Nghệ thuật cách trồng cây Kokedama là một phương pháp độc đáo có nguồn gốc từ Nhật Bản, mang đến vẻ đẹp mộc mạc và gần gũi với thiên nhiên. Kokedama, hay còn gọi là “quả cầu rêu”, không chỉ là một kỹ thuật trồng cây mà còn phản ánh triết lý sống Wabi Sabi – đề cao vẻ đẹp tự nhiên, không hoàn hảo và sự giản dị. Phương pháp này ngày càng phổ biến bởi tính đơn giản, chi phí hợp lý và khả năng tạo ra những “tiểu cảnh” xanh mát, ấn tượng cho không gian sống. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết từng bước để bạn có thể tự tay tạo ra một quả cầu rêu Kokedama ngay tại nhà.
Kokedama là gì và nguồn gốc của nó?
Trong tiếng Nhật, từ “Koke” có nghĩa là rêu, và “Dama” có nghĩa là quả bóng. Ghép lại, Kokedama dịch nôm na là quả bóng rêu. Đây là một kỹ thuật trồng cây không cần chậu truyền thống, thay vào đó, rễ cây được bọc trong một hỗn hợp đất đặc biệt, sau đó bao phủ bởi lớp rêu tươi hoặc khô và cố định bằng dây. Quả cầu rêu này có thể được đặt trên đĩa, giá đỡ hoặc treo lơ lửng, tạo nên hiệu ứng thị giác độc đáo.
Nghệ thuật Kokedama bắt nguồn từ Nhật Bản và được xem là một biến thể của Bonsai (cây cảnh) và Nearai (rễ trần). Nó phản ánh sâu sắc triết lý Wabi Sabi, tìm kiếm và trân trọng vẻ đẹp trong sự không hoàn hảo, tính nhất thời và sự giản dị của tự nhiên. Khác với Bonsai yêu cầu kỹ thuật cắt tỉa, tạo dáng phức tạp, Kokedama giữ nguyên rễ cây và hình dáng tự nhiên, tập trung vào sự hài hòa giữa cây, đất và rêu. Phương pháp này được cho là ra đời từ nhu cầu tạo ra một cách trồng cây đơn giản, tiết kiệm chi phí và dễ tiếp cận hơn, thậm chí còn được gọi là “cây cảnh cho người nghèo” ở một số nơi.
Nguyên liệu cần chuẩn bị để trồng cây Kokedama
Để bắt đầu hành trình tạo ra quả cầu rêu Kokedama của riêng mình, việc chuẩn bị đầy đủ và chính xác các nguyên liệu là bước nền tảng. Các vật liệu này khá dễ tìm kiếm và có thể thay đổi tùy thuộc vào loại cây bạn chọn trồng, nhưng đây là những thứ cơ bản nhất bạn sẽ cần:
- Đất trồng cây cảnh: Thông thường, đất Akadama của Nhật Bản, một loại đất sét hạt có khả năng giữ nước tốt và thoát nước nhanh, được sử dụng. Tuy nhiên, bạn hoàn toàn có thể thay thế bằng hỗn hợp đất sét vườn giàu dinh dưỡng trộn với một ít chất giữ ẩm như peat moss (rêu than bùn) hoặc xơ dừa. Tỷ lệ trộn đất rất quan trọng để tạo độ kết dính và giữ ẩm phù hợp cho bầu đất.
- Peat moss (Rêu than bùn): Đây là thành phần không thể thiếu giúp tăng khả năng giữ ẩm và tạo độ tơi xốp cho hỗn hợp đất. Peat moss có thể giữ lượng nước gấp nhiều lần trọng lượng của nó, đảm bảo cây trong quả cầu rêu luôn có đủ độ ẩm cần thiết.
- Rêu moss (Rêu tấm): Lớp rêu này sẽ bao phủ bên ngoài quả cầu đất, tạo nên vẻ đẹp đặc trưng của Kokedama. Bạn có thể dùng rêu tươi hoặc rêu khô dạng tấm. Rêu tấm thường được ưa chuộng hơn vì dễ định hình và có khả năng hút ẩm, giữ ẩm tốt cho bầu đất bên trong.
- Dây thừng: Dây đay, dây cotton hoặc các loại dây tự nhiên khác thường được sử dụng để quấn cố định lớp rêu và bầu đất. Dây không chỉ có vai trò giữ cấu trúc mà còn là một phần trang trí, tăng thêm vẻ mộc mạc.
- Nước: Cần dùng nước sạch để làm ẩm hỗn hợp đất và ngâm rêu.
Vật liệu làm Kokedama
Các bước trồng cây Kokedama chi tiết và dễ hiểu
Quá trình tạo ra một quả cầu rêu Kokedama không quá phức tạp, ngay cả với người mới bắt đầu. Chỉ với ba bước cơ bản, bạn đã có thể hoàn thành một tác phẩm xanh xinh xắn. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết từng bước để bạn dễ dàng thực hiện:
Chuẩn bị hỗn hợp đất
Bước đầu tiên trong cách trồng cây Kokedama là tạo ra bầu đất lý tưởng cho bộ rễ. Bắt đầu bằng cách trộn đều đất trồng cây cảnh (hoặc hỗn hợp đất sét/đất vườn) với rêu than bùn (peat moss) theo tỷ lệ khoảng 1:1. Tỷ lệ này có thể điều chỉnh một chút tùy thuộc vào loại cây và đặc tính giữ ẩm của đất bạn sử dụng. Mục tiêu là tạo ra một hỗn hợp đất đủ giàu dinh dưỡng, giữ ẩm tốt nhưng cũng có độ thoát khí nhất định.
Sau khi trộn khô, từ từ thêm nước vào hỗn hợp, nhào đều như nhào bột cho đến khi đất đạt được độ ẩm và độ kết dính phù hợp để có thể nắm và tạo hình thành quả cầu mà không bị vỡ vụn. Độ ẩm lý tưởng là khi bạn bóp chặt một nắm đất, nước không chảy ra nhưng đất vẫn kết dính chắc chắn. Lượng nước cần dùng thường vào khoảng ¾ đến 1 cốc nước cho một quả cầu có đường kính trung bình, nhưng hãy thêm từ từ và cảm nhận độ ẩm của đất.
Chuẩn bị đất làm Kokedama
Trồng cây vào bầu đất
Tiếp theo, hãy chuẩn bị cây con. Nhẹ nhàng lấy cây ra khỏi chậu hoặc bầu đất cũ, loại bỏ phần đất thừa còn bám trên rễ, cẩn thận không làm tổn thương bộ rễ chính.
Từ hỗn hợp đất đã chuẩn bị, nặn thành một quả cầu có kích thước phù hợp với bộ rễ của cây. Dùng ngón tay cái hoặc một vật tròn tạo một lỗ ở giữa quả cầu đất, đủ lớn để đặt bộ rễ của cây vào. Đặt cây con vào lỗ vừa tạo, đảm bảo rễ được bao phủ hoàn toàn bởi đất. Nhẹ nhàng bọc đất xung quanh rễ, nắn chỉnh để tạo hình quả cầu đất tròn đều, chắc chắn. Bạn có thể cần thêm một ít hỗn hợp đất nếu cảm thấy quả cầu chưa đủ lớn hoặc chưa bao phủ hết rễ.
Trồng cây vào bầu đất Kokedama
Bọc rêu và cố định
Đây là bước tạo nên “linh hồn” của Kokedama. Nếu sử dụng rêu khô dạng tấm, bạn nên ngâm rêu vào nước ấm trước khoảng 10-15 phút cho mềm và dễ thao tác. Vớt rêu ra, vắt nhẹ bớt nước.
Trải tấm rêu ra, đặt quả cầu đất có cây vào giữa. Cẩn thận bọc lớp rêu xung quanh quả cầu đất, che kín hoàn toàn bề mặt đất. Dùng tay ấn nhẹ để lớp rêu áp sát vào bầu đất. Sau khi rêu đã bao phủ đều, dùng dây thừng đã chuẩn bị quấn xung quanh quả cầu rêu. Bắt đầu quấn từ dưới lên trên hoặc theo bất kỳ hướng nào bạn muốn để cố định lớp rêu và giữ cho quả cầu đất chặt chẽ. Quấn nhiều vòng và thắt nút chắc chắn ở cuối để hoàn tất. Nếu muốn treo Kokedama, bạn có thể chừa lại một đoạn dây dài ở đầu để tạo móc treo.
Bọc rêu và cố định Kokedama
Những lưu ý quan trọng khi trồng và chăm sóc Kokedama
Mặc dù cách trồng cây Kokedama khá đơn giản, việc lựa chọn cây và chăm sóc đúng cách sẽ quyết định sự phát triển lâu dài của tác phẩm. Dưới đây là một số lưu ý quan trọng:
- Chọn loại cây phù hợp: Hầu hết các loại cây đều có thể trồng Kokedama, nhưng những loại ưa ẩm vừa phải và có thể phát triển tốt trong điều kiện ánh sáng gián tiếp là lý tưởng nhất. Các loại cây lá xanh như Trầu bà, Dương xỉ, Lan Ý, Vạn niên thanh rất phù hợp. Một số loại thảo mộc như Hương thảo, bạc hà cũng có thể trồng được. Nên tránh các loại cây mọng nước (succulents) hoặc xương rồng vì chúng không ưa độ ẩm cao và môi trường đất luôn ẩm của Kokedama.
- Ánh sáng: Đặt Kokedama ở nơi có ánh sáng tự nhiên gián tiếp. Ánh nắng trực tiếp gay gắt có thể làm cháy rêu và bầu đất bị khô quá nhanh.
- Tưới nước: Đây là khía cạnh quan trọng nhất trong chăm sóc Kokedama. Vì không có chậu thoát nước, bạn cần kiểm tra độ ẩm của quả cầu thường xuyên. Dấu hiệu cần tưới nước là khi quả cầu rêu trở nên nhẹ hơn và bề mặt rêu khô lại. Cách tưới phổ biến nhất là ngâm quả cầu rêu vào chậu nước sạch (nước ở nhiệt độ phòng) trong khoảng 10-15 phút hoặc cho đến khi không còn bọt khí sủi lên. Sau đó, vớt ra và để ráo nước hoàn toàn trước khi đặt lại vị trí cũ. Tần suất tưới tùy thuộc vào loại cây, điều kiện ánh sáng và nhiệt độ môi trường, có thể từ vài ngày đến một tuần một lần.
- Độ ẩm của rêu: Lớp rêu bên ngoài không chỉ đẹp mà còn giúp giữ ẩm cho bầu đất. Đảm bảo lớp rêu luôn xanh tươi bằng cách xịt ẩm bề mặt rêu định kỳ bằng bình xịt phun sương, đặc biệt là trong những ngày khô nóng hoặc khi bật điều hòa. Rêu tấm (sheet moss) thường giữ ẩm tốt hơn rêu vụn.
- Bón phân: Cây trồng trong Kokedama vẫn cần dinh dưỡng. Bạn có thể hòa tan phân bón dạng lỏng cho cây cảnh vào nước tưới (pha loãng hơn so với hướng dẫn thông thường) và ngâm quả cầu rêu theo định kỳ (khoảng 1-2 tháng một lần trong mùa sinh trưởng).
- Cắt tỉa: Thỉnh thoảng cắt tỉa bớt lá già, lá úa hoặc rễ mọc xuyên qua lớp rêu để giữ cho Kokedama luôn gọn gàng và khuyến khích cây phát triển khỏe mạnh.
Lưu ý chăm sóc Kokedama
Cách trồng cây Kokedama không chỉ là một kỹ thuật mà còn là một trải nghiệm kết nối với thiên nhiên, mang lại sự bình yên và vẻ đẹp tinh tế cho không gian sống. Với những hướng dẫn chi tiết trên, hy vọng bạn đã tự tin để bắt tay vào tạo ra những quả cầu rêu xinh xắn, làm phong phú thêm khu vườn nhỏ của mình hoặc làm quà tặng ý nghĩa. Việc tự trồng và chăm sóc Kokedama cũng là một cách tuyệt vời để hiểu thêm về quy trình phát triển của cây và trân trọng vẻ đẹp mộc mạc từ tự nhiên. Khám phá thêm các loại đất và vật tư trồng cây phù hợp tại hatgiongnongnghiep1.vn.