Cách trồng nho bằng cành là phương pháp nhân giống phổ biến, được nhiều người làm vườn tại nhà lựa chọn nhờ tính đơn giản và khả năng cho kết quả nhanh chóng. Tuy nhiên, để thành công xây dựng một giàn nho khỏe mạnh, ít sâu bệnh, cho năng suất cao và quả ngon ngọt, đòi hỏi người trồng cần nắm vững các kỹ thuật cơ bản từ khâu chuẩn bị đến chăm sóc. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn hướng dẫn chi tiết từng bước để thực hiện cách trồng nho bằng cành hiệu quả ngay tại nhà, giúp bạn tự tay tạo ra những chùm nho tươi ngon.
Đặc Điểm Sinh Học Của Cây Nho
Cây nho (Vitis vinifera) là loại cây dây leo thân gỗ lâu năm, có nguồn gốc từ các vùng ôn đới như Iran, Nam Mỹ và châu Âu. Đặc điểm nổi bật của cây nho là khả năng leo bám mạnh mẽ nhờ các tua cuốn, hình thành nên những giàn lá xum xuê khi được cung cấp đủ không gian và giá đỡ. Lá nho thường có màu xanh đậm, dày, cứng với mép lá có hình răng cưa đặc trưng. Hoa nho rất nhỏ, màu trắng xanh và mọc thành từng chùm trước khi phát triển thành quả. Quả nho mọc thành chùm, màu sắc và hương vị thay đổi tùy theo giống và độ chín, từ xanh bóng khi non đến đỏ tía, tím hoặc đen khi chín mọng, mang vị ngọt mát hoặc hơi chua dịu. Hiểu rõ những đặc điểm này giúp bạn chăm sóc cây đúng cách, tạo điều kiện tốt nhất cho cây sinh trưởng và phát triển.
Thời Điểm Trồng Nho Lý Tưởng
Việc chọn đúng thời điểm trồng có ảnh hưởng lớn đến tỷ lệ sống và sự phát triển ban đầu của cây nho. Mặc dù cây nho có thể trồng quanh năm nếu được chăm sóc kỹ lưỡng, thời điểm lý tưởng nhất để bắt đầu cách trồng nho bằng cành tại Việt Nam thường rơi vào cuối mùa mưa, khoảng từ tháng 11 đến tháng 1 dương lịch. Trồng vào thời điểm này giúp cành giâm có thời gian ra rễ và bén đất trong điều kiện độ ẩm vừa phải, không quá khô hạn cũng không bị úng nước do mưa lớn. Khi mùa khô đến, cây con đã đủ khỏe để chống chịu và tận dụng ánh nắng mặt trời cho sự phát triển cành lá ban đầu, chuẩn bị cho chu kỳ sinh trưởng tiếp theo.
Chuẩn Bị Giống Nho Và Cành Giâm
Lựa Chọn Giống Nho Phù Hợp
Tại Việt Nam, có nhiều giống nho khác nhau phù hợp với điều kiện khí hậu từng vùng, mỗi giống lại có đặc điểm về kích thước, màu sắc và hương vị quả riêng biệt. Để trồng nho bằng cành thành công, bước đầu tiên là lựa chọn giống phù hợp với sở thích (nho ăn tươi hay nho làm rượu) và điều kiện trồng tại gia đình bạn (không gian, khí hậu). Các giống phổ biến có thể kể đến như nho Hạ Đen, nho Cardinal, hoặc các giống nho Ninh Thuận (như NH01-48, NH01-93 cho quả ăn tươi). Nghiên cứu kỹ về đặc tính từng giống sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn, tối ưu hóa khả năng thành công.
Chọn Và Cắt Cành Giâm Chất Lượng
Chất lượng cành giâm là yếu tố then chốt quyết định tỷ lệ sống và sức sống của cây con. Cành giống nên được lấy từ những cây mẹ khỏe mạnh, không có dấu hiệu sâu bệnh, có lịch sử cho năng suất cao và chất lượng quả tốt. Cành được chọn phải là cành bánh tẻ – cành không quá non cũng không quá già, có vỏ đã chuyển sang màu nâu gỗ nhưng bên trong vẫn còn xanh và có độ dẻo nhất định.
Khi cắt cành, mỗi đoạn nên dài khoảng 20-25cm và đảm bảo có ít nhất 3-4 mắt ngủ (chồi non đang trong giai đoạn ngủ). Vết cắt ở gốc cành nên được cắt chéo một góc khoảng 45 độ, giúp tăng diện tích tiếp xúc với môi trường giâm, thúc đẩy quá trình ra rễ nhanh hơn. Vết cắt ở đầu ngọn nên cắt ngang, cách mắt ngủ cuối cùng khoảng 1-2cm. Sử dụng dụng cụ cắt sắc bén và đã khử trùng để tránh làm dập nát cành và lây lan mầm bệnh.
Chuẩn Bị Đất Và Vị Trí Trồng
Đất đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong sự phát triển của cây nho. Cây nho ưa thích loại đất tơi xốp, thoát nước tốt, giàu dinh dưỡng và có độ pH trong khoảng 6.0 – 7.0. Đất thịt pha cát, đất phù sa ven sông hoặc đất đỏ bazan là những loại đất lý tưởng. Nếu đất có độ pH dưới 6.0 (đất chua), cần tiến hành bón vôi để nâng pH. Nếu đất có độ pH trên 7.0, có thể sử dụng các biện pháp rửa phèn phù hợp.
Trước khi trồng, đất cần được làm sạch cỏ dại, cày xới tơi xốp và bón lót bằng phân hữu cơ hoai mục (như phân bò, phân dê, phân gà hoai mục hoặc phân trùn quế), kết hợp với một ít vôi và phân lân để cải tạo cấu trúc đất và cung cấp dinh dưỡng ban đầu. Tỷ lệ phối trộn phổ biến là 1 phần đất thịt, 1 phần cát (hoặc giá thể tạo độ tơi xốp như xơ dừa đã xử lý), và 1 phần phân hữu cơ hoai mục. Đối với người trồng tại nhà hoặc trồng chậu, việc sử dụng đất sạch hữu cơ trộn sẵn từ các nguồn cung cấp đáng tin cậy như hatgiongnongnghiep1.vn có thể là một giải pháp tiện lợi và đảm bảo chất lượng.
Vị trí trồng cũng rất quan trọng. Cây nho cần nhiều ánh sáng mặt trời để quang hợp và phát triển quả. Chọn vị trí có ít nhất 6-8 tiếng nắng trực tiếp mỗi ngày. Nơi trồng cần thông thoáng, tránh những khu vực trũng dễ bị ngập úng. Do nho là cây leo và cần không gian phát triển lâu dài, hãy chọn một vị trí cố định có đủ diện tích để làm giàn sau này.
Quy Trình Giâm Cành Và Trồng Cây Con
Để tăng tỷ lệ thành công của cách trồng nho bằng cành, việc giâm cành trước khi trồng cố định là bước không thể thiếu.
Giâm cành:
- Xử lý cành giâm: Nhúng phần gốc của cành nho đã cắt vào dung dịch kích thích ra rễ (chứa hoạt chất như NAA hoặc IBA) với nồng độ phù hợp theo hướng dẫn của nhà sản xuất. Việc này giúp thúc đẩy sự hình thành rễ nhanh chóng và mạnh mẽ hơn.
- Giâm vào giá thể: Giâm cành vào giá thể thoáng khí và sạch bệnh như cát ẩm, mùn cưa đã xử lý hoặc hỗn hợp tro trấu, xơ dừa. Cắm gốc cành sâu khoảng 5-7cm, đảm bảo các mắt ngủ không bị vùi lấp.
- Chăm sóc: Đặt khay giâm ở nơi có bóng râm, tránh ánh nắng trực tiếp và giữ ẩm đều đặn cho giá thể. Sau khoảng 1-2 tuần, vết cắt ở gốc sẽ bắt đầu liền sẹo và mắt ngủ có thể nảy chồi xanh.
- Chuyển bầu: Khi cành giâm đã ra rễ trắng khỏe mạnh (thường sau 20-40 ngày tùy điều kiện), bạn có thể chuyển cành sang bầu đất. Hỗn hợp đất trong bầu có thể là hỗn hợp đất, cát và phân hữu cơ theo tỷ lệ 1:1:1 đã chuẩn bị. Tiếp tục chăm sóc trong bầu cho đến khi cây con đạt chiều cao khoảng 20-30cm và có 3-4 lá thật.
Hình ảnh mô tả quy trình giâm cành nho tại nhà
Trồng cây con:
Khi cây con trong bầu đã đủ tiêu chuẩn để trồng cố định, đào một hố trồng tại vị trí đã chuẩn bị. Kích thước hố đủ lớn để bầu cây vừa vặn và có khoảng trống để rễ phát triển. Nhẹ nhàng xé bỏ túi bầu (nếu có) hoặc lấy cây ra khỏi bầu sao cho không làm vỡ bầu đất và đứt rễ. Đặt cây con vào giữa hố, lấp đất đã trộn sẵn xung quanh gốc cây, nhẹ nhàng nén đất để cây đứng vững và rễ tiếp xúc tốt với đất. Đảm bảo phần chồi ngọn nhô lên khỏi mặt đất. Tưới đẫm nước ngay sau khi trồng để đất ôm chặt rễ và cung cấp độ ẩm cần thiết cho cây phục hồi.
Kỹ Thuật Chăm Sóc Cây Nho
Sau khi trồng, việc chăm sóc đúng kỹ thuật là yếu tố quyết định sự sinh trưởng và năng suất của giàn nho.
Tưới Nước Đúng Cách
Cây nho cần lượng nước đáng kể, đặc biệt là trong các giai đoạn sinh trưởng mạnh và phát triển quả. Tuy nhiên, rễ nho rất nhạy cảm với tình trạng úng nước do thiếu oxy, dẫn đến thối rễ. Do đó, việc tưới nước cần linh hoạt tùy theo điều kiện thời tiết, loại đất và giai đoạn phát triển của cây.
Vào mùa khô và giai đoạn cây ra hoa, đậu quả, cần tăng cường lượng nước tưới, đảm bảo đất luôn đủ ẩm nhưng không sũng nước. Có thể kiểm tra độ ẩm đất bằng cách đào sâu xuống vài cm. Vào mùa mưa hoặc khi độ ẩm không khí cao, giảm tần suất và lượng nước tưới. Hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới gốc là phương pháp hiệu quả giúp cung cấp nước trực tiếp đến vùng rễ và hạn chế ẩm độ trên lá, giảm nguy cơ nấm bệnh.
Cắt Tỉa Cành Quan Trọng
Kỹ thuật cắt tỉa là một trong những yếu tố quan trọng nhất để trồng nho bằng cành cho năng suất cao và quả chất lượng. Cắt tỉa giúp định hình cây, loại bỏ cành yếu, sâu bệnh, và kích thích cây ra cành quả mới. Nho thường ra quả trên cành non mọc ra từ mắt ngủ của cành một năm tuổi.
Có hai thời điểm cắt tỉa chính:
- Cắt tỉa mùa đông (cắt tỉa tạo hình và cành quả): Thường diễn ra khi cây nho bước vào giai đoạn ngủ đông, sau khi lá rụng hết (khoảng tháng 12 đến tháng 1). Đây là đợt cắt tỉa quan trọng nhất, nhằm loại bỏ cành già cỗi, định hình bộ khung cho cây và cắt ngắn các cành một năm tuổi chừa lại số lượng mắt ngủ phù hợp để cây ra quả vào vụ sau.
- Cắt tỉa mùa hè (cắt tỉa xanh): Diễn ra trong mùa sinh trưởng, nhằm loại bỏ cành tăm, cành vượt, lá già che khuất chùm quả, và tỉa bớt chùm quả trên cành nếu quá sai để tập trung dinh dưỡng nuôi quả còn lại. Việc này giúp giàn nho thông thoáng, giảm sâu bệnh và cải thiện chất lượng quả.
Hiểu rõ chu kỳ ra quả và vị trí mắt ngủ mang tiềm năng cho quả là chìa khóa để cắt tỉa thành công, đảm bảo cây ra quả sai và tập trung dinh dưỡng nuôi dưỡng chùm quả chất lượng.
Tỉa Nho Trong Thời Kỳ Ngủ Đông
Việc cắt tỉa trong thời kỳ ngủ đông, khoảng cuối đông (trước khi cây nảy chồi vào tháng 3), là bắt buộc. Nếu bỏ qua bước này, khi nhiệt độ tăng, nhựa cây sẽ bắt đầu lưu thông mạnh. Các vết cắt cũ hoặc cành không được tỉa sẽ có hiện tượng “chảy nhựa”, làm cây suy yếu, giảm khả năng ra hoa đậu quả ở vụ sau, thậm chí có thể làm cây chết. Kỹ thuật tỉa trong giai đoạn này nhằm “ép” cây bước vào trạng thái nghỉ ngơi hoàn toàn và chuẩn bị cho một chu kỳ sinh trưởng mới mạnh mẽ hơn. Tùy theo phương pháp tạo hình giàn (kiểu thân bò hoặc kiểu chữ Y…) mà kỹ thuật cắt tỉa cành quả sẽ khác nhau, nhưng nguyên tắc chung là giữ lại số lượng mắt ngủ phù hợp trên cành một năm tuổi để cây tập trung ra quả.
Phủ Bề Mặt Đất Trồng
Phủ bề mặt đất xung quanh gốc cây bằng vật liệu thích hợp mang lại nhiều lợi ích cho cây nho, góp phần tạo nên điều kiện đất tối ưu. Lớp phủ giúp điều hòa nhiệt độ đất, giữ ẩm tốt hơn trong mùa khô, hạn chế sự phát hơi nước và giảm tần suất tưới. Đồng thời, nó cũng ngăn chặn sự phát triển của cỏ dại, giảm cạnh tranh dinh dưỡng và nơi trú ẩn của sâu bệnh.
Các vật liệu có thể sử dụng để phủ bề mặt bao gồm rơm rạ khô, vỏ trấu, hoặc các loại đá/viên đất nung chuyên dụng cho cây trồng. Lớp phủ nên dày khoảng 5-10cm, cách gốc cây một khoảng nhỏ để tránh làm bí gốc. Việc sử dụng viên đất nung Sfarm là một lựa chọn hiện đại, giúp giữ ẩm, tạo độ thông thoáng cho lớp đất mặt và trông gọn gàng, sạch sẽ.
Hỗ Trợ Cây Bằng Cách Làm Giàn
Là cây thân leo, nho bắt buộc cần có giàn để phát triển tối ưu. Giàn không chỉ cung cấp chỗ dựa cho cây leo mà còn giúp phân bố cành lá đều, tạo điều kiện thông thoáng, đón nắng tốt hơn cho quả và dễ dàng hơn trong việc chăm sóc, cắt tỉa, phun thuốc và thu hoạch.
Giàn nho cần được xây dựng kiên cố, thường cao khoảng 2 – 2.2m, sử dụng trụ bê tông, sắt hoặc gỗ chịu lực tốt. Phía trên làm khung hoặc căng lưới bằng thanh sắt, nhôm nhỏ hoặc dây kẽm lớn. Sau khi cây con đủ lớn, cần hướng dẫn và buộc cành ngọn chính leo lên giàn.
Có hai phương pháp phổ trợ cây leo giàn phổ biến, tương ứng với các kỹ thuật cắt tỉa tạo cành quả khác nhau:
- Cách 1 (Định hình nhanh): Khi cây leo gần đến giàn (cách 20-25cm), bấm ngọn để cây phân hóa thành 3-4 cành cấp 1. Khi cành cấp 1 dài 50cm, tiếp tục bấm ngọn tạo 2-3 cành cấp 2 (cành quả). Làm tương tự để cành cấp 2 cho 3-4 cành cấp 3 (cành quả). Phương pháp này giúp cây phủ giàn nhanh và ra quả sớm, nhưng bộ khung cây có thể yếu hơn và tuổi thọ cành quả ngắn (cần thay thế sau 2-3 năm).
- Cách 2 (Định hình bền vững): Đợi cây leo cao hơn giàn khoảng 20cm mới bấm ngọn, tạo 2-4 cành cấp 1 khỏe mạnh. Nuôi cành cấp 1 dài 80-100cm, sau đó bấm ngọn tạo 10-20 cành cấp 2 (cành quả). Cách này khiến cây phủ giàn chậm hơn nhưng tạo bộ khung vững chắc, cành khỏe và cho năng suất ổn định lâu dài với tỉ lệ cành chết thấp hơn.
Trong quá trình cây leo, cần thường xuyên buộc cố định các cành vào giàn để tránh bị gãy do gió hoặc trọng lượng của cành/quả, đồng thời đảm bảo cành phân bố đều, không chồng chéo lên nhau. Nên sử dụng dây buộc có khả năng tự hủy như dây chuối để tránh làm tổn thương vỏ cây.
Bón Phân Cho Cây Nho
Cây nho cần được cung cấp dinh dưỡng đầy đủ để phát triển và cho quả. Trong năm đầu tiên sau khi trồng nho bằng cành, nếu đất đã được bón lót tốt, bạn không cần bón thêm phân hóa học, chủ yếu tập trung vào việc cung cấp đủ nước và ánh sáng để cây bén rễ và xây dựng bộ khung cơ bản.
Từ năm thứ hai trở đi, khi cây đã phát triển ổn định và chuẩn bị cho vụ quả đầu tiên, việc bón phân định kỳ là cần thiết. Ưu tiên sử dụng các loại phân hữu cơ hoai mục như phân bò, phân dê, phân gà, hoặc phân trùn quế để bón cho gốc, giúp cải tạo đất, cung cấp dinh dưỡng từ từ và an toàn cho sức khỏe người sử dụng. Bón phân hữu cơ thường được thực hiện vào cuối mùa đông (sau khi cắt tỉa) và sau khi thu hoạch.
Ngoài phân hữu cơ, có thể bổ sung phân vô cơ theo nhu cầu của từng giai đoạn:
- Trước khi cây nảy chồi (sau cắt tỉa): Bón phân có hàm lượng Đạm (N) cao để kích thích cành lá phát triển (ví dụ: phân SA, Ure).
- Giai đoạn ra hoa, đậu quả: Bổ sung thêm Lân (P) và Kali (K) (ví dụ: NPK tỷ lệ cân đối hoặc thiên về P, K).
- Giai đoạn quả đang lớn và chín: Tập trung bón Kali (K) để tăng kích thước, độ ngọt và màu sắc của quả (ví dụ: KCl).
Khi bón phân hóa học, cần pha loãng theo đúng tỷ lệ khuyến cáo và tưới đều xung quanh gốc, tránh bón trực tiếp vào gốc gây bỏng rễ.
Phòng Trừ Sâu Bệnh Hại Nho
Cây nho có thể gặp một số loại sâu bệnh phổ biến ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng quả. Việc phòng ngừa chủ động và áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) là cách hiệu quả và an toàn, đặc biệt khi trồng nho bằng cành tại nhà để tiêu thụ.
Một Số Sâu Bệnh Thường Gặp:
- Nhện đỏ: Gây hại chồi non và lá bánh tẻ, hút nhựa làm lá bị lấm tấm vàng, nặng có thể làm chồi khô héo.
- Bọ rầy, rệp sáp: Chích hút nhựa trên thân, lá, ngọn và chùm quả non, gây héo ngọn, quả nhỏ, nứt và tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển.
- Bệnh phấn trắng: Xuất hiện các đốm bột trắng xám trên lá, cành non, chùm hoa và quả, làm lá biến dạng, rụng hoa, quả nứt và thối.
- Bệnh thán thư: Gây đốm đen trên lá, cành và quả, làm quả thối rụng hàng loạt.
- Bệnh sương mai: Gây đốm dầu trên mặt lá, lớp mốc trắng mặt dưới, làm lá rụng sớm, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây.
Biện Pháp Phòng Trừ An Toàn:
Đối với trồng nho tại nhà, ưu tiên các biện pháp canh tác và sinh học trước khi cân nhắc sử dụng thuốc hóa học:
- Chọn giống kháng bệnh: Lựa chọn các giống nho có khả năng kháng hoặc chống chịu tốt với các bệnh phổ biến tại địa phương.
- Chuẩn bị đất và vị trí trồng: Đảm bảo đất sạch bệnh, thoát nước tốt và vị trí trồng thông thoáng, đầy đủ ánh nắng giúp hạn chế nấm bệnh phát triển.
- Vệ sinh vườn: Thường xuyên làm sạch cỏ dại dưới gốc, thu gom lá già, cành bệnh và quả thối để loại bỏ nguồn bệnh.
- Cắt tỉa hợp lý: Cắt tỉa tạo hình và tỉa xanh đúng kỹ thuật giúp giàn nho thông thoáng, tăng cường lưu thông khí và ánh sáng, giảm ẩm độ, từ đó hạn chế bệnh.
- Tưới nước đúng cách: Tránh tưới nước làm ướt lá và chùm quả vào chiều tối, giảm nguy cơ nấm bệnh.
- Sử dụng lưới che: Che lưới khi nho ra quả giúp bảo vệ chùm quả khỏi bị chim, côn trùng gây hại.
- Tận dụng thiên địch: Khuyến khích sự phát triển của các loài côn trùng có ích (thiên địch) như bọ rùa, bọ mắt vàng để kiểm soát các loài sâu hại như rệp, nhện.
- Biện pháp hữu cơ: Sử dụng các chế phẩm sinh học, nấm đối kháng (ví dụ: Trichoderma cho đất), hoặc các loại thuốc bảo vệ thực vật nguồn gốc sinh học khi cần thiết.
Chỉ sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học khi dịch bệnh bùng phát mạnh và không thể kiểm soát bằng các biện pháp khác, tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn sử dụng, liều lượng, thời gian cách ly để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
Thu Hoạch Và Bảo Quản Nho
Thời điểm thu hoạch nho thường vào cuối hè hoặc đầu thu, tùy thuộc vào giống và điều kiện khí hậu. Điều quan trọng là chỉ thu hoạch khi nho đã chín hoàn toàn trên cây, vì quả nho sẽ không tiếp tục chín ngọt sau khi hái. Dấu hiệu nhận biết nho chín bao gồm: màu sắc đạt chuẩn của giống (chuyển từ xanh sang đỏ, tím, đen hoặc giữ màu xanh đặc trưng nhưng đậm hơn), quả căng mọng, mềm hơn khi ấn nhẹ, và đặc biệt là vị ngọt thanh (thay vì chua). Hạt nho bên trong thường chuyển sang màu nâu.
Khi thu hoạch, dùng kéo sắc cắt cả chùm ra khỏi cành, tránh làm dập nát quả. Cầm vào cuống chùm thay vì cầm trực tiếp vào quả. Sau khi thu hoạch, có thể giữ nho ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Đối với nhu cầu gia đình, nho có thể được bảo quản trong tủ lạnh sau khi rửa sạch và để ráo nước. Để nho tươi lâu hơn và giữ được hương vị đặc trưng, nên bảo quản trong hộp hoặc túi thoáng khí riêng biệt, tránh để chung với các loại trái cây khác (như táo, chuối) vì chúng có thể phát ra khí ethylene làm nho nhanh chín và hỏng.
Cách trồng nho bằng cành đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ thuật, nhưng hoàn toàn khả thi ngay cả với những người mới bắt đầu. Áp dụng đúng các bước từ chuẩn bị cành giâm, đất trồng, đến các kỹ thuật chăm sóc như tưới nước, cắt tỉa, bón phân và phòng trừ sâu bệnh, bạn sẽ có thể tự tay thu hoạch những chùm nho mọng nước ngay tại khu vườn của mình. Chúc bạn thành công trên hành trình trở thành người trồng nho tại gia!