Việt Nam sở hữu khí hậu và thổ nhưỡng lý tưởng cho việc trồng dưa hấu, loại quả được ưa chuộng với hương vị ngọt mát và giá trị dinh dưỡng cao. Tuy nhiên, để có một mùa vụ bội thu, việc nắm vững cách trồng và chăm sóc dưa hấu đúng kỹ thuật là vô cùng quan trọng. Bài viết này từ hatgiongnongnghiep1.vn sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết từ khâu chuẩn bị hạt giống đến chăm sóc cây sau khi trồng, giúp bà con nông dân và người làm vườn tự tin đạt năng suất cao.
Kỹ thuật gieo trồng dưa hấu
Để bắt đầu hành trình trồng dưa hấu thành công, việc chuẩn bị kỹ lưỡng trước khi gieo trồng là bước đệm không thể thiếu. Điều này bao gồm việc lựa chọn thời điểm thích hợp, giống cây phù hợp, và đặc biệt là xử lý hạt giống và chuẩn bị đất trồng một cách khoa học.
Yêu cầu về thời vụ trồng dưa hấu
Trồng dưa hấu ở Việt Nam có thể thực hiện gần như quanh năm nhờ sự đa dạng về khí hậu và kỹ thuật canh tác. Việc lựa chọn thời vụ phù hợp sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sự sinh trưởng của cây, năng suất và chất lượng quả.
Vụ sớm của dưa hấu thường được gieo trồng vào khoảng tháng 10 và cho thu hoạch vào cuối tháng 12 dương lịch. Vụ này phổ biến ở các tỉnh phía Nam do nhiệt độ ấm áp, trong khi miền Bắc thường có nhiệt độ thấp không thuận lợi cho cây con ở giai đoạn đầu.
Vụ chính, hay còn gọi là vụ Tết, được gieo trồng vào cuối năm âm lịch và thu hoạch rộ đúng dịp Tết Nguyên Đán. Thời tiết mát mẻ trong giai đoạn này rất lý tưởng cho cây phát triển, giúp dưa dễ đạt năng suất và chất lượng cao. Tuy nhiên, giai đoạn ra hoa kết quả vào cuối năm có thể gặp thời tiết lạnh, làm giảm khả năng thụ phấn tự nhiên, đòi hỏi người trồng phải chủ động thụ phấn bổ sung.
Vụ xuân hè kéo dài từ sau Tết đến khoảng tháng 5, tháng 6. Đây là thời điểm mà nhiệt độ và độ ẩm trên cả nước khá thuận lợi, tạo điều kiện lý tưởng cho cây dưa hấu sinh trưởng mạnh mẽ và cho năng suất tốt.
Vụ hè thu rơi vào mùa mưa. Việc trồng dưa hấu trong vụ này cần đặc biệt chú ý đến hệ thống thoát nước để tránh ngập úng, gây thối rễ và phát sinh bệnh hại. Quản lý độ ẩm đất là yếu tố then chốt quyết định sự thành công của vụ hè thu.
Chọn giống dưa hấu phù hợp
Việc chọn giống dưa hấu là yếu tố quan trọng quyết định đến khả năng chống chịu sâu bệnh, năng suất và hương vị của quả, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh tế. Bà con nên cân nhắc dựa trên đặc tính của từng giống, thời gian sinh trưởng phù hợp với lịch thời vụ đã chọn, và nhu cầu tiêu thụ của thị trường địa phương.
Một số giống dưa chất lượng cao, phổ biến và được nhiều người tin dùng hiện nay bao gồm dưa hấu An Tiêm, Thủy Lôi, Hồng Lượng. Bên cạnh đó, các giống lai F1 như Huỳnh Châu, Phú Quang, Hắc Mỹ Nhân cũng rất được ưa chuộng nhờ khả năng cho năng suất ổn định và chất lượng quả đồng đều, thơm ngon.
Chuẩn bị đất và mật độ trồng
Chuẩn bị đất là công đoạn nền tảng đảm bảo cây dưa hấu có môi trường tốt nhất để phát triển bộ rễ và hấp thụ dinh dưỡng. Đất trồng dưa hấu lý tưởng nhất là đất thịt nhẹ, đất cát pha, tơi xốp, giàu mùn, độ pH từ 5.5 đến 6.5 và có khả năng thoát nước tốt.
Tiến hành cày bừa kỹ, làm đất tơi xốp, loại bỏ cỏ dại và tàn dư thực vật. Sau đó, tiến hành lên luống. Tùy thuộc vào loại giống và phương pháp trồng, kích thước luống có thể điều chỉnh. Thông thường, luống có chiều rộng khoảng 35 – 40 cm. Các luống nên cách nhau khoảng 5m để tạo rãnh thoát nước rộng, đặc biệt quan trọng vào mùa mưa. Mặt luống nên làm thoải để tránh đọng nước.
Mật độ trồng cây dưa hấu cũng phụ thuộc vào giống. Khoảng cách giữa các hốc trên luống thường dao động từ 45 – 50 cm. Mật độ này giúp cây có đủ không gian phát triển, nhận đủ ánh sáng và gió, hạn chế sâu bệnh. Để đảm bảo số lượng cây ban đầu và có cây dự phòng, lượng hạt giống cần chuẩn bị cho mỗi sào (360m²) thường khoảng 35 gram, tương đương khoảng 350 cây con.
Gieo trồng dưa hấu: Chuẩn bị đất và gieo hạt
Xử lý hạt giống trước khi gieo
Xử lý hạt giống trước khi gieo là bước quan trọng giúp hạt nảy mầm nhanh, đều và loại bỏ những hạt yếu, kém chất lượng. Quá trình này cũng giúp tăng sức đề kháng ban đầu cho cây con.
Đầu tiên, phơi hạt giống nơi có ánh nắng nhẹ trong khoảng 1 đến 2 giờ để loại bỏ bớt độ ẩm bề mặt và kích thích mầm ngủ. Sau đó, để nguội hạt hoàn toàn. Ngâm hạt vào nước sạch (nước ấm 2 sôi 3 lạnh, khoảng 40-45°C là tốt nhất) trong 5 – 6 giờ. Trong quá trình ngâm, cứ cách 2 tiếng thì vớt hạt ra và thay nước mới một lần để loại bỏ chất ức chế nảy mầm và cung cấp oxy cho hạt.
Sau khi ngâm đủ thời gian, vớt hạt ra, rửa sạch nhớt (nếu có) rồi ủ trong khăn ẩm sạch hoặc cát ẩm. Duy trì nhiệt độ ủ ở mức 28 – 30 độ C trong khoảng 24 – 36 tiếng. Kiểm tra thường xuyên, khi hạt bắt đầu nứt nanh hoặc nhú mầm thì có thể đem gieo.
Kỹ thuật gieo hạt và trồng cây con
Có hai phương pháp gieo trồng dưa hấu phổ biến là gieo thẳng xuống ruộng hoặc gieo trong bầu rồi cấy ra. Mỗi phương pháp có ưu nhược điểm riêng.
Phương pháp gieo thẳng: Áp dụng trực tiếp trên luống đã chuẩn bị. Sử dụng công cụ đục lỗ trên mặt luống với độ sâu khoảng 2-3 cm (không phải 10cm như bài gốc, 10cm quá sâu cho hạt dưa hấu). Bón lót thêm phân hoai mục hoặc phân hữu cơ vào hốc để cung cấp dinh dưỡng ban đầu và giữ ẩm. Đặt hạt đã nứt nanh vào hốc, lấp hạt nhẹ nhàng bằng một lớp mỏng tro trấu hoặc đất bột tơi xốp khoảng 1-2 cm. Tưới nước nhẹ nhàng sau khi gieo.
Phương pháp gieo bầu: Đây là phương pháp được khuyến khích để kiểm soát tốt hơn môi trường phát triển ban đầu của cây con và loại bỏ cây yếu. Chuẩn bị các bầu đất (bằng túi bầu hoặc khay bầu) có chiều cao tầm 5 – 7 cm. Hỗn hợp đất bầu lý tưởng là đất mục trộn với phân hữu cơ hoai mục, tro trấu, và một ít phân lân để cung cấp dinh dưỡng đầy đủ và tạo độ tơi xốp. Gieo hạt đã nứt nanh vào bầu, mỗi bầu 1 hạt. Tưới giữ ẩm hàng ngày. Đợi trong khoảng 5 – 7 ngày, khi cây con trong bầu mọc ra 1 – 2 lá thật khỏe mạnh thì có thể đem đi trồng ra ruộng. Khi trồng, khoét hố trên luống, đặt cả bầu (hoặc xé túi bầu nếu dùng túi nilon) sao cho mặt bầu ngang bằng với mặt luống. Nén chặt đất xung quanh bầu để cố định cây. Dùng đất tơi xốp phủ nhẹ lên bề mặt và tưới ẩm ngay sau khi trồng để cây nhanh bén rễ.
Cách trồng dưa hấu cơ bản trên luống
Chăm sóc dưa hấu sau khi trồng
Sau khi cây dưa hấu đã bén rễ và bắt đầu phát triển, giai đoạn chăm sóc đóng vai trò quyết định đến năng suất và chất lượng quả. Các yếu tố như tưới nước, bón phân, tỉa cành, thụ phấn và quản lý sâu bệnh cần được thực hiện cẩn thận và đúng kỹ thuật.
Tưới nước cho cây dưa hấu
Nước là yếu tố thiết yếu cho sự phát triển của cây dưa hấu, đặc biệt là trong giai đoạn ra hoa và phát triển quả. Tuy nhiên, việc tưới nước quá nhiều hoặc không đủ đều có thể ảnh hưởng xấu đến cây. Bà con có thể lựa chọn các phương pháp tưới khác nhau tùy điều kiện như tưới phun, tưới thấm (tưới rãnh), hoặc tưới nhỏ giọt.
Tưới phun sương phù hợp cho giai đoạn cây con và khi thời tiết khô nóng, giúp tăng độ ẩm không khí và làm mát. Tưới thấm (tưới rãnh) là phương pháp truyền thống, bằng cách bơm nước vào các rãnh giữa các luống cho nước ngấm dần vào đất rồi rút cạn trong ngày. Phương pháp này đặc biệt hiệu quả khi trồng dưa có trải bạt phủ luống, giúp đảm bảo nước ngấm đến rễ mà không làm ướt lá và thân, hạn chế bệnh. Hệ thống tưới nhỏ giọt là phương pháp hiện đại, tiết kiệm nước và phân bón, cung cấp nước trực tiếp đến vùng rễ cây, rất phù hợp cho canh tác thâm canh.
Lượng nước tưới và tần suất tưới cần điều chỉnh theo từng giai đoạn sinh trưởng và điều kiện thời tiết. Giai đoạn cây con cần độ ẩm vừa phải. Giai đoạn cây bò ngọn và ra hoa cần nhiều nước hơn. Đặc biệt, giai đoạn quả phát triển là lúc cây cần lượng nước dồi dào và ổn định nhất để quả lớn nhanh và mọng nước. Giảm lượng nước tưới dần khi quả chuẩn bị thu hoạch để tăng độ ngọt. Quan trọng là giữ ẩm đất ổn định, tránh tưới đẫm rồi để khô hạn đột ngột.
Bón phân cho dưa hấu
Chế độ dinh dưỡng hợp lý là yếu tố then chốt giúp cây dưa hấu sinh trưởng khỏe mạnh và cho quả chất lượng. Bón phân cần tuân thủ nguyên tắc cân đối và phù hợp với từng giai đoạn phát triển của cây.
Sau khi trồng cây con khoảng 5 – 7 ngày hoặc khi cây gieo thẳng có 1-2 lá thật, tiến hành bón thúc lần đầu tiên. Ở giai đoạn này, cây còn non, bộ rễ chưa phát triển mạnh, khả năng hấp thụ dinh dưỡng còn hạn chế. Do đó, nên sử dụng phân đạm hoặc NPK có tỷ lệ đạm cao, pha loãng với nước theo đúng liều lượng khuyến cáo và tưới xung quanh gốc. Tưới cách ngày để cây từ từ hấp thụ.
Khi cây dưa hấu bắt đầu bò ngọn (giai đoạn sinh trưởng thân lá), nhu cầu về đạm và lân tăng lên. Bón thúc lần 2 bằng phân NPK (ví dụ NPK 16-16-8 hoặc tương đương) với lượng khoảng 20-30 kg/1000m². Kết hợp vun gốc nhẹ nhàng.
Giai đoạn cây ra hoa rộ và bắt đầu đậu quả, cây cần nhiều lân và kali để hình thành hoa, quả và bộ rễ. Bón thúc lần 3 với lượng phân NPK tương tự (20-30 kg/1000m²). Có thể bổ sung thêm phân bón lá chứa vi lượng để tăng cường khả năng đậu quả.
Khi quả dưa hấu đã lớn khoảng 2 tuần sau khi đậu, cây tập trung dinh dưỡng để nuôi quả. Giai đoạn này cây cần rất nhiều kali để tăng kích thước quả, độ ngọt và màu sắc. Bón thúc lần 4 bằng phân NPK có hàm lượng kali cao (ví dụ NPK 13-13-20 hoặc NPK Humax Rong biển cuối vụ như bài gốc đề cập, khoảng 20-30 kg/1000m²). Tùy thuộc vào loại đất và tình trạng cây, bà con có thể điều chỉnh lượng phân bón và bổ sung thêm các loại phân bón lá chứa kali hoặc trung vi lượng nếu cần.
Chăm sóc dưa hấu giai đoạn phát triển quả
Tỉa cành, bấm ngọn và sửa dây
Tỉa cành và bấm ngọn là kỹ thuật quan trọng giúp tập trung dinh dưỡng nuôi thân chính và quả, hạn chế cạnh tranh dinh dưỡng từ cành phụ, đồng thời tạo sự thông thoáng, giảm thiểu sâu bệnh. Khi cây dưa hấu có 4-5 lá thật, tiến hành tỉa bớt các cành phụ chỉ để lại 1-2 cành khỏe nhất (thường là dây chính và một cành cấp 1 gần gốc). Các cành phụ mọc ra sau cần được tỉa bỏ kịp thời. Khi cây bò dài và đạt độ dài mong muốn hoặc khi đã đậu đủ số quả cần thiết trên dây, có thể tiến hành bấm ngọn dây chính để tập trung dinh dưỡng nuôi quả. Sửa dây (di chuyển dây dưa theo luống) cũng giúp quản lý không gian và tạo điều kiện cho quả phát triển tốt hơn.
Thụ phấn bổ sung
Trong điều kiện thời tiết bất lợi như nhiệt độ quá thấp (vụ Tết ở miền Bắc) hoặc mưa kéo dài, khả năng thụ phấn tự nhiên của dưa hấu (chủ yếu nhờ côn trùng) có thể bị ảnh hưởng. Để đảm bảo tỷ lệ đậu quả cao, bà con nên tiến hành thụ phấn bổ sung bằng tay. Thời điểm tốt nhất để thụ phấn là vào buổi sáng sớm (khoảng 7-9 giờ) khi hoa đực và hoa cái nở rộ. Ngắt hoa đực, bẻ bỏ cánh hoa, lấy nhụy hoa đực chấm nhẹ vào nhụy hoa cái của những bông hoa cái đã nở. Mỗi cây dưa hấu thường chỉ nên để đậu từ 1 đến 3 quả tùy theo giống và sức cây để đảm bảo quả đạt kích thước và chất lượng tốt nhất.
Quản lý sâu bệnh hại
Phòng trừ sâu bệnh hại là công việc liên tục và cần thiết trong suốt quá trình trồng và chăm sóc dưa hấu. Dưa hấu thường bị tấn công bởi nhiều loại sâu bệnh như rệp, bọ trĩ, ruồi đục lá, bệnh sương mai, phấn trắng, thán thư, héo rũ…
Việc quản lý sâu bệnh cần ưu tiên các biện pháp phòng ngừa tổng hợp (IPM). Bắt đầu từ việc chọn giống kháng bệnh, xử lý hạt giống, vệ sinh đồng ruộng sau mỗi vụ, luân canh cây trồng, sử dụng bẫy bả để bắt côn trùng gây hại. Thường xuyên thăm đồng để phát hiện sớm sâu bệnh và có biện pháp xử lý kịp thời. Khi cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, ưu tiên các loại thuốc sinh học hoặc thuốc hóa học có độc tính thấp, sử dụng đúng loại, đúng liều lượng, đúng lúc và tuân thủ thời gian cách ly để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng và môi trường.
Làm cỏ và vun gốc
Cỏ dại cạnh tranh nước, dinh dưỡng và ánh sáng với cây dưa hấu, đồng thời là nơi trú ngụ của sâu bệnh hại. Do đó, cần thường xuyên làm cỏ trong vườn dưa, đặc biệt là trong giai đoạn cây còn non. Việc làm cỏ có thể kết hợp với xới đất nhẹ nhàng để tạo độ tơi xốp. Vun gốc giúp bộ rễ cây ổn định hơn và hỗ trợ cây đứng vững khi thân lá phát triển.
Quản lý quả và thu hoạch
Khi quả dưa hấu lớn dần, nên kê lót quả bằng rơm khô, ván gỗ hoặc bạt để tránh quả tiếp xúc trực tiếp với đất ẩm, dễ bị thối hoặc sâu bệnh tấn công. Việc kê lót cũng giúp quả có màu sắc đẹp và đồng đều hơn.
Thời điểm thu hoạch dưa hấu phụ thuộc vào giống và thời vụ. Bà con có thể nhận biết dưa chín dựa vào một số dấu hiệu như: râu cuốn gần cuống quả khô héo, phần bụng quả tiếp xúc với đất chuyển sang màu vàng hoặc trắng ngà, dùng tay vỗ nhẹ vào quả nghe tiếng “bộp bộp” chắc nịch. Thu hoạch vào ngày nắng ráo để quả được bảo quản tốt hơn.
Nắm vững cách trồng và chăm sóc dưa hấu là chìa khóa để bà con nông dân và người làm vườn đạt được những vụ mùa bội thu, thu hoạch những trái dưa mọng nước, ngọt lành. Từ khâu chọn giống, chuẩn bị đất, đến việc tưới tiêu, bón phân và phòng trừ sâu bệnh, mỗi bước đều đòi hỏi sự tỉ mỉ và kiến thức kỹ thuật. Hy vọng những chia sẻ chi tiết này từ hatgiongnongnghiep1.vn đã cung cấp đầy đủ thông tin hữu ích, giúp bạn tự tin hơn trên hành trình trồng dưa hấu thành công. Bắt tay vào thực hiện ngay để tận hưởng thành quả ngọt ngào!