Cây dâu tằm không chỉ là nguồn cung cấp lá để nuôi tằm mà quả của nó còn là loại trái cây thơm ngon, giàu dinh dưỡng, có thể dùng tươi hoặc chế biến thành nhiều món ăn, đồ uống hấp dẫn. Dù ít phổ biến trên thị trường trái cây tươi do đặc tính dễ hỏng, dâu tằm lại rất thích hợp để trồng tại nhà, ngay cả khi bạn không có nhiều diện tích đất. Cách trồng cây dâu tằm trong chậu là giải pháp tuyệt vời cho những ai yêu thích loại quả này và muốn tự tay chăm sóc để có nguồn trái cây sạch ngay trong không gian sống của mình. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết để bạn có thể trồng và chăm sóc cây dâu tằm thành công tại nhà, mang lại những mùa quả ngọt ngào.
Tại sao nên trồng dâu tằm trong chậu?
Việc trồng dâu tằm trong chậu mang lại nhiều lợi ích thiết thực, đặc biệt phù hợp với xu hướng canh tác tại gia hoặc những người sống ở khu vực đô thị có diện tích hạn chế. Thứ nhất, dâu tằm là loại cây tương đối dễ tính, ít đòi hỏi kỹ thuật cao, rất thích hợp cho người mới bắt đầu làm vườn. Trồng trong chậu giúp bạn kiểm soát môi trường sống của cây tốt hơn, từ đất, nước đến sâu bệnh, giảm thiểu rủi ro so với trồng ngoài vườn.
Thứ hai, dâu tằm cho quả nhanh (thường sau 1-2 năm nếu trồng từ cây ghép hoặc hom giống tốt) và năng suất khá cao nếu được chăm sóc đúng cách. Có thể thu hoạch được nhiều đợt trong năm. Quan trọng nhất, bạn sẽ được thưởng thức những quả dâu tằm tươi ngon, sạch sẽ, không lo thuốc bảo vệ thực vật hay các hóa chất độc hại. Trái dâu tằm chín có vị ngọt thanh, hơi chua nhẹ, rất hấp dẫn và tốt cho sức khỏe.
Thứ ba, cây dâu tằm trong chậu còn có giá trị trang trí, tạo mảng xanh cho ban công, sân thượng hay hiên nhà. Với tán lá sum suê và những chùm quả đủ màu sắc từ xanh, đỏ đến tím đen khi chín, cây dâu tằm là điểm nhấn sinh động và mang lại cảm giác thư thái, gần gũi với thiên nhiên ngay trong ngôi nhà của bạn.
Tìm hiểu chung về cây dâu tằm
Trước khi bắt tay vào cách trồng cây dâu tằm trong chậu, việc hiểu rõ về đặc điểm sinh học và nhu cầu của cây sẽ giúp quá trình chăm sóc hiệu quả hơn. Dâu tằm (danh pháp khoa học: Morus) là chi thực vật có hoa thuộc họ Dâu tằm (Moraceae). Cây có nguồn gốc từ vùng ôn đới và cận nhiệt đới, phân bố rộng rãi ở nhiều khu vực trên thế giới như Địa Trung Hải, Đông Nam Á, Bắc Mỹ, Úc, Bắc Phi và Trung Đông. Kích thước cây dâu tằm thay đổi tùy theo giống và điều kiện trồng trọt; trong tự nhiên, chúng có thể phát triển thành cây gỗ lớn, nhưng khi trồng trong chậu và được cắt tỉa, cây có thể giữ chiều cao vừa phải, dễ quản lý.
Nguồn gốc và đặc điểm
Cây dâu tằm có bộ rễ khỏe, thân gỗ, lá hình tim hoặc bầu dục, mép có răng cưa. Hoa dâu tằm nhỏ, mọc thành bông. Quả dâu tằm là dạng quả phức, khi non có màu xanh, chuyển dần sang đỏ và cuối cùng là tím sẫm hoặc đen khi chín hoàn toàn. Vị ngọt và hương thơm của quả thường tăng lên khi quả có màu sẫm hơn. Cây dâu tằm có khả năng thích nghi tốt với nhiều loại khí hậu khác nhau, từ ôn đới đến nhiệt đới khô hạn, nhưng phát triển mạnh nhất ở vùng ôn đới và cận nhiệt đới.
Các giống dâu tằm phổ biến
Dựa trên màu sắc của quả khi chín, dâu tằm thường được chia làm ba loại chính: dâu tằm trắng, dâu tằm đỏ và dâu tằm đen. Mỗi loại có hương vị và đặc điểm riêng biệt. Dâu tằm đen thường được đánh giá là ngọt và đậm đà hương vị nhất. Ở Việt Nam, có nhiều giống dâu tằm được trồng phổ biến, thích nghi tốt với điều kiện khí hậu địa phương. Một số giống còn được gọi là dâu tằm siêu quả nhờ khả năng cho trái rất sai, quả to và ngọt. Việc lựa chọn giống phù hợp với điều kiện khí hậu nơi bạn sống và sở thích cá nhân là yếu tố quan trọng khi bắt đầu trồng.
Lợi ích của quả dâu tằm
Quả dâu tằm không chỉ ngon miệng mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Trong y học cổ truyền, dâu tằm được xem như một loại thảo dược có nhiều công dụng. Quả dâu tằm rất giàu vitamin (đặc biệt là vitamin C khi còn xanh và các vitamin nhóm B khi chín), chất chống oxy hóa (anthocyanins), khoáng chất và chất xơ. Ăn dâu tằm giúp tăng cường hệ miễn dịch, cải thiện thị lực, hỗ trợ tiêu hóa và có lợi cho tim mạch. Quả dâu tằm có thể ăn trực tiếp, ngâm rượu, làm siro, mứt, sữa chua hoặc dùng làm nguyên liệu cho các món bánh, kem. Đặc biệt, quả dâu tằm chín mềm, ngọt mát là món ăn dặm bổ dưỡng cho trẻ nhỏ, cung cấp chất xơ và vitamin cần thiết.
Quả dâu tằm chín và xanh trên cành
Chuẩn bị trước khi trồng dâu tằm trong chậu
Để đảm bảo cây dâu tằm phát triển khỏe mạnh và cho nhiều trái, khâu chuẩn bị là vô cùng quan trọng. Bạn cần chuẩn bị cây giống hoặc hom giống, chậu trồng và loại đất phù hợp.
Chọn giống cây dâu tằm phù hợp
Việc nhân giống dâu tằm từ hạt thường không được khuyến khích vì tỷ lệ nảy mầm thấp, cây con phát triển chậm và mất nhiều năm (có thể 5-9 năm) mới cho trái. Hơn nữa, trồng từ hạt có thể cho ra cây dâu đực (không có quả). Phương pháp tốt nhất để có cây dâu tằm nhanh cho trái là trồng từ cây ghép hoặc giâm cành. Cây ghép hoặc hom giống được giâm thành công thường chỉ mất khoảng 1-2 năm để bắt đầu ra quả. Để đảm bảo chất lượng, bạn nên mua cây giống hoặc hom giống từ các vườn ươm, cơ sở cung cấp uy tín hoặc các trang web chuyên về hạt giống và cây trồng như hatgiongnongnghiep1.vn. Khi chọn hom giống để giâm, nên chọn cành bánh tẻ, khỏe mạnh, không sâu bệnh từ cây mẹ sai quả.
Chuẩn bị chậu trồng và đất
Kích thước chậu ban đầu không cần quá lớn. Bạn có thể bắt đầu với chậu có đường kính và chiều sâu khoảng 28-32 cm cho cây con hoặc hom mới giâm. Khi cây lớn dần, bộ rễ phát triển mạnh hơn, bạn cần chuyển cây sang chậu có kích thước lớn hơn để cây có đủ không gian sinh trưởng. Lựa chọn chậu cần lưu ý khả năng thoát nước tốt, tránh ngập úng gây thối rễ. Chất liệu chậu có thể là nhựa, gốm, sứ hoặc xi măng.
Đối với đất trồng, dâu tằm ưa loại đất tơi xốp, giàu dinh dưỡng và có khả năng thoát nước tốt. Hỗn hợp đất lý tưởng nên bao gồm đất thịt hoặc đất đỏ trộn với các vật liệu hữu cơ như phân trùn quế, phân bò hoai mục, trấu hun, xơ dừa hoặc mùn cưa đã ủ hoai. Tỷ lệ có thể là 50-60% đất thịt/đất đỏ và 40-50% vật liệu hữu cơ và giá thể thoát nước (như đá perlite, sỏi nhỏ lót đáy chậu). Cây dâu tằm phát triển tốt nhất ở đất có độ pH hơi chua đến trung tính. Đảm bảo hỗn hợp đất đủ màu mỡ sẽ cung cấp dưỡng chất ban đầu cần thiết cho cây.
Cây dâu tằm đang phát triển trong chậu
Kỹ thuật trồng dâu tằm trong chậu
Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ, bạn có thể tiến hành trồng cây dâu tằm vào chậu. Quá trình này khá đơn giản:
Cách trồng cây con/hom giống
Nếu trồng từ cây con mua ở vườn ươm, nhẹ nhàng lấy cây ra khỏi bầu đất ban đầu (nếu có). Đặt cây vào giữa chậu đã chuẩn bị đất, đảm bảo phần gốc cây ngang bằng hoặc hơi thấp hơn miệng chậu một chút. Lấp đất xung quanh gốc cây, nén nhẹ để cây đứng vững và loại bỏ túi khí. Nếu trồng từ hom giống đã giâm thành công, bạn chỉ cần cẩn thận đưa bộ rễ và phần gốc hom vào chậu tương tự. Sau khi trồng, tưới nước thật đẫm để đất và rễ cây được kết nối. Đặt chậu ở nơi có ánh sáng phù hợp như hướng dẫn trong phần điều kiện sinh trưởng.
Điều kiện sinh trưởng lý tưởng
Để cây dâu tằm trong chậu phát triển mạnh mẽ và cho quả sai, việc cung cấp đủ các điều kiện môi trường cần thiết là rất quan trọng.
Ánh sáng và vị trí đặt chậu
Giống như hầu hết các loại cây ăn quả, dâu tằm cần rất nhiều ánh sáng mặt trời để quang hợp và ra quả. Do đó, hãy chọn vị trí đặt chậu sao cho cây nhận được ánh nắng trực tiếp ít nhất 6-8 giờ mỗi ngày. Vị trí lý tưởng là ban công, sân thượng hoặc khu vực sân vườn hướng Nam hoặc hướng Tây (nếu ở Bắc bán cầu) hoặc hướng Bắc (nếu ở Nam bán cầu). Ngoài ánh sáng, vị trí đặt chậu cũng cần thông thoáng, có luồng gió lưu thông tốt để giảm nguy cơ mắc bệnh nấm mốc. Tuy nhiên, nếu bạn sống ở vùng khí hậu nhiệt đới hoặc cận nhiệt đới với ánh nắng gay gắt vào buổi chiều mùa hè, nên đặt chậu ở vị trí có bóng râm nhẹ vào thời điểm nóng nhất trong ngày để tránh cây bị cháy lá hoặc sốc nhiệt.
Nhiệt độ và khí hậu
Cây dâu tằm có khả năng thích nghi rộng với nhiều loại khí hậu, từ ôn đới đến nhiệt đới. Tuy nhiên, mỗi giống có thể có yêu cầu cụ thể hơn về nhiệt độ để ra hoa kết quả tốt nhất. Hầu hết các giống dâu tằm cần một thời gian ngủ nghỉ vào mùa lạnh (nhiệt độ dưới 10°C) để phân hóa mầm hoa. Trồng trong chậu cho phép bạn linh hoạt hơn trong việc điều chỉnh môi trường cho cây nếu cần, ví dụ như di chuyển chậu vào nơi ấm hơn vào mùa đông cực lạnh hoặc cung cấp bóng râm vào mùa hè cực nóng.
Yêu cầu về đất
Như đã đề cập ở phần chuẩn bị, đất trồng đóng vai trò quan trọng. Đất phải tơi xốp để rễ dễ dàng phát triển, giàu dinh dưỡng để cung cấp năng lượng cho cây, và đặc biệt là phải thoát nước tốt. Việc thoát nước kém là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh thối rễ, làm chết cây. Đảm bảo lỗ thoát nước dưới đáy chậu không bị tắc nghẽn và hỗn hợp đất không bị nén chặt quá mức.
Kiểm tra độ ẩm đất trong chậu dâu tằm
Chăm sóc cây dâu tằm trong chậu
Chăm sóc dâu tằm trong chậu không quá phức tạp nhưng cần sự quan sát và thực hiện đúng kỹ thuật để cây luôn khỏe mạnh và sai quả.
Tưới nước đúng cách
Tưới nước là khâu quan trọng nhất khi trồng cây trong chậu. Trong giai đoạn đầu khi cây mới trồng hoặc còn non, cần tưới nước thường xuyên để giữ ẩm cho đất, giúp cây nhanh bén rễ và phát triển. Tuy nhiên, tránh tưới quá nhiều làm đất bị úng. Tần suất tưới phụ thuộc vào thời tiết (nắng nóng hay mưa), loại chậu và kích thước cây. Cách đơn giản nhất để kiểm tra độ ẩm là dùng ngón tay chọc sâu khoảng 2-3 cm vào đất: nếu thấy đất khô thì cần tưới, nếu còn ẩm thì chưa cần. Khi cây đã trưởng thành, lượng nước cần có thể nhiều hơn nhưng vẫn phải đảm bảo đất không bị sũng nước. Vào mùa đông (ở các vùng có khí hậu lạnh), giảm tần suất tưới nước.
Bón phân định kỳ
Cung cấp dinh dưỡng đầy đủ giúp cây dâu tằm ra nhiều cành mới, lá xanh tốt và đặc biệt là cho năng suất quả cao. Bón phân vừa phải, không nên quá liều. Trong giai đoạn cây đang phát triển mạnh (trước khi ra hoa và sau khi thu hoạch), bạn có thể bón phân hữu cơ hoặc phân vô cơ với chu kỳ 7-10 tuần một lần, hoặc sử dụng phân hữu cơ hòa tan tưới định kỳ 2 tuần một lần như loại phân hữu cơ khoáng HVP 320 được đề cập trong bài gốc. Phân hữu cơ như phân trùn quế, phân bò hoai mục không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn cải thiện cấu trúc đất. Việc bón phân sau mỗi đợt thu hoạch cũng giúp cây phục hồi sức và chuẩn bị cho mùa quả tiếp theo.
Quả dâu tằm tươi sau khi thu hoạch
Cắt tỉa và tạo tán
Cắt tỉa giúp cây dâu tằm trong chậu giữ được hình dáng gọn gàng, kích thích ra cành mới và tăng khả năng ra hoa kết quả. Bạn không cần cắt tỉa quá nhiều. Thời điểm tốt nhất để cắt tỉa là vào cuối mùa thu hoặc đầu mùa đông khi cây rụng lá và bước vào giai đoạn ngủ nghỉ. Ở vùng nhiệt đới, việc này có thể thực hiện sau khi mùa hè kết thúc, ngay trước khi mùa mưa bắt đầu. Loại bỏ những cành khô héo, cành bị sâu bệnh, cành yếu hoặc mọc chồng chéo vào nhau. Tỉa bớt những cành vượt quá để giữ chiều cao và hình dáng mong muốn. Cắt tỉa nhẹ nhàng, không nên cắt quá sâu hoặc quá nhiều một lúc.
Kiểm soát sâu bệnh hại
Cây dâu tằm trồng trong chậu ít bị sâu bệnh tấn công hơn so với trồng ngoài vườn, nhưng vẫn có thể gặp một số vấn đề như bệnh nấm mốc, đốm lá, thối rễ hoặc bị các loại sâu như bọ trĩ, ruồi trắng, bọ cánh cứng, nhện đỏ tấn công. Bệnh thối rễ chủ yếu do đất thoát nước kém hoặc tưới nước quá nhiều, nên việc kiểm soát nước là phòng bệnh hiệu quả nhất. Với các bệnh nấm khác, có thể sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học hoặc dung dịch tự nhiên (như dung dịch tỏi ớt gừng) để phòng và trị. Việc trồng trong chậu giúp dễ dàng quan sát cây, phát hiện sớm sâu bệnh và xử lý kịp thời bằng cách bắt sâu thủ công hoặc phun thuốc trị bệnh cục bộ.
Chống nóng, chống rét và che phủ
Lớp phủ trên bề mặt đất trong chậu (mulch) đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì độ ẩm, điều hòa nhiệt độ đất và hạn chế cỏ dại. Bạn có thể sử dụng rơm rạ, vỏ cây, trấu hun hoặc vật liệu hữu cơ khác để phủ lớp mỏng trên mặt đất. Lớp phủ này đặc biệt hữu ích vào mùa hè để giữ ẩm và chống nóng cho rễ. Ở những vùng có mùa đông lạnh, việc che phủ bề mặt đất và thậm chí là bọc chậu bằng vật liệu cách nhiệt như màng bọc bong bóng có thể giúp bảo vệ bộ rễ nhạy cảm khỏi bị tổn thương do giá rét.
Bảo vệ quả khỏi chim
Quả dâu tằm chín mọng là món ăn yêu thích không chỉ của con người mà còn của nhiều loài động vật hoang dã, đặc biệt là chim chóc. Nếu khu vực bạn sống có nhiều chim và chúng thường xuyên đến ăn quả, bạn nên sử dụng lưới hoặc túi vải để che chắn cây hoặc từng chùm quả khi chúng bắt đầu chín để đảm bảo thu hoạch được thành quả lao động của mình.
Thu hoạch quả dâu tằm
Thời điểm thu hoạch quả dâu tằm phụ thuộc vào giống và điều kiện thời tiết, thường diễn ra từ cuối mùa xuân đến cuối mùa hè. Dấu hiệu nhận biết quả dâu tằm chín hoàn toàn là khi chúng chuyển sang màu sẫm nhất, thường là màu tím đen hoặc đen tuyền. Lúc này, quả mọng nước, ngọt và có hương vị đậm đà nhất. Quả dâu tằm non có màu xanh hoặc đỏ thường có vị chua và hàm lượng vitamin C cao hơn. Khi thu hoạch, bạn nên hái nhẹ nhàng từng quả hoặc dùng kéo cắt cả cuống quả để tránh làm dập nát. Dâu tằm tươi có thời gian bảo quản ngắn, nên sử dụng hoặc chế biến ngay sau khi thu hoạch.
Quả dâu tằm chuyển màu khi chín
Cách trồng cây dâu tằm trong chậu tại nhà là một hành trình thú vị và hoàn toàn khả thi. Với những hướng dẫn chi tiết về chuẩn bị, trồng và chăm sóc như trên, bạn hoàn toàn có thể tự tay tạo ra một vườn dâu tằm nhỏ xinh ngay trong không gian sống của mình. Cây dâu tằm rất dễ thích nghi và nếu được quan tâm đúng mức, nó sẽ đền đáp bằng những mùa trái bội thu, cung cấp nguồn quả tươi ngon và bổ dưỡng cho gia đình. Hãy bắt đầu ngay hôm nay để sớm được thưởng thức những trái dâu tằm chín mọng do chính tay mình vun trồng.