Cây bonsai là biểu tượng của sự kiên nhẫn, bền bỉ và vẻ đẹp tinh tế, mang đến không gian xanh yên bình và đầy cảm hứng. Với những người mới bắt đầu đam mê nghệ thuật này, tìm hiểu cách trồng cây bonsai là bước đi đầu tiên đầy thú vị. Bài viết này sẽ cung cấp những kiến thức cơ bản và cần thiết, giúp bạn dễ dàng bắt đầu hành trình tạo tác và chăm sóc những tác phẩm cây cảnh mini độc đáo ngay tại nhà, dù bạn chọn mua cây sẵn hay tự gieo trồng từ đầu.
Lựa chọn cây trồng và cách bắt đầu
Có hai con đường phổ biến cho người mới khi tiếp cận bộ môn bonsai: bắt đầu với cây đã được tạo dáng sẵn hoặc tự mình gieo trồng và tạo hình từ đầu. Mỗi lựa chọn đều có những ưu điểm riêng, phù hợp với mục tiêu và thời gian của bạn.
Cây bonsai mua sẵn
Đây là lựa chọn tuyệt vời cho những người muốn tập trung ngay vào kỹ năng chăm sóc và nuôi dưỡng cây mà không cần bận tâm nhiều đến việc cắt tỉa, uốn cành phức tạp ban đầu. Cây mua sẵn thường đã có form dáng nhất định, cho phép bạn quan sát và học hỏi cách cây phát triển, phản ứng với môi trường và chế độ chăm sóc. Bạn có thể làm quen dần với việc tưới nước, bón phân và theo dõi sức khỏe tổng thể của cây.
Tự trồng cây bonsai từ hạt/cành
Nếu bạn là người yêu thích sự tỉ mỉ và muốn trải nghiệm toàn bộ quy trình từ một mầm sống nhỏ, việc tự trồng cây bonsai từ hạt hoặc giâm cành sẽ mang lại cảm giác thành tựu lớn. Quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn và đầu tư thời gian nhiều hơn, bao gồm cả việc lựa chọn giống cây, ươm mầm, cắt tỉa tạo dáng ban đầu và chăm sóc định kỳ. Để bắt đầu con đường này, bạn sẽ cần chuẩn bị một số dụng cụ cơ bản như khay trồng chuyên dụng (thường là chậu thấp, thoát nước tốt), dây nhôm hoặc đồng để uốn cành, hỗn hợp giá thể phù hợp, bộ dụng cụ làm vườn mini và kéo cắt tỉa sắc bén.
Kỹ thuật chăm sóc cây bonsai cơ bản
Chăm sóc đúng cách là yếu tố then chốt quyết định sự sống còn và vẻ đẹp của một cây bonsai. Hiểu rõ nhu cầu về ánh sáng, nước và dinh dưỡng của cây sẽ giúp bạn duy trì sức khỏe và dáng vẻ mong muốn cho tác phẩm của mình.
Ánh sáng lý tưởng cho bonsai
Hầu hết các loại cây bonsai cần ánh sáng đầy đủ để quang hợp và phát triển khỏe mạnh. Điều kiện lý tưởng thường là nơi có ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp ít nhất nửa ngày, tốt nhất là nắng buổi sáng dịu nhẹ hoặc nắng chiều muộn. Ánh nắng buổi sáng giúp cây tổng hợp năng lượng mà không gây cháy lá do nhiệt độ cao. Nếu không có đủ không gian nắng trực tiếp, bạn có thể đặt cây ở khu vực có nắng nhưng sử dụng lưới che nắng 50% để lọc bớt cường độ. Đối với một số loài cây cảnh có thể trồng trong nhà, đảm bảo vị trí đặt cây có đủ ánh sáng tự nhiên hoặc đèn trồng cây chuyên dụng, đồng thời duy trì nhiệt độ phòng ổn định, tránh thay đổi đột ngột.
Nguyên tắc tưới nước
Tưới nước là một trong những kỹ thuật quan trọng nhất và cũng là nguyên nhân phổ biến khiến người mới gặp khó khăn. Tần suất tưới nước cho cây bonsai phụ thuộc vào nhiều yếu tố như thời tiết (nắng hay râm, nóng hay lạnh), độ ẩm không khí, kích thước chậu và cây, loại cây và đặc biệt là loại giá thể trồng. Để xác định khi nào cần tưới, bạn nên kiểm tra độ ẩm của giá thể hàng ngày. Chọc ngón tay sâu khoảng 1-2 cm vào bề mặt đất. Nếu cảm thấy khô ráo, đó là lúc cần tưới nước. Nguyên tắc tưới hiệu quả là tưới một lần cho giá thể ẩm sơ bộ, đợi khoảng 5 phút để nước ngấm xuống rồi tưới lại lần thứ hai thật đẫm cho đến khi nước chảy hết ra từ lỗ thoát nước dưới đáy chậu. Điều này đảm bảo toàn bộ bộ rễ nhận đủ nước.
Bón phân cho cây bonsai
Cung cấp dinh dưỡng đầy đủ giúp cây bonsai duy trì sức sống và phát triển cân đối. Thời điểm bón phân thường bắt đầu vào cuối mùa đông hoặc đầu mùa xuân khi cây chuẩn bị bước vào chu kỳ sinh trưởng mới. Khi tán lá mới bắt đầu phát triển mạnh, đặc biệt là với các loại cây rụng lá như phong, du, hoặc trong giai đoạn sinh trưởng đỉnh điểm của cây, bạn nên sử dụng phân bón lỏng có tỷ lệ N-P-K cân đối theo khuyến cáo của nhà sản xuất. Đối với các loại cây bonsai ra hoa, việc sử dụng phân bón có hàm lượng lân (P) cao hơn một chút trước khi cây phân hóa nụ sẽ kích thích cây ra hoa nhiều và đẹp hơn. Nên bón phân với liều lượng loãng và đều đặn hơn là bón liều cao và ngắt quãng để tránh làm tổn thương rễ.
Thay chậu và quản lý bộ rễ
Theo thời gian, bộ rễ của cây bonsai sẽ phát triển đầy chậu, ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng và thoát nước. Thay chậu định kỳ là công việc cần thiết để duy trì sức khỏe và sự phát triển bền vững cho cây. Tần suất thay chậu khác nhau tùy loại cây: cây non hoặc phát triển nhanh có thể cần thay mỗi năm một lần, trong khi cây trưởng thành hoặc phát triển chậm hơn chỉ cần thay sau mỗi hai đến năm năm.
Thời điểm lý tưởng để thay chậu thường là vào đầu mùa xuân, ngay trước khi cây bắt đầu đâm chồi nảy lộc. Nhẹ nhàng nhấc cây ra khỏi chậu và kiểm tra bộ rễ. Nếu rễ đã mọc quây kín quanh bầu đất hoặc chui ra ngoài lỗ thoát nước, đó là dấu hiệu cần thay chậu. Khi cây đã ra khỏi chậu, cẩn thận gỡ bỏ phần lớn đất cũ ra khỏi bộ rễ bằng que nhỏ hoặc tay, chỉ giữ lại một phần nhỏ đất đối với một số loài như cây thông. Sử dụng kéo làm vườn sắc bén và đã được khử trùng để cắt tỉa những rễ mọc dài, xoắn hoặc bị hư hại. Nên cắt bỏ tối đa khoảng 30% tổng lượng rễ để tránh gây sốc cho cây. Sau khi cắt tỉa, bạn có thể trồng lại cây vào chậu sạch (hoặc chậu mới) với lớp giá thể tươi mới. Việc này không chỉ cung cấp không gian cho rễ mới phát triển mà còn cải thiện độ thoáng khí và thoát nước của giá thể.
Thay chậu và cắt tỉa rễ cho cây bonsai định kỳ
Lựa chọn giá thể (đất trồng) cho cây bonsai
Giá thể đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc cung cấp môi trường sống lý tưởng cho bộ rễ cây bonsai. Một giá thể tốt không chỉ neo giữ cây mà còn đảm bảo rễ nhận đủ không khí, nước và chất dinh dưỡng cần thiết.
Tầm quan trọng của giá thể
Bộ rễ khỏe mạnh là nền tảng cho một cây bonsai đẹp. Rễ cần không khí để “thở”, nước để hấp thụ và chất dinh dưỡng để phát triển. Do đặc thù trồng trong chậu nhỏ, giá thể cho bonsai cần có những đặc tính đặc biệt:
- Thoáng khí: Ngăn chặn tình trạng úng nước, giúp rễ không bị ngạt.
- Thoát nước tốt: Loại bỏ lượng nước thừa nhanh chóng, tránh tích tụ độ ẩm gây nấm bệnh.
- Giữ ẩm vừa đủ: Đảm bảo rễ luôn có đủ độ ẩm cần thiết giữa các lần tưới mà không bị khô héo.
Các loại giá thể phổ biến
Giá thể trồng cây cảnh bonsai thường được phân loại dựa trên thành phần, chủ yếu là hữu cơ và vô cơ.
Đặc điểm của đất hữu cơ
Một số hỗn hợp giá thể truyền thống bao gồm các thành phần hữu cơ như đất thịt, than bùn, mùn dừa, vỏ trấu… Các yếu tố này cung cấp một lượng dinh dưỡng ban đầu cho cây. Tuy nhiên, điểm yếu lớn nhất của đất hữu cơ là khả năng phân hủy theo thời gian, làm mất cấu trúc tơi xốp, dẫn đến tình trạng bí chặt, kém thoát nước và thiếu không khí cho bộ rễ. Tình trạng úng ngập do giá thể hữu cơ không phù hợp là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến cây bonsai bị chết. Do đó, việc sử dụng hoàn toàn hoặc tỷ lệ lớn đất hữu cơ đang dần ít phổ biến trong nghệ thuật bonsai chuyên nghiệp.
Đặc điểm của đất vô cơ và các thành phần
Đất vô cơ được tạo thành từ các loại khoáng vật hoặc đá nung, không bị phân hủy theo thời gian, nhờ đó duy trì được cấu trúc thoáng khí và khả năng thoát nước vượt trội. Mặc dù ít chất dinh dưỡng sẵn có, nhưng điều này lại cho phép người trồng kiểm soát hoàn toàn lượng và loại phân bón cung cấp cho cây, đảm bảo cây nhận được dinh dưỡng đúng lúc và đúng liều lượng.
Ba thành phần vô cơ thường được sử dụng và trộn với nhau để tạo nên hỗn hợp giá thể tiêu chuẩn cho cây bonsai bao gồm:
- Đất sét nung Akadama: Một loại đất sét núi lửa nung xốp của Nhật Bản, có khả năng giữ nước và dinh dưỡng tốt đồng thời vẫn đảm bảo độ thoáng khí.
- Đá bọt Pumice: Đá bọt tự nhiên rất nhẹ và xốp, cung cấp khả năng thoát nước và thông khí tuyệt vời.
- Đá nham thạch (Lava rock): Đá núi lửa xốp, giúp cải thiện thoát nước, thông khí và cung cấp một số khoáng chất vi lượng.
Các loại giá thể phổ biến dùng để trồng cây bonsaiViệc kết hợp các loại giá thể vô cơ với tỷ lệ phù hợp cho từng loại cây và điều kiện khí hậu sẽ tạo nên môi trường tối ưu, thúc đẩy bộ rễ phát triển mạnh mẽ, từ đó mang lại sức sống bền bỉ cho cây bonsai của bạn. Tìm hiểu kỹ về các loại giá thể này là một phần quan trọng của cách trồng cây bonsai hiệu quả. Để tìm mua các loại vật tư nông nghiệp chất lượng, bao gồm cả giá thể và dụng cụ, bạn có thể tham khảo tại hatgiongnongnghiep1.vn.
Kết thúc hành trình học cách trồng cây bonsai không chỉ mang lại những tác phẩm nghệ thuật xanh sống động mà còn nuôi dưỡng sự kiên nhẫn và kết nối với thiên nhiên. Bằng việc nắm vững các kỹ thuật cơ bản về ánh sáng, tưới nước, bón phân, thay chậu và lựa chọn giá thể phù hợp, bạn hoàn toàn có thể tự tay tạo nên những cây bonsai khỏe mạnh và đẹp mắt. Hãy bắt đầu ngay hôm nay để trải nghiệm niềm vui và sự thư thái mà nghệ thuật bonsai mang lại.