Riềng là loại gia vị và dược liệu quen thuộc trong ẩm thực Việt. Không chỉ là nguyên liệu không thể thiếu cho các món ăn đặc trưng, riềng còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe. Việc tự cách trồng riềng tại nhà đang trở nên phổ biến, giúp bạn luôn có sẵn củ riềng tươi ngon, an toàn vệ sinh thực phẩm ngay trong vườn nhà hoặc ban công. Kỹ thuật trồng riềng tại nhà không quá phức tạp, ai cũng có thể thực hiện được chỉ với một chút kiến thức cơ bản và sự chăm sóc phù hợp. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết cách trồng riềng để đạt năng suất tốt nhất.
Đặc điểm cơ bản của cây riềng
Cây riềng, thuộc họ gừng với tên khoa học là Alpinia officinarum, Hance, là một loại cây thân thảo sống lâu năm. Thân cây mọc thẳng từ phần củ (thân rễ) ngầm dưới đất. Củ riềng mọc ngang, phát triển thành nhiều nhánh, thường có kích thước lớn hơn củ nghệ. Ruột củ có màu trắng hoặc hơi vàng, chứa nhiều chất xơ. Vỏ củ có màu đỏ nâu, bề mặt có các khoang rõ rệt và đôi khi còn có vảy mềm bao phủ. Đặc trưng của củ riềng là mỗi nhánh đều có khả năng phát triển thành mầm mới, đây chính là vật liệu để nhân giống.
Thân cây riềng xốp, phần gốc có vảy màu tía và chuyển dần sang xanh khi lên cao. Lá cây riềng không có cuống, mọc ôm sát vào thân và xếp thành hai dãy so le nhau, hình dạng lá giống mũi mác nhọn ở đầu. Hoa riềng có màu trắng, mọc thành chùm từ ngọn cây và phân nhiều nhánh. Nếu được thụ phấn, hoa sẽ kết quả, quả riềng hình cầu có lông và chứa hạt bên trong. Cây riềng thường cao hơn gừng hay nghệ, có thể đạt tới 1.5 mét. Đặc biệt, riềng có khả năng thích nghi tốt với nhiều điều kiện môi trường khác nhau.
Lợi ích và ứng dụng của củ riềng
Củ riềng không chỉ là một loại gia vị thông thường mà còn là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền. Trong ẩm thực, riềng là thành phần không thể thiếu trong nhiều món ăn truyền thống của Việt Nam, nổi bật nhất phải kể đến món thịt chó. Vị cay thơm đặc trưng của riềng giúp át đi mùi tanh và làm tăng hương vị đậm đà cho món ăn này. Ngoài ra, riềng còn được dùng để chế biến các món ăn với ốc, lươn, hay các loại thực phẩm dễ có mùi tanh khác, vừa khử mùi hiệu quả vừa kích thích vị giác.
Về mặt y học, củ riềng chứa hàm lượng tinh dầu đáng kể (0.5 – 1%) với màu vàng xanh, có kết cấu sền sệt. Tinh dầu này mang lại nhiều công dụng trị liệu. Riềng có tác dụng kích thích hệ tiêu hóa, giúp giảm đầy hơi, chướng bụng và hỗ trợ điều trị các cơn đau dạ dày nhẹ. Trong dân gian, riềng còn được dùng để chữa sốt rét, trúng gió, và làm giảm các triệu chứng nôn mửa. Sự kết hợp giữa riềng, sả và lá bưởi đun lấy nước để xông hơi là một phương pháp hiệu quả để chữa cảm cúm, giúp giải cảm và làm ấm cơ thể.
Chuẩn bị trước khi trồng riềng tại nhà
Để bắt đầu cách trồng riềng tại nhà thành công, việc chuẩn bị kỹ lưỡng các yếu tố cần thiết là vô cùng quan trọng. Quá trình này bao gồm việc lựa chọn giống, chuẩn bị củ giống, chọn không gian và dụng cụ trồng, cũng như chuẩn bị đất phù hợp.
Lựa chọn giống riềng phù hợp
Có hai giống riềng phổ biến là riềng trắng và riềng đỏ. Cả hai đều có thể trồng tại nhà và mang lại năng suất tốt nếu được chăm sóc đúng kỹ thuật. Riềng đỏ thường có mùi thơm đậm hơn một chút so với riềng trắng. Bạn có thể mua củ giống tại các chợ truyền thống, cửa hàng nông sản, hoặc các đơn vị chuyên cung cấp vật tư nông nghiệp uy tín như hatgiongnongnghiep1.vn, đảm bảo củ giống khỏe mạnh, không sâu bệnh.
Chuẩn bị củ giống
Chọn những củ riềng già, to khỏe, không bị sứt sẹo hay dấu hiệu bệnh tật. Cắt củ riềng thành các đoạn nhỏ, mỗi đoạn có ít nhất 1-2 mắt mầm (chồi) rõ ràng. Để các đoạn củ này ở nơi thoáng mát khoảng 1-2 ngày cho vết cắt khô lại trước khi trồng, điều này giúp ngăn ngừa nấm bệnh xâm nhập. Nếu có củ riềng đã nảy mầm sẵn, bạn có thể sử dụng trực tiếp. Đảm bảo phần củ giống có rễ và mầm phát triển tốt để cây nhanh chóng bén rễ và sinh trưởng.
Chọn chậu, thùng xốp hoặc vị trí trồng
Cây riềng có bộ rễ và thân rễ (củ) phát triển ăn sâu và lan rộng dưới lòng đất, do đó, nếu trồng trong chậu hoặc thùng xốp, bạn cần chọn loại có kích thước lớn, sâu và rộng để cây có đủ không gian phát triển củ tối ưu. Chiều sâu lý tưởng cho chậu trồng riềng ít nhất là 30-40cm. Đáy chậu hoặc thùng xốp bắt buộc phải có lỗ thoát nước tốt để tránh tình trạng ngập úng gây thối củ. Nếu trồng trực tiếp ngoài vườn, hãy chọn vị trí đất cao ráo, thoát nước tốt, tránh những chỗ trũng dễ bị đọng nước khi mưa.
Chuẩn bị đất trồng riềng
Riềng là loại cây khá dễ tính với đất, có thể thích nghi với nhiều loại đất khác nhau. Tuy nhiên, để cây sinh trưởng tốt và cho năng suất củ cao, đất trồng cần giàu mùn, tơi xốp và đặc biệt là thoát nước thật tốt. Đất pha cát, đất thịt nhẹ hoặc hỗn hợp đất trồng cây trộn thêm phân hữu cơ hoai mục (phân chuồng, phân trùn quế, hoặc phân compost) theo tỷ lệ 1:3 (1 phần phân hữu cơ : 3 phần đất) là lựa chọn lý tưởng. Việc bón lót phân hữu cơ giúp cung cấp dinh dưỡng ban đầu và cải thiện cấu trúc đất, tạo môi trường thuận lợi cho rễ và củ phát triển.
Củ riềng với các nhánh và vảy đặc trưng
Hướng dẫn các bước trồng riềng tại nhà
Sau khi đã hoàn tất việc chuẩn bị, bạn có thể tiến hành trồng riềng theo các bước đơn giản sau để đảm bảo cây bén rễ và bắt đầu quá trình sinh trưởng. Dù trồng trong chậu hay trên luống nhỏ, kỹ thuật cơ bản đều tương tự nhau.
Thời vụ trồng riềng
Riềng là cây trồng quanh năm, tuy nhiên, thời điểm trồng thích hợp nhất để củ phát triển tốt và ít sâu bệnh là vào mùa khô hoặc đầu mùa mưa. Điều này là do riềng có khả năng chịu hạn tốt và củ phát triển mạnh mẽ trong điều kiện khô ráo, nắng đẹp. Tránh trồng vào giai đoạn mưa lớn kéo dài dễ gây ngập úng và thối củ, đặc biệt nếu hệ thống thoát nước không đảm bảo. Ở miền Bắc Việt Nam, thời điểm cuối xuân đầu hè hoặc cuối hè đầu thu thường là lý tưởng.
Kỹ thuật đặt củ giống và lấp đất
Đối với trồng trong chậu/thùng: Đổ đất đã chuẩn bị vào chậu, cách miệng chậu khoảng 5-7cm. Đặt củ giống đã chuẩn bị lên mặt đất, với phần mầm hướng lên trên hoặc nằm ngang nếu mầm chưa rõ. Mỗi chậu lớn có thể trồng 1-2 đoạn củ giống tùy kích thước chậu. Đối với trồng trên luống nhỏ/mảnh đất trống: Đào hố hoặc rạch hàng trên luống đất đã làm tơi xốp và bón lót. Hố sâu khoảng 10-15cm. Đặt củ giống vào hố. Sau khi đặt củ giống, nhẹ nhàng lấp đất lại sao cho phủ kín củ một lớp dày khoảng 5-7cm. Nén nhẹ đất xung quanh để củ được giữ chặt, tránh bị xê dịch khi tưới nước.
Tưới nước sau khi trồng
Ngay sau khi trồng xong, hãy tưới nước nhẹ nhàng để làm ẩm đất. Sử dụng vòi tưới phun sương hoặc ấm tưới có đầu sen để tránh làm xói đất và bật củ giống lên. Đảm bảo đất đủ ẩm nhưng không bị sũng nước. Sau lần tưới đầu tiên, duy trì độ ẩm cho đất bằng cách tưới nước đều đặn, đặc biệt là trong giai đoạn đầu khi cây chưa ra rễ mạnh và trong những ngày nắng nóng.
Chăm sóc cây riềng tại nhà để đạt năng suất cao
Việc chăm sóc đúng cách là chìa khóa để cây riềng phát triển khỏe mạnh và cho thu hoạch củ bội thu ngay tại nhà. Dưới đây là các kỹ thuật chăm sóc cơ bản cần lưu ý.
Tưới nước định kỳ
Cây riềng chịu hạn tốt hơn là chịu úng. Do đó, không cần tưới nước quá nhiều. Chỉ tưới khi thấy lớp đất mặt khô đi. Tần suất tưới nước phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và loại đất trồng. Vào mùa khô hoặc những ngày nắng gắt, có thể cần tưới 1-2 ngày/lần. Vào mùa mưa hoặc khi thời tiết mát mẻ, giảm tần suất tưới hoặc ngừng tưới nếu đất đã đủ ẩm. Luôn kiểm tra độ ẩm của đất trước khi tưới để tránh tình trạng thừa nước làm thối củ.
Bón phân cho cây riềng
Để cây riềng phát triển tốt và cho nhiều củ, cần bổ sung dinh dưỡng định kỳ. Khoảng 1-2 tháng sau khi trồng, cây đã bén rễ và bắt đầu phát triển thân lá. Lúc này, có thể bón thúc lần đầu bằng phân hữu cơ hoai mục hoặc phân NPK với liều lượng phù hợp (khoảng 50-100g phân NPK pha loãng cho mỗi gốc hoặc một nắm nhỏ phân hữu cơ). Định kỳ 1-2 tháng bón thúc một lần trong suốt quá trình cây sinh trưởng. Bón phân cách gốc cây khoảng 10-15cm và kết hợp với việc vun gốc.
Kiểm soát sâu bệnh hại
Cây riềng trồng tại nhà thường ít bị sâu bệnh tấn công nghiêm trọng nếu được chăm sóc tốt và trồng trong điều kiện thoát nước. Tuy nhiên, cần đề phòng bệnh thối củ do úng nước hoặc nấm. Chọn củ giống khỏe mạnh, trồng ở nơi thoát nước tốt và tránh tưới nước quá nhiều là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Nếu phát hiện cây có dấu hiệu bệnh, cần xử lý kịp thời.
Vun gốc cho cây
Khi cây riềng đạt chiều cao khoảng 30-40cm, tiến hành vun gốc lần đầu. Vun gốc là việc bồi thêm đất xung quanh gốc cây, tạo thành một ụ nhỏ. Việc này giúp rễ cây bám chắc hơn, giữ ẩm tốt hơn vào mùa khô và quan trọng là khuyến khích củ riềng phát triển mạnh mẽ và lan rộng hơn dưới lòng đất, từ đó tăng năng suất thu hoạch. Định kỳ sau mỗi lần bón phân hoặc khi thấy rễ/củ bắt đầu nổi lên mặt đất, bạn có thể tiếp tục vun gốc bổ sung.
Thời điểm và cách thu hoạch riềng tại nhà
Khoảng 5-6 tháng sau khi trồng, cây riềng thường bắt đầu cho thu hoạch củ đầu tiên. Dấu hiệu nhận biết là khi các lá ở gốc cây bắt đầu chuyển sang màu vàng nhạt hoặc hơi khô đi.
Đối với trồng tại nhà, bạn không nhất thiết phải nhổ toàn bộ cây cùng một lúc. Kỹ thuật thu hoạch riềng được ưa chuộng là tỉa dần củ. Nhẹ nhàng đào đất xung quanh gốc cây, tìm những nhánh củ đã phát triển đủ lớn và bẻ hoặc cắt lấy phần củ cần dùng. Sau khi tỉa củ, vun đất lại vào gốc cây và tiếp tục chăm sóc, bón phân (nếu đến kỳ). Cây riềng mẹ sẽ tiếp tục ra mầm mới và phát triển thêm củ ở các nhánh còn lại. Bằng cách tỉa dần, bạn có thể có nguồn củ riềng tươi ngon để sử dụng liên tục trong nhiều tháng, thậm chí là quanh năm từ một vài gốc cây.
Thu hoạch củ riềng tươi ngon tại vườn nhà
Tựu chung lại, cách trồng riềng tại nhà khá đơn giản và mang lại nhiều lợi ích thiết thực, từ nguồn gia vị tươi sạch đến vị thuốc quý trong nhà. Với kỹ thuật chăm sóc cơ bản và việc áp dụng đúng các bước đã hướng dẫn, bạn hoàn toàn có thể sở hữu những bụi riềng xanh tốt, cho thu hoạch quanh năm ngay tại không gian sống của mình. Chúc các bạn thành công với mô hình trồng riềng tại nhà này!