Trồng sầu riêng là một quá trình đòi hỏi sự đầu tư về kiến thức, công sức và thời gian, nhưng tiềm năng mang lại lợi nhuận lại rất lớn. Để thành công với việc trồng loại cây ăn trái “vua” này, người trồng cần nắm vững cách trồng sầu riêng từ khâu chuẩn bị ban đầu cho đến khi thu hoạch. Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn toàn diện và chi tiết về các kỹ thuật cần thiết để trồng cây sầu riêng đạt năng suất cao và chất lượng tốt nhất, đáp ứng ý định tìm kiếm thông tin chuyên sâu của người làm nông nghiệp.
Lựa chọn địa điểm và điều kiện trồng sầu riêng phù hợp
Việc lựa chọn địa điểm trồng đóng vai trò cực kỳ quan trọng, quyết định đến 50% sự thành công của vườn sầu riêng. Sầu riêng là loại cây ưa khí hậu nóng ẩm, nhiệt độ lý tưởng để cây sinh trưởng và phát triển tốt nhất là từ 24-30°C. Cây cần lượng mưa dồi dào, phân bố đều trong năm, khoảng 1500-3000mm. Tuy nhiên, trong giai đoạn phân hóa mầm hoa, cây lại cần một thời kỳ khô hạn ngắn để kích thích ra hoa đồng loạt.
Độ cao so với mực nước biển cũng ảnh hưởng đến sự phát triển của cây. Sầu riêng thường thích hợp trồng ở những vùng có độ cao dưới 800m. Ở những vùng cao hơn, cây có thể sinh trưởng chậm hơn, năng suất thấp hơn và chất lượng trái cũng có thể bị ảnh hưởng. Vị trí trồng cần thông thoáng, tránh gió mạnh trực tiếp vì tán lá sầu riêng khá rộng và cành giòn dễ bị gãy khi có gió lớn.
Sầu riêng không chịu được ngập úng. Do đó, đất trồng sầu riêng phải có khả năng thoát nước tốt. Vùng đất có tầng canh tác sâu, giàu dinh dưỡng, tơi xốp là lý tưởng nhất. Đất phù sa, đất đỏ bazan, đất thịt pha cát là những loại đất rất phù hợp. Độ pH của đất nên nằm trong khoảng từ 5.5 đến 6.5. Nếu đất quá chua hoặc quá kiềm, cần tiến hành cải tạo bằng vôi bột hoặc các biện pháp khác để đưa độ pH về mức thích hợp, tạo điều kiện cho rễ cây hấp thụ dinh dưỡng tối ưu.
Địa điểm trồng cần có nguồn nước tưới đầy đủ, đặc biệt là trong mùa khô hoặc giai đoạn cây mang trái. Hệ thống tưới tiêu cần được thiết kế hợp lý để đảm bảo cây nhận đủ nước nhưng không bị ngập úng. Việc chuẩn bị hạ tầng tưới tiêu ngay từ đầu sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và công sức chăm sóc về sau.
Việc trồng xen canh sầu riêng với các loại cây khác như cà phê, hồ tiêu (ở những vùng có điều kiện phù hợp) có thể mang lại nhiều lợi ích. Cây trồng xen có thể giúp che bóng cho cây sầu riêng non, cải tạo đất, tăng đa dạng sinh học và mang lại thêm nguồn thu nhập trong thời gian chờ sầu riêng cho trái bói. Tuy nhiên, cần tính toán mật độ và loại cây trồng xen hợp lý để tránh cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng gay gắt, đảm bảo cây sầu riêng vẫn nhận đủ tài nguyên cần thiết để phát triển.
Chọn giống và chuẩn bị đất trước khi trồng
Chọn giống là một trong những bước quan trọng nhất trong cách trồng sầu riêng quyết định đến đặc tính trái, khả năng chống chịu sâu bệnh và năng suất. Nên chọn những giống sầu riêng có giá trị kinh tế cao, phù hợp với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng tại địa phương, và có nguồn gốc rõ ràng từ các vườn ươm uy tín. Các giống sầu riêng phổ biến và được ưa chuộng hiện nay ở Việt Nam bao gồm Mon Thong (Dona), Ri6, Musang King, Chuồng Bò, Khổ Qua Xanh, Ngũ Hữu…
Cây giống sầu riêng ghép hoặc tháp cành được ưu tiên hơn so với cây trồng từ hạt vì chúng giữ được đặc tính của cây mẹ, cho trái sớm hơn và chất lượng trái đồng đều. Cây giống phải khỏe mạnh, không sâu bệnh, bộ rễ phát triển tốt, lá xanh tốt, vết ghép liền lạc. Chiều cao cây giống thường khoảng 60-80cm khi mang đi trồng.
Trước khi trồng, cần chuẩn bị đất kỹ lưỡng. Dọn sạch thực bì, cỏ dại, tàn dư cây trồng cũ. Cày bừa toàn bộ diện tích trồng để đất tơi xốp, thông thoáng. Nếu đất có độ dốc cao, cần làm bậc thang hoặc rạch hàng theo đường đồng mức để chống xói mòn đất. Việc này đặc biệt quan trọng ở các vùng đồi núi, giúp giữ lại lớp đất mặt màu mỡ.
Đào hố trồng có kích thước phù hợp, thường là 60x60x60 cm hoặc 80x80x80 cm tùy theo loại đất và kích thước bầu cây giống. Khoảng cách trồng tùy thuộc vào giống và điều kiện canh tác, thường từ 8×8 m đến 10×10 m. Mật độ trồng hợp lý sẽ giúp cây nhận đủ ánh sáng, không khí và dinh dưỡng, hạn chế sâu bệnh.
Trộn đất trong hố với phân hữu cơ đã hoai mục (phân chuồng, phân compost), vôi bột (nếu đất chua) và một ít phân lân. Lượng phân bón lót khoảng 20-30 kg phân hữu cơ + 0.5-1 kg vôi + 0.5 kg phân lân cho mỗi hố. Hỗn hợp đất và phân này được lấp đầy hố trước khi trồng khoảng 2-4 tuần để phân bón phân hủy và đất trong hố lắng xuống tự nhiên. Việc này giúp rễ cây non không bị “sốc” khi tiếp xúc trực tiếp với phân bón chưa hoai hoàn toàn.
Kỹ thuật trồng sầu riêng con
Thời điểm trồng sầu riêng thích hợp nhất là vào đầu mùa mưa, khi đất đủ ẩm và thời tiết mát mẻ, giúp cây con nhanh chóng bén rễ và phát triển. Ở miền Nam Việt Nam, thời vụ trồng thường vào khoảng tháng 5-7 dương lịch.
Khi trồng, nhẹ nhàng xé bỏ túi bầu nilon của cây giống, tránh làm vỡ bầu đất hoặc tổn thương bộ rễ. Đặt cây vào giữa hố sao cho cổ rễ (phần tiếp giáp giữa rễ và thân) ngang bằng hoặc cao hơn mặt đất một chút. Việc đặt cổ rễ cao hơn mặt đất giúp tránh tình trạng nước đọng gây thối cổ rễ, một vấn đề phổ biến ở cây sầu riêng.
Lấp đất xung quanh gốc cây, nén nhẹ đất để cây đứng vững, tránh làm đất quá chặt cản trở sự phát triển của rễ. Sau khi trồng, tưới nước đẫm ngay lập tức để đất ôm chặt rễ và cung cấp đủ ẩm cho cây. Che phủ gốc cây bằng rơm rạ, cỏ khô hoặc vật liệu hữu cơ khác để giữ ẩm, hạn chế cỏ dại và điều hòa nhiệt độ đất. Lớp phủ này cũng sẽ phân hủy dần theo thời gian, bổ sung thêm dinh dưỡng cho đất.
Làm cọc chống cho cây con để tránh bị đổ hoặc lung lay gốc bởi gió. Cọc nên được đóng xiên và buộc cây vào cọc bằng dây mềm để không làm tổn thương vỏ cây. Đối với những vùng có ánh nắng gắt, có thể làm dàn che tạm thời cho cây con trong vài tuần đầu để cây làm quen với môi trường mới, tránh bị cháy lá.
Trong tuần đầu tiên sau khi trồng, cần tưới nước thường xuyên (có thể hàng ngày nếu trời khô nóng) để đảm bảo đất luôn ẩm. Khi cây đã bén rễ và bắt đầu có dấu hiệu sinh trưởng (nhú đọt non), có thể giảm dần tần suất tưới nước nhưng vẫn duy trì độ ẩm thích hợp, không để đất bị khô hạn hoặc ngập úng.
Chăm sóc cây sầu riêng giai đoạn kiến thiết cơ bản
Giai đoạn kiến thiết cơ bản là thời kỳ từ khi trồng đến khi cây bắt đầu cho trái bói (thường kéo dài 3-5 năm tùy giống và điều kiện chăm sóc). Đây là giai đoạn cực kỳ quan trọng để xây dựng bộ khung tán, bộ rễ khỏe mạnh, nền tảng cho năng suất cao sau này.
Tưới nước đều đặn là việc làm thiết yếu. Duy trì độ ẩm đất 60-70% là lý tưởng. Lượng nước và tần suất tưới phụ thuộc vào loại đất, điều kiện thời tiết và giai đoạn sinh trưởng của cây. Vào mùa khô, cần tăng cường tưới nước, đặc biệt là khi cây đang ra lá non hoặc chuẩn bị ra hoa. Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới phun mưa cục bộ tại gốc là hiệu quả nhất.
Bón phân là khâu không thể thiếu. Trong giai đoạn kiến thiết cơ bản, mục tiêu là giúp cây phát triển thân, cành, lá và bộ rễ mạnh mẽ. Sử dụng phân NPK có tỷ lệ đạm (N) cao hơn kali (K) và lân (P), kết hợp với phân hữu cơ. Ví dụ: phân NPK 20-10-10 hoặc 16-16-8 TE. Lượng phân bón tăng dần theo tuổi cây. Khi cây còn nhỏ (dưới 1 năm tuổi), bón khoảng 0.1-0.2 kg NPK/cây/lần, cách 1-2 tháng bón 1 lần. Khi cây lớn hơn, lượng phân tăng lên 0.5-1 kg/cây/lần. Bón phân theo tán cây, xới nhẹ đất và tưới nước sau khi bón. Định kỳ bổ sung phân hữu cơ hoai mục 1-2 lần/năm với lượng 20-50 kg/cây để cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng lâu dài.
Cắt tỉa tạo hình cho cây từ sớm giúp cây có bộ khung tán cân đối, thông thoáng, dễ dàng chăm sóc và quản lý sâu bệnh. Loại bỏ các cành mọc xiên, cành mọc sát mặt đất, cành yếu, cành sâu bệnh, cành mọc chồng chéo vào nhau. Tỉa bỏ bớt các chồi vượt, chỉ để lại những cành khỏe mạnh phân bố đều xung quanh thân chính. Việc cắt tỉa cũng giúp tập trung dinh dưỡng nuôi các cành khỏe, chuẩn bị cho giai đoạn ra hoa, đậu trái.
Kiểm soát cỏ dại xung quanh gốc cây để tránh cạnh tranh dinh dưỡng và là nơi trú ẩn của sâu bệnh. Có thể làm sạch cỏ bằng tay, cuốc xới hoặc sử dụng thuốc diệt cỏ (cần rất cẩn trọng để không ảnh hưởng đến cây sầu riêng). Duy trì lớp phủ gốc bằng vật liệu hữu cơ đã đề cập ở trên cũng là một cách hiệu quả để hạn chế cỏ dại.
Thường xuyên thăm vườn để phát hiện sớm các dấu hiệu sâu bệnh hại và có biện pháp phòng trừ kịp thời. Các loại sâu bệnh thường gặp ở sầu riêng con bao gồm rệp sáp, nhện đỏ, sâu ăn lá, bệnh thán thư, bệnh cháy lá… Việc phòng ngừa bao giờ cũng hiệu quả và tiết kiệm chi phí hơn điều trị khi bệnh đã nặng.
Chăm sóc sầu riêng thời kỳ kinh doanh (ra hoa, đậu trái)
Giai đoạn cây sầu riêng bước vào thời kỳ kinh doanh (cho trái) đòi hỏi chế độ chăm sóc đặc biệt và chuyên sâu hơn để đảm bảo năng suất và chất lượng trái tối đa. Đây là giai đoạn quyết định thành công của vụ mùa.
Để kích thích cây ra hoa đồng loạt, cần tạo điều kiện khô hạn tạm thời bằng cách ngừng tưới nước trong khoảng 1-2 tháng, tùy vào giống và điều kiện thời tiết. Khi thấy lá non đã già hoàn toàn (chuyển màu xanh đậm), tiến hành siết nước. Kết hợp với việc tỉa cành, bón phân có hàm lượng lân và kali cao để thúc đẩy quá trình phân hóa mầm hoa. Có thể sử dụng các loại phân bón lá hoặc phân bón gốc chuyên dùng cho giai đoạn ra hoa.
Khi cây bắt đầu nhú mầm hoa (mắt cua), cần tưới nước trở lại nhưng với lượng ít và tăng dần. Giai đoạn này, cây rất mẫn cảm với sự thay đổi đột ngột về độ ẩm. Tưới quá nhiều nước có thể khiến cây ra đọt non thay vì ra hoa, hoặc gây rụng nụ hoa.
Trong giai đoạn hoa nở rộ, nếu trời khô hạn, cần tưới nước nhẹ nhàng để tăng độ ẩm không khí, tạo điều kiện thuận lợi cho thụ phấn. Sầu riêng cần côn trùng (như ong, bướm, dơi) để thụ phấn chéo. Do đó, tránh sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong thời gian hoa nở để không ảnh hưởng đến các loài thụ phấn. Có thể tiến hành thụ phấn bổ sung bằng tay vào buổi chiều tối nếu cần thiết để tăng tỷ lệ đậu trái.
Sau khi đậu trái non, tiến hành tỉa trái để giữ lại số lượng trái vừa phải trên cây, đảm bảo dinh dưỡng được tập trung nuôi trái, cho trái lớn đều và đạt chất lượng cao. Tỉa bỏ những trái méo mó, sâu bệnh, mọc quá dày trên cùng một chùm. Lượng trái để lại trên cây phụ thuộc vào sức khỏe của cây và tuổi cây, thường từ 50-150 trái/cây đối với cây trưởng thành.
Bón phân trong giai đoạn nuôi trái tập trung vào việc cung cấp đủ kali và các nguyên tố trung vi lượng cần thiết cho sự phát triển của trái. Sử dụng phân NPK có hàm lượng K cao, ví dụ NPK 12-12-17+TE hoặc chuyên dùng cho cây ăn trái giai đoạn nuôi trái. Bón phân định kỳ 1-2 tháng/lần, lượng phân tăng dần theo kích thước trái. Bổ sung thêm phân hữu cơ sau thu hoạch và đầu mùa mưa để phục hồi sức cho cây.
Kiểm soát sâu bệnh hại trong giai đoạn này là cực kỳ quan trọng để bảo vệ trái. Các đối tượng gây hại chính là sâu đục trái, rệp sáp, bệnh thán thư, bệnh thối trái Phytophthora. Cần áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM), ưu tiên biện pháp sinh học, vật lý và chỉ sử dụng thuốc hóa học khi thực sự cần thiết, tuân thủ đúng nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách) và đảm bảo thời gian cách ly trước thu hoạch.
Quản lý sâu bệnh hại trên cây sầu riêng
Quản lý sâu bệnh là một thách thức lớn trong kỹ thuật trồng sầu riêng. Cây sầu riêng dễ mẫn cảm với nhiều loại dịch hại khác nhau, có thể gây thiệt hại nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng. Một số sâu bệnh hại phổ biến cần chú ý bao gồm:
Sâu đục trái: Đây là đối tượng gây hại nguy hiểm nhất, làm giảm chất lượng và giá trị thương phẩm của trái. Sâu non nở ra đục vào bên trong trái và ăn thịt quả. Biện pháp phòng trừ bao gồm thu gom và tiêu hủy trái rụng, trái bị hại; sử dụng túi bao trái khi trái còn non; và phun thuốc trừ sâu đặc trị theo hướng dẫn.
Rệp sáp: Chúng chích hút nhựa cây trên cành non, lá non, nụ hoa và trái non, gây suy yếu cây và làm trái bị chai sượng. Rệp sáp thường sống cộng sinh với kiến, do đó cần kiểm soát cả quần thể kiến. Sử dụng thuốc trừ rệp sáp hoặc các biện pháp sinh học như sử dụng thiên địch (bọ rùa).
Nhện đỏ: Gây hại chủ yếu trên lá, làm lá bị vàng úa, khô héo và rụng. Nhện đỏ phát triển mạnh trong điều kiện khô nóng. Phun nước rửa lá hoặc sử dụng thuốc trừ nhện chuyên dụng khi mật độ nhện cao.
Bệnh thán thư: Gây hại trên lá, cành, hoa và trái. Trên lá tạo thành các đốm bệnh màu nâu đen. Trên hoa và trái non gây rụng. Biện pháp phòng trừ bao gồm cắt tỉa cành lá già yếu, cành bị bệnh để vườn thông thoáng; phun thuốc phòng trừ nấm gốc đồng hoặc các loại thuốc đặc trị nấm.
Bệnh thối rễ, thối gốc (do nấm Phytophthora): Nấm này phát triển mạnh trong điều kiện đất ẩm ướt, thoát nước kém. Bệnh làm cho vỏ cây ở phần gốc bị thối, chảy nhựa, lá bị vàng và rụng, cây có thể chết. Phòng bệnh là chính bằng cách làm đất tơi xốp, thoát nước tốt, trồng cây đúng độ sâu, tránh làm tổn thương rễ và gốc. Khi cây bị bệnh, cạo sạch vết thối, bôi thuốc diệt nấm gốc đồng hoặc metalaxyl, đồng thời xử lý nấm trong đất bằng cách tưới thuốc xung quanh gốc.
Bệnh cháy lá (do nấm Rhizoctonia): Gây hại chủ yếu trên lá non, làm lá bị khô cháy từ mép vào trong. Bệnh thường xuất hiện trong mùa mưa. Biện pháp phòng trừ bao gồm cắt tỉa cành lá sát đất, phun thuốc phòng trừ nấm.
Việc quản lý dịch hại theo hướng tổng hợp (IPM) là phương pháp bền vững nhất. Kết hợp các biện pháp canh tác (chọn giống kháng bệnh, vệ sinh vườn, cắt tỉa), biện pháp sinh học (sử dụng thiên địch), biện pháp vật lý (bao trái), và chỉ sử dụng thuốc hóa học khi cần thiết theo nguyên tắc an toàn. Thường xuyên kiểm tra vườn để phát hiện sớm và xử lý kịp thời các dấu hiệu dịch hại.
Thu hoạch sầu riêng
Thời điểm thu hoạch sầu riêng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hương vị của trái. Thu hoạch sầu riêng đúng độ chín sẽ đảm bảo trái có mùi thơm đặc trưng, cơm vàng, hạt lép và vị ngọt đậm đà. Thu hoạch quá sớm trái sẽ không đủ độ ngọt, cơm nhão, không thơm. Thu hoạch quá muộn trái có thể bị nứt hoặc rụng, dễ bị côn trùng phá hoại.
Có nhiều dấu hiệu để nhận biết sầu riêng đã chín và sẵn sàng thu hoạch:
- Quan sát gai: Gai sầu riêng khi chín thường mở rộng, đầu gai hơi cùn lại, không còn nhọn và cứng như lúc xanh.
- Quan sát cuống trái: Cuống trái khi chín chuyển từ màu xanh sang màu xanh hơi vàng hoặc nâu nhạt, mềm hơn và có vết nứt nhẹ ở chỗ tiếp giáp với cành.
- Gõ vào trái: Dùng cán dao hoặc vật cứng gõ nhẹ vào trái. Trái sầu riêng chín sẽ phát ra tiếng kêu “bộp bộp” hoặc “ịch ịch” trầm đục, nghe rỗng bên trong do cơm đã hình thành đầy đặn. Trái xanh sẽ phát ra tiếng kêu “coong coong” thanh và chắc.
- Ngửi mùi thơm: Sầu riêng chín có mùi thơm đặc trưng lan tỏa. Mùi thơm càng nồng thì trái càng già và sắp chín hoàn toàn.
- Quan sát khớp nối giữa cuống và trái: Khớp nối này sẽ phình to ra khi trái chín.
Khi thu hoạch, sử dụng dao hoặc kéo sắc để cắt cuống trái, tránh làm tổn thương cành và các trái lân cận. Nên thu hoạch vào buổi sáng sớm hoặc chiều mát để tránh làm trái bị sốc nhiệt. Cẩn thận khi hạ trái từ trên cây xuống để tránh làm dập trái hoặc rụng gai. Có thể sử dụng thang, sào có gắn lưỡi dao hoặc kéo chuyên dụng, và túi đựng trái có đệm lót để đảm bảo an toàn cho cả người thu hoạch và trái sầu riêng.
Sau khi thu hoạch, phân loại sầu riêng theo kích cỡ, trọng lượng và chất lượng. Loại bỏ những trái sâu bệnh, méo mó, không đạt chuẩn. Bảo quản sầu riêng ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Sầu riêng có thể được bán ngay hoặc bảo quản trong thời gian ngắn tùy thuộc vào giống và điều kiện bảo quản.
Việc áp dụng đúng cách trồng sầu riêng và chăm sóc theo từng giai đoạn là chìa khóa để có một vườn sầu riêng bội thu. Từ khâu chọn giống, làm đất, đến chăm sóc, quản lý dịch hại và thu hoạch đều cần tuân thủ quy trình kỹ thuật một cách nghiêm ngặt.
Để tìm hiểu thêm về các loại hạt giống và vật tư nông nghiệp chất lượng, bạn có thể truy cập website của hatgiongnongnghiep1.vn. Website cung cấp nhiều thông tin hữu ích và sản phẩm cần thiết cho bà con nông dân trong quá trình canh tác.
Việc đầu tư kiến thức và áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất sẽ giúp người trồng sầu riêng nâng cao hiệu quả, tăng thu nhập và phát triển bền vững. Hy vọng với những chia sẻ chi tiết về cách trồng sầu riêng trong bài viết này, bà con nông dân sẽ có thêm kinh nghiệm quý báu để áp dụng thành công trên vườn nhà mình, góp phần nâng cao giá trị cho loại cây trồng đặc sản này.