Metarhizium…
  • Ốc sên: Sử dụng bả diệt ốc.
  • Nấm bệnh: Cắt bỏ phần cây bị bệnh (vào phần khỏe mạnh), bôi thuốc sát khuẩn vết cắt. Sử dụng thuốc trừ nấm phun lên cây như Aliette, Ridomil Gold, Antracol, hoặc các loại thuốc gốc đồng.
• Thay đổi điều kiện môi trường: Nếu bệnh do môi trường (quá ẩm, thiếu thoáng), cần điều chỉnh ngay.
• Đối với virus: Cây bị nhiễm virus nặng nên loại bỏ và tiêu hủy để tránh lây lan sang cây khác. Khử trùng dụng cụ cắt tỉa sau khi làm việc với cây bị bệnh.

Luôn đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và tuân thủ liều lượng, tần suất phun thuốc. Nên luân phiên các loại thuốc để tránh sâu bệnh kháng thuốc. Phun thuốc vào buổi chiều mát hoặc sáng sớm.

Thay chậu và nhân giống lan sơn cầm

Sau một thời gian trồng, cây lan son cầm sẽ phát triển lớn hơn, bộ rễ dày đặc hoặc giá thể bị mục nát, đây là lúc cần thay chậu hoặc tách chiết để nhân giống.

Thời điểm và cách thay chậu

Thời điểm lý tưởng nhất để thay chậu hoặc ghép lại lan sơn cầm là khi cây vừa tàn hoa và bắt đầu nhú rễ hoặc mầm mới (thường vào khoảng cuối xuân, đầu hè). Lúc này, cây đang chuẩn bị bước vào giai đoạn sinh trưởng mạnh mẽ, rễ mới sẽ nhanh chóng bám vào giá thể mới.

Cách thay chậu:

1. Nhấc cây ra khỏi chậu cũ: Nhẹ nhàng gỡ cây ra khỏi chậu. Nếu rễ bám chặt, có thể dùng dao cắt dọc theo thành chậu (đối với chậu nhựa mềm) hoặc đập nhẹ thành chậu (đối với chậu đất nung).
2. Làm sạch bộ rễ: Loại bỏ hết giá thể cũ bám vào rễ. Dùng vòi nước xịt nhẹ nhàng cho sạch.
3. Cắt tỉa rễ hư hại: Dùng kéo/dao sắc đã khử trùng cắt bỏ toàn bộ rễ bị khô, thối, đen hoặc gãy.
4. Xử lý sát khuẩn: Bôi thuốc sát khuẩn vào các vết cắt và để ráo.
5. Trồng vào chậu mới/ghép lại: Tiến hành trồng vào chậu mới lớn hơn hoặc ghép lên vật liệu mới theo các bước đã mô tả ở phần “Kỹ thuật trồng và ghép lan”. Sử dụng giá thể mới hoàn toàn.

Nhân giống từ keiki hoặc giả hành

Nhân giống từ keiki:
Keiki là cây con mọc ra từ các mắt ngủ trên giả hành cũ. Khi keiki đã có rễ dài khoảng 3-5 cm và có lá non, bạn có thể tách chúng ra khỏi cây mẹ.

1. Cắt keiki: Dùng dao/kéo sắc đã khử trùng cắt keiki cùng với một đoạn nhỏ giả hành mẹ (khoảng 1-2 cm).
2. Xử lý vết cắt: Bôi thuốc sát khuẩn vào vết cắt trên cả keiki và cây mẹ.
3. Trồng keiki: Trồng keiki vào chậu nhỏ với giá thể mịn hơn (như dớn sợi, vỏ thông nhỏ) hoặc ghép lên khúc gỗ nhỏ/bảng dớn mini.
4. Chăm sóc: Đặt keiki ở nơi có độ ẩm cao, ánh sáng nhẹ, tưới phun sương nhẹ nhàng. Cây con sẽ phát triển thành cây trưởng thành sau khoảng 1-2 năm.

Nhân giống từ tách giả hành:
Đối với những giò lan son cầm lớn, có nhiều giả hành, bạn có thể tách bớt giả hành để nhân giống hoặc chia nhỏ giò.

1. Chọn phần tách: Chọn phần có ít nhất 3-5 giả hành nối liền với nhau (thường bao gồm cả giả hành mới và giả hành cũ đã rụng lá) và có bộ rễ khỏe mạnh.
2. Cắt tách: Dùng dao/kéo sắc đã khử trùng cắt phần cần tách khỏi cây mẹ.
3. Xử lý vết cắt: Bôi thuốc sát khuẩn vào các vết cắt trên cả phần tách và cây mẹ.
4. Trồng phần tách: Trồng phần đã tách vào chậu hoặc ghép lên vật liệu mới như một cây lan trưởng thành bình thường.
5. Chăm sóc: Chăm sóc như cây mới trồng/ghép, chú trọng duy trì độ ẩm và ánh sáng nhẹ ban đầu.

Xử lý các vấn đề thường gặp khi trồng lan son cầm

Trong quá trình chăm sóc lan son cầm, bạn có thể gặp phải một số vấn đề phổ biến. Nắm được nguyên nhân và cách khắc phục sẽ giúp bạn giữ cho cây luôn khỏe mạnh.

Lá vàng, thối rễ

• Nguyên nhân: Đây là vấn đề thường gặp nhất, chủ yếu do tưới nước quá nhiều, giá thể không thông thoáng, hoặc nấm bệnh tấn công bộ rễ. Việc thừa nước làm rễ bị thiếu oxy, úng và thối nhũn.
• Cách xử lý:
  1. Ngừng tưới nước ngay lập tức.
  2. Nhấc cây ra khỏi chậu, loại bỏ hết giá thể cũ.
  3. Kiểm tra bộ rễ, dùng kéo/dao sắc cắt bỏ toàn bộ phần rễ bị thối, nhũn (thường có màu đen, nâu, bốc mùi).
  4. Bôi thuốc sát khuẩn vào các vết cắt trên rễ và gốc cây.
  5. Để cây ở nơi khô ráo, thoáng mát khoảng vài giờ hoặc một ngày để vết cắt khô lại.
  6. Trồng lại cây vào chậu mới với giá thể mới hoàn toàn, đảm bảo độ thông thoáng tuyệt đối.
  7. Sau khi trồng, không tưới nước ngay mà chờ khoảng 1-2 ngày, sau đó chỉ tưới phun sương nhẹ để giữ ẩm không khí xung quanh cho đến khi cây có dấu hiệu hồi phục.
  8. Kiểm tra lại chế độ tưới nước và đảm bảo môi trường trồng đủ thông thoáng.

Cây không ra hoa

• Nguyên nhân: Có nhiều lý do khiến lan son cầm không ra hoa, phổ biến nhất là không trải qua đủ thời kỳ nghỉ khô hạn và mát mẻ vào mùa đông, thiếu ánh sáng trong giai đoạn sinh trưởng, bón phân sai loại (quá nhiều đạm vào cuối mùa), hoặc cây còn quá non.
• Cách xử lý:
  1. Kiểm tra ánh sáng: Đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng phù hợp trong mùa sinh trưởng.
  2. Thực hiện siết nước và hạ nhiệt độ: Đây là biện pháp quan trọng nhất. Vào cuối mùa thu, khi giả hành đã trưởng thành và lá bắt đầu rụng, giảm hẳn lượng nước tưới và cố gắng cung cấp điều kiện nhiệt độ ban đêm mát mẻ hơn.
  3. Kiểm tra chế độ bón phân: Ngừng bón phân có hàm lượng đạm cao vào cuối mùa sinh trưởng và ngừng bón phân hoàn toàn trong giai đoạn nghỉ.
  4. Độ tuổi cây: Cây con từ keiki cần 1-2 năm để trưởng thành và có khả năng ra hoa.
  5. Kiểm tra sâu bệnh: Đảm bảo cây không bị suy yếu do sâu bệnh.

Chậm phát triển

• Nguyên nhân: Có thể do thiếu ánh sáng, thiếu dinh dưỡng, giá thể cũ mục hoặc quá chặt, rễ bị hư hại, hoặc bị tấn công bởi sâu bệnh.
• Cách xử lý:
  1. Kiểm tra ánh sáng: Đảm bảo cây nhận đủ ánh sáng phù hợp.
  2. Kiểm tra giá thể và rễ: Nếu giá thể cũ mục hoặc rễ bị thối, cần thay chậu và giá thể mới, cắt bỏ rễ hư.
  3. Kiểm tra chế độ bón phân: Bón phân cân đối NPK trong mùa sinh trưởng với nồng độ phù hợp.
  4. Kiểm tra sâu bệnh: Xử lý kịp thời nếu phát hiện sâu bệnh.
  5. Thông thoáng: Đảm bảo cây được trồng ở nơi có không khí lưu thông tốt.

Việc theo dõi sát sao tình trạng của cây và điều chỉnh chế độ chăm sóc kịp thời là cách tốt nhất để khắc phục các vấn đề và giúp lan son cầm phát triển khỏe mạnh.

Lịch chăm sóc chi tiết theo từng giai đoạn sinh trưởng

Để đơn giản hóa việc chăm sóc, bạn có thể tham khảo lịch chăm sóc dựa trên các giai đoạn sinh trưởng chính của lan sơn cầm:

Giai đoạn nghỉ (Sau khi tàn hoa đến khi nhú mầm mới – Khoảng cuối Đông/Đầu Xuân)

• Tưới nước: Giảm lượng nước đáng kể, chỉ tưới giữ ẩm rất nhẹ hoặc ngừng tưới hẳn (tùy điều kiện khí hậu).
• Phân bón: Ngừng bón phân hoàn toàn.
• Ánh sáng: Ánh sáng vừa phải.
• Nhiệt độ: Cần nhiệt độ mát mẻ, đặc biệt là ban đêm thấp hơn để cây phân hóa mầm hoa.
• Lưu ý: Nếu đã thực hiện siết nước đúng cách vào cuối thu đông, giai đoạn này cây sẽ bắt đầu nhú nụ hoặc đang nở hoa. Nếu chưa, tiếp tục siết nước đến khi thấy nụ. Sau khi hoa tàn là lúc chuyển sang giai đoạn sinh trưởng.

Giai đoạn tăng trưởng mạnh (Khi nhú mầm mới, ra rễ mới đến khi giả hành trưởng thành – Khoảng Xuân, Hè, Đầu Thu)

• Tưới nước: Tăng cường tưới nước, tưới khi bề mặt giá thể hơi khô. Tưới đẫm và đảm bảo thoát nước tốt. Tần suất tưới cao hơn tùy điều kiện thời tiết.
• Phân bón: Bắt đầu bón phân NPK cân bằng hoặc N cao. Tưới phân loãng 1-2 tuần/lần. Có thể bổ sung B1 và chế phẩm kích rễ khi mầm và rễ mới đang phát triển.
• Ánh sáng: Cần ánh sáng đầy đủ hơn (50-70%), tránh nắng gắt buổi trưa.
• Nhiệt độ: Nhiệt độ ấm áp ban ngày, mát mẻ ban đêm.
• Lưu ý: Giai đoạn này cây phát triển giả hành mới, tích lũy dinh dưỡng cho mùa hoa sau. Đảm bảo cây nhận đủ nước, phân và ánh sáng.

Giai đoạn chuẩn bị ra hoa (Khi giả hành mới đã trưởng thành, lá bắt đầu vàng/rụng – Khoảng Cuối Thu, Đông)

• Tưới nước: Giảm lượng nước tưới đáng kể (siết nước). Chỉ tưới khi giả hành hơi nhăn.
• Phân bón: Chuyển sang phân NPK có Lân và Kali cao để kích thích ra hoa. Giảm tần suất và nồng độ. Ngừng bón phân hoàn toàn khi lá rụng hết và bắt đầu siết nước mạnh.
• Ánh sáng: Ánh sáng vừa phải.
• Nhiệt độ: Cần nhiệt độ ban đêm thấp hơn để thúc đẩy phân hóa mầm hoa.
• Lưu ý: Đây là giai đoạn quyết định cho mùa hoa năm sau. Việc siết nước và điều chỉnh nhiệt độ là rất quan trọng.

Việc tuân thủ lịch chăm sóc theo giai đoạn sinh trưởng này sẽ giúp bạn chăm sóc lan son cầm hiệu quả hơn, đảm bảo cây có đủ điều kiện cần thiết để phát triển khỏe mạnh và cho hoa đúng vụ, sai bông. Tuy nhiên, lịch này chỉ mang tính chất tham khảo, bạn cần điều chỉnh tần suất tưới nước, bón phân dựa trên điều kiện thực tế về thời tiết, loại giá thể và tình trạng cụ thể của cây lan nhà bạn.

Lời khuyên từ chuyên gia và người trồng lan lâu năm

Để trồng lan son cầm đạt hiệu quả cao, bên cạnh việc nắm vững kỹ thuật cơ bản, kinh nghiệm thực tế từ những người đi trước là vô cùng quý giá. Dưới đây là một số lời khuyên tổng hợp:

• Quan sát cây thường xuyên: Mỗi cây lan là một cá thể, và điều kiện môi trường luôn thay đổi. Việc dành thời gian quan sát cây mỗi ngày hoặc vài ngày một lần sẽ giúp bạn sớm nhận ra các dấu hiệu bất thường (như lá đổi màu, giả hành nhăn nheo, xuất hiện sâu bệnh) để kịp thời điều chỉnh chế độ chăm sóc.
• Hiểu về giá thể của mình: Mỗi loại giá thể có khả năng giữ nước và thông thoáng khác nhau. Hãy tìm hiểu kỹ về loại giá thể bạn đang sử dụng và cách nó phản ứng với nước để điều chỉnh lịch tưới cho phù hợp. Vỏ thông nhanh khô hơn dớn sợi, than củi rất thông thoáng nhưng ít giữ ẩm.
• Đừng ngại thử nghiệm (một cách thận trọng): Nếu bạn trồng nhiều cây, có thể thử nghiệm các chế độ tưới, bón phân, ánh sáng khác nhau trên một vài cây để xem cây nào phản ứng tốt nhất trong điều kiện cụ thể của bạn.
• Vệ sinh là chìa khóa: Giữ gìn vệ sinh khu vực trồng lan, dụng cụ làm vườn sạch sẽ giúp phòng ngừa rất nhiều sâu bệnh.
• Ghi chép: Việc ghi lại lịch tưới, bón phân, phun thuốc, thời điểm cây ra nụ, ra hoa có thể giúp bạn rút kinh nghiệm cho những mùa vụ sau.
• Học hỏi từ thất bại: Ai trồng lan cũng sẽ có lúc gặp vấn đề. Quan trọng là học hỏi từ những thất bại (cây bị thối, không ra hoa…) để cải thiện kỹ năng của mình.
• Kết nối với cộng đồng: Tham gia các hội nhóm, diễn đàn, câu lạc bộ lan địa phương hoặc trực tuyến là cách tuyệt vời để học hỏi kinh nghiệm, chia sẻ kiến thức và tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người có cùng đam mê.

Những lời khuyên này, kết hợp với kiến thức kỹ thuật đã được trình bày chi tiết, sẽ trang bị cho bạn hành trang vững chắc để thành công trong việc chăm sóc và trồng lan son cầm, ngắm nhìn những chuỗi hoa rực rỡ và tận hưởng hương thơm quyến rũ của chúng ngay tại ngôi nhà của mình.

Kết nối cộng đồng người yêu lan sơn cầm

Trồng lan là một hành trình đòi hỏi sự kiên nhẫn, học hỏi không ngừng và niềm đam mê. Việc kết nối với cộng đồng những người cùng sở thích có thể mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Bạn có thể chia sẻ kinh nghiệm, hỏi đáp các vấn đề gặp phải, trao đổi giống lan và cùng nhau chiêm ngưỡng thành quả lao động. Các diễn đàn trực tuyến về lan, các nhóm trên mạng xã hội hoặc các câu lạc bộ lan địa phương là những nơi tuyệt vời để bạn mở rộng kiến thức và tìm thấy sự động viên, hỗ trợ. Việc học hỏi từ kinh nghiệm thực tế của người khác, đôi khi là từ những sai lầm của họ, sẽ giúp bạn tránh được những vấp váp không đáng có trong quá trình trồng lan son cầm.

Việc chia sẻ hình ảnh những giò lan của mình, hỏi ý kiến khi cây gặp vấn đề, hay đơn giản chỉ là trò chuyện về niềm đam mê này sẽ làm cho hành trình trồng lan của bạn trở nên thú vị và ý nghĩa hơn rất nhiều. Cộng đồng cũng là nơi cập nhật những thông tin mới về các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật hiệu quả, hoặc những kỹ thuật chăm sóc tiên tiến.

Việc trồng lan son cầm đòi hỏi sự kiên nhẫn và hiểu biết về nhu cầu của loài cây này. Từ việc chọn giống, chuẩn bị giá thể, đến các kỹ thuật chăm sóc ánh sáng, nước, phân bón và đặc biệt là siết nước để kích thích ra hoa, mỗi bước đều quan trọng. Áp dụng đúng các hướng dẫn trong bài viết này sẽ giúp bạn tự tin hơn trên hành trình chinh phục vẻ đẹp và hương thơm của lan sơn cầm. Chúc bạn thành công và có những giò lan sai hoa như ý!