Cách trồng nấm rơm tại nhà ngày càng phổ biến, mang lại nguồn thực phẩm dinh dưỡng và giá trị kinh tế. Nấm rơm, giàu vitamin và axit amin, là lựa chọn tuyệt vời cho bữa ăn. Bài viết này dành cho những ai muốn tìm hiểu quy trình chi tiết từ chuẩn bị nguyên liệu, ủ rơm, cấy giống đến chăm sóc và thu hoạch nấm rơm thành công ngay tại vườn nhà hoặc khu vực trống. Bạn sẽ nắm vững các kỹ thuật cơ bản để tự tay trồng nấm rơm tươi ngon, an toàn cho gia đình.
Thời vụ và lựa chọn địa điểm trồng nấm rơm
Việc xác định thời vụ và chọn địa điểm phù hợp là yếu tố quan trọng đầu tiên trong cách trồng nấm rơm đạt năng suất cao. Nấm rơm cần điều kiện nhiệt độ và độ ẩm ổn định. Ở các tỉnh miền Nam, thời tiết ấm nóng quanh năm tạo điều kiện thuận lợi cho việc trồng nấm rơm bất kỳ lúc nào. Các tỉnh miền Trung thường thích hợp trồng từ tháng 3 đến tháng 8 dương lịch, trong khi miền Bắc có thể bắt đầu từ giữa tháng 4 đến giữa tháng 10 dương lịch để tận dụng điều kiện thời tiết lý tưởng nhất cho sự phát triển của nấm.
Lựa chọn địa điểm trồng nấm cũng cần sự cân nhắc kỹ lưỡng. Vị trí tốt nhất là nơi tránh ánh nắng mặt trời chiếu trực tiếp, vì ánh nắng gay gắt có thể làm khô mô nấm và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của sợi nấm. Địa điểm phải thoáng mát, khô ráo và đặc biệt là sạch sẽ để giảm thiểu nguy cơ nấm dại và mầm bệnh tấn công. Bạn có thể tận dụng nhiều không gian khác nhau như khu vực xung quanh nhà, trong vườn cây có bóng mát, trên nền đất cứng (gạch, xi măng), trên kệ hoặc thậm chí trong túi nylon chuyên dụng. Điều kiện địa điểm bằng phẳng, không bị ngập úng vào mùa mưa và gần nguồn nước tưới tiêu sẽ tạo thuận lợi tối đa cho quá trình chăm sóc và thu hoạch, giúp kỹ thuật trồng nấm rơm trở nên hiệu quả hơn.
Chuẩn bị nguyên liệu trồng nấm rơm
Nấm rơm có thể phát triển trên nhiều loại nguyên liệu chứa cellulose. Mặc dù có thể sử dụng bã mía, thân và lá chuối, lục bình hay bông gòn, rơm rạ vẫn là nguyên liệu phổ biến và hiệu quả nhất cho cách trồng nấm rơm tại nhà hoặc quy mô lớn. Quan trọng là chọn rơm rạ còn tươi hoặc đã khô nhưng chưa bị mục nát hoàn toàn (biến thành màu nâu đen), vì rơm quá mục sẽ giảm đáng kể năng suất. Rơm từ lúa mùa, lúa thần nông, lúa tẻ hay lúa nếp đều có thể dùng được. Chất lượng nguyên liệu ban đầu ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn dinh dưỡng mà sợi nấm sẽ hấp thu.
Chọn giống nấm rơm chất lượng
Giống nấm đóng vai trò then chốt, quyết định đến thành công hay thất bại của vụ trồng nấm rơm. Nên chọn giống nấm khỏe mạnh, không có dấu hiệu nhiễm bệnh. Meo giống tốt là meo không quá già cũng không quá non, có mùi thơm đặc trưng dễ chịu của giống nấm rơm. Túi giống cần có sợi nấm ăn kín đáy và tơ nấm màu trắng trong. Khi mở nắp bịch meo, mùi hương tương tự nấm rơm tươi cho thấy chất lượng tốt. Một số meo giống khi tơ trưởng thành có thể kết tụ thành hạt màu đỏ nâu, đây là hiện tượng bình thường và vẫn cho năng suất tốt.
Tránh sử dụng các bịch meo có đốm màu nâu, đen, vàng cam vì đây là dấu hiệu của sự nhiễm nấm dại, sẽ cạnh tranh dinh dưỡng và gây hại cho nấm rơm. Đồng thời, không chọn bịch meo phía dưới đáy bị ướt, nhão và có mùi hôi chua, vì đây là dấu hiệu meo đã bị hỏng hoặc nhiễm khuẩn. Một bịch meo giống chuẩn (khoảng 120g) thường đủ để gieo trên một mô nấm có chiều rộng 0,5m, chiều cao 0,4-0,5m và chiều dài khoảng 4-5m. Việc lựa chọn giống cẩn thận là bước đầu tư quan trọng để đảm bảo hiệu quả của toàn bộ quy trình cách trồng nấm rơm.
Ảnh minh họa nấm rơm tươi, mọc thành cụm
Kỹ thuật ủ rơm đúng cách
Ủ rơm là khâu quan trọng nhằm phân hủy sơ bộ nguyên liệu và diệt trừ mầm bệnh, tạo môi trường lý tưởng cho sự phát triển của sợi nấm. Có hai phương pháp ủ phổ biến. Phương pháp truyền thống là chất rơm thành đống với chiều rộng khoảng 1,5-2m, chiều dài 4-8m và chiều cao 1,3-1,5m. Khi chất, cứ mỗi lớp rơm cao 20-30cm lại tưới nước đều và dùng chân dậm nhẹ cho rơm nén lại. Sau khi chất xong, dùng nylon, rơm khô hoặc lá chuối phủ kín xung quanh để giữ ẩm và giữ nhiệt. Sau vài ngày ủ, nhiệt độ bên trong đống ủ sẽ tăng cao, thường đạt 60-70°C. Nhiệt độ cao này đóng vai trò như quá trình thanh trùng, giúp tiêu diệt các loại nấm dại, vi khuẩn gây bệnh và phân hủy một phần các chất hữu cơ phức tạp trong rơm rạ, biến chúng thành dạng dễ hấp thu hơn cho sợi nấm rơm sau này.
Phương pháp thứ hai là xử lý rơm bằng nước vôi trước khi ủ. Rơm rạ được nhúng ngập hoàn toàn trong dung dịch nước vôi với tỉ lệ khoảng 3 kg vôi cho 100 lít nước trong khoảng 20-30 phút. Mục đích của việc này là để diệt nấm tạp, đồng thời loại bỏ bớt chất phèn, chất mặn có thể có trong rơm rạ. Sau khi ngâm, vớt rơm ra để ráo nước bớt rồi chất thành đống tương tự như phương pháp trên (chiều rộng 1,5-2m, chiều dài 4-8m, cao 1,3-1,5m). Chất xong, dậm nhẹ và phủ kín để giữ ẩm, giữ nhiệt. Trong thời gian đầu ủ, cần trở đống rơm một lần sau 2-3 ngày để đảm bảo nhiệt độ và độ ẩm phân bố đều. Nếu rơm quá ướt, cần giảm vật liệu che phủ bên ngoài để nước bốc hơi. Nếu rơm bị khô, cần bổ sung thêm nước vôi pha loãng tương tự tỉ lệ ban đầu, tưới vừa đủ ẩm. Đến ngày thứ 5-6, kiểm tra lại độ ẩm của rơm: lấy một nắm rơm ở giữa đống, bóp chặt trong lòng bàn tay, nếu nước hơi rịn qua kẽ tay là độ ẩm lý tưởng. Nếu không rịn là khô, cần tưới thêm. Nếu nước chảy thành giọt là dư nước, cần ngưng tưới và có thể dỡ bớt vật liệu phủ để thoát hơi nước. Thời gian ủ rơm hoàn thành thường kéo dài 10-12 ngày, khi đó đống rơm đã xẹp xuống còn khoảng 0,8-1,0m chiều cao và sẵn sàng cho bước tiếp theo trong cách trồng nấm rơm.
Hình ảnh rơm rạ đang được ủ để chuẩn bị trồng nấm rơm
Xếp mô và cấy giống nấm rơm
Sau khi quá trình ủ rơm hoàn tất và đống ủ đã “chín”, bà con tiến hành dỡ bỏ lớp rơm áo bên ngoài đống ủ và lấy phần rơm đã ủ kỹ bên trong để xếp mô trồng nấm rơm. Nên cố gắng hoàn thành việc xếp mô và cấy giống trong cùng một ngày cho một đống rơm đã dỡ áo để đảm bảo chất lượng. Việc xếp mô có thể dùng khuôn hoặc vun thành luống trực tiếp trên nền đất, tùy thuộc vào điều kiện và quy mô. Kích thước mô nấm lý tưởng là chiều ngang mặt mô khoảng 0,3-0,4m, chiều cao từ 0,35-0,4m. Kích thước này giúp việc đi lại, chăm sóc và thu hoạch thuận lợi, đồng thời tối ưu hóa diện tích.
Cách xếp mô và cấy giống như sau: Trải một lớp rơm rạ đã ủ vào khuôn (hoặc vun thành luống) dày khoảng 10-12cm. Sau đó, cấy một lớp giống nấm rơm theo viền xung quanh, cách mép khuôn khoảng 4-5cm. Lặp lại quá trình này cho đủ 3 lớp rơm và 3 lớp giống cấy viền. Lớp trên cùng (lớp thứ 4) chỉ trải rơm rộng đều khắp bề mặt mô, không cần cấy giống viền. Sau khi cấy mỗi lớp giống, dùng tay ấn nhẹ cho rơm và giống nấm nén chặt lại, đặc biệt là các cạnh xung quanh mô để tạo độ chắc chắn. Lượng giống cần dùng cho 1,2m mô nấm thường khoảng 200-250g. Trung bình, một tấn rơm rạ khô sau khi ủ có thể trồng được khoảng 90-100 mét mô nấm. Đối với cách trồng nấm rơm, thông thường không cần bổ sung thêm phân bón hóa học hoặc hữu cơ khác. Bởi vì rơm rạ trong quá trình phân hủy đã cung cấp đủ nguồn dinh dưỡng cần thiết cho cây nấm phát triển khỏe mạnh.
Chăm sóc mô nấm rơm
Giai đoạn chăm sóc là yếu tố quyết định trực tiếp đến năng suất và chất lượng nấm rơm, trong đó việc theo dõi và điều chỉnh nhiệt độ, độ ẩm là quan trọng nhất. Độ ẩm là yếu tố hàng đầu, vì nó giúp quá trình phân hủy rơm rạ diễn ra thuận lợi, từ đó sinh nhiệt và duy trì nhiệt độ lý tưởng bên trong mô nấm. Nếu độ ẩm dư thừa, nước tích tụ sẽ làm giảm nhiệt độ, khiến mô nấm bị lạnh, ảnh hưởng đến sự phát triển của sợi nấm. Ngược lại, nếu độ ẩm thiếu, mô bị khô, nhiệt độ có thể tăng quá cao, gây chết sợi nấm.
Giữ độ ẩm thích hợp là kỹ thuật quan trọng. Kiểm tra độ ẩm bằng cách rút một nắm rơm (khoảng 15-20 cọng) ở giữa luống, bóp chặt trong lòng bàn tay. Nếu nước hơi rịn qua kẽ tay là độ ẩm vừa đủ. Nếu nước không rịn là khô, cần bổ sung nước. Nếu nước chảy thành giọt là dư nước, cần ngừng tưới và có thể dỡ áo mô tạm thời để nước bốc hơi. Trong mùa mưa, việc làm mái che sau khi dỡ áo mô là cần thiết để tránh mưa trực tiếp gây úng mô. Điều chỉnh nhiệt độ cũng liên quan mật thiết đến độ ẩm và lớp che phủ. Khi kiểm tra mô nấm thấy nhiệt độ tăng cao và rơm khô, cần dùng thùng vòi sen tưới nhẹ nhàng cho mô nấm để hạ nhiệt và tăng ẩm. Tránh dùng vòi nước mạnh vì có thể làm tổn thương sợi tơ và các nụ nấm non. Nếu nhiệt độ tăng mà rơm vẫn đủ ẩm, cần giảm bớt lớp rơm áo bị ướt hoặc thay bằng rơm khô để giúp nhiệt thoát ra ngoài. Ngược lại, khi nhiệt độ giảm, mô bị lạnh, cần ngừng tưới nước, dỡ bớt áo mô hoặc mái che nắng để mô nấm hấp thu nhiệt từ môi trường. Vào mùa mưa hoặc khi trời lạnh, sử dụng nylon hoặc màng phủ nông nghiệp (phần màu đen hướng lên trên để hấp thụ nhiệt) để đậy kín mô nấm, giúp giữ nhiệt và tăng nhiệt độ bên trong.
Việc đảo rơm áo mô cũng cần được thực hiện. Khoảng 5-8 ngày sau khi xếp mô, dỡ lớp rơm áo bên ngoài ra, xốc cho tơi và đậy trở lại mô nấm. Kỹ thuật này giúp ngăn chặn tơ nấm ăn lan ra lớp rơm áo ngoài mà không tạo thành nấm, tập trung năng lượng cho nấm phát triển bên trong mô. Đây là những bước chăm sóc tỉ mỉ, thể hiện sự chuyên môn trong cách trồng nấm rơm để đạt hiệu quả cao nhất. Thông tin chi tiết và các vật tư cần thiết cho quá trình này có thể được tìm hiểu thêm tại website chuyên về nông nghiệp như hatgiongnongnghiep1.vn.
Thu hoạch nấm rơm
Sau khoảng 10-14 ngày kể từ khi hoàn thành quá trình ủ rơm (và tùy thuộc vào loại meo giống, quá trình thu hoạch thực tế sẽ bắt đầu sau đó vài ngày), nấm rơm bắt đầu xuất hiện và có thể thu hoạch. Thông thường, nấm sẽ ra rộ nhất vào khoảng ngày thứ 12-15 sau khi cấy giống. Sau đó, khoảng 7-8 ngày tiếp theo sẽ có đợt nấm thứ hai. Tổng thời gian thu hoạch cho một vụ trồng nấm rơm thường kéo dài từ 25-30 ngày.
Để thu được nấm rơm chất lượng cao và kéo dài thời gian thu hoạch, cần tiến hành hái nấm đều đặn mỗi ngày 2 lần. Lần thứ nhất vào sáng sớm, tốt nhất là trước 6 giờ khi nấm còn non và búp. Lần thứ hai vào khoảng 14-15 giờ chiều. Nên ưu tiên hái những cây nấm còn ở dạng búp, hơi nhọn đầu, vì đây là lúc nấm đạt chất lượng dinh dưỡng và độ giòn ngon nhất. Kỹ thuật hái nấm là xoay nhẹ cây nấm và tách nó ra khỏi mô. Điều quan trọng là không để sót phần chân nấm trên mô nấm. Nếu chân nấm bị sót lại, khi thối rữa, chúng có thể tạo điều kiện cho nấm dại phát triển hoặc làm hư hại các nụ nấm non mọc kế bên. Sau khi hái xong ở một khu vực nào đó, cần đậy kỹ lớp rơm áo mô lại như cũ để giữ ẩm và nhiệt độ cho mô tiếp tục ra nấm ở các đợt sau. Thời gian thu hoạch tập trung thường kéo dài khoảng 7-10 ngày trong tổng chu kỳ. Nấm sau khi thu hoạch cần được tiêu thụ càng sớm càng tốt, lý tưởng nhất là trong vòng 2-3 giờ để đảm bảo độ tươi ngon. Nếu cần bảo quản lâu hơn, có thể để nấm ở nhiệt độ mát từ 10-15°C.
Giỏ nấm rơm tươi vừa thu hoạch, sẵn sàng sử dụng
Trồng nấm rơm không quá phức tạp nếu bạn nắm vững các kỹ thuật cơ bản về chuẩn bị nguyên liệu, ủ rơm và chăm sóc mô nấm. Với hướng dẫn chi tiết về cách trồng nấm rơm này, hy vọng bạn đọc sẽ tự tin bắt tay vào thực hiện để thu hoạch những mẻ nấm rơm tươi ngon, giàu dinh dưỡng cho gia đình. Việc tự trồng nấm rơm tại nhà không chỉ mang lại nguồn thực phẩm sạch mà còn là trải nghiệm thú vị trong lĩnh vực nông nghiệp.