Khoảng cách trồng đào là yếu tố then chốt quyết định sự phát triển, năng suất và tuổi thọ của cây trong vườn. Việc xác định cự ly trồng phù hợp không chỉ giúp cây đào có đủ không gian để quang hợp, hấp thụ dinh dưỡng mà còn tối ưu hóa việc sử dụng đất và tài nguyên. Bài viết này sẽ đi sâu vào tầm quan trọng của khoảng cách trồng, các yếu tố ảnh hưởng và các phương pháp tính toán phổ biến, mang đến cho người trồng cái nhìn toàn diện để đưa ra quyết định hiệu quả nhất cho vườn cây của mình. Thông tin chuyên sâu được tổng hợp từ kinh nghiệm thực tiễn và các nghiên cứu nông nghiệp.
Chuẩn bị Đất cho Vườn Cây Trồng
Công tác chuẩn bị đất là nền tảng vững chắc cho sự thành công của vườn cây, bao gồm việc lựa chọn địa điểm phù hợp và thực hiện các bước cải tạo ban đầu. Việc này đặc biệt quan trọng đối với các loại cây ăn quả lâu năm như đào, đòi hỏi sự ổn định và điều kiện tối ưu trong suốt vòng đời.
Chọn Nơi Đặt Vườn Phù Hợp
Nguyên tắc cơ bản khi chọn nơi đặt vườn là ưu tiên những vùng có điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng đáp ứng yêu cầu sinh thái của loại cây trồng. Đất lý tưởng cần có khả năng thoát nước tốt để tránh úng rễ, lớp đất mặt đủ sâu (thường trên 50cm) và duy trì được độ ẩm cần thiết trong mùa khô hạn. Cần tránh xa các khu vực địa hình dốc lớn, dễ bị xói mòn hoặc những vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của nhiệt độ thấp kéo dài hay sương giá, bởi những yếu tố này có thể gây hại nghiêm trọng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây.
Ngoài ra, cơ sở hạ tầng giao thông và nguồn lao động tại chỗ cũng là những yếu tố cần xem xét. Giao thông thuận tiện giúp giảm chi phí vận chuyển vật tư nông nghiệp và đặc biệt là nông sản sau thu hoạch, đảm bảo chất lượng và giảm thiểu hao hụt. Nguồn lao động dồi dào sẽ đáp ứng kịp thời nhu cầu chăm sóc và thu hoạch, đặc biệt trong các vụ mùa chính. Mặc dù các chỉ tiêu cụ thể có thể khác nhau tùy theo loại cây và địa phương, việc đánh giá kỹ lưỡng các khía cạnh này ngay từ đầu sẽ góp phần quan trọng vào hiệu quả kinh tế lâu dài của vườn.
Các Công Việc Khởi Đầu Trên Đất Trồng
Sau khi đã xác định được địa điểm trồng cây thích hợp, cần tiến hành ngay việc xác định quy mô vườn dựa trên khả năng đầu tư, phương pháp canh tác dự kiến (thủ công hay cơ giới hóa) và năng lực quản lý. Bước tiếp theo là phân chia vườn thành các khu, khoảnh, lô rõ ràng, không quên dành diện tích cho hệ thống đường nội bộ với bề mặt đủ rộng (thường ít nhất 6m) để tiện cho việc đi lại và vận chuyển. Tại các khu vực có gió mạnh hoặc gần bờ biển, việc trồng các loại cây chắn gió như phi lao, keo lá tràm, bạch đàn kết hợp với băng cản lửa là hết sức cần thiết để bảo vệ cây trồng.
Kiểm tra kỹ điều kiện thổ nhưỡng từng phần đất để loại bỏ hoặc cải tạo những khu vực đất thoát nước kém, có quá nhiều đá, lớp đất mặt quá mỏng hoặc đất có các yếu tố bất lợi khác. Tiến hành dọn sạch cỏ dại và thực bì trên toàn bộ diện tích. Đối với đất hoang chưa khai phá, có thể sử dụng máy ủi hoặc máy xúc để dọn gốc cây và cành khô, sau đó dùng máy cày để cày bừa làm tơi đất. Trong trường hợp địa hình đồi núi không cho phép cày bừa, cần chặt cây, nhổ gốc và tiến hành đào hố trồng theo bậc thang tại chỗ. Kỹ thuật này giúp ngăn chặn xói mòn đất và rửa trôi chất dinh dưỡng, đồng thời giữ nước tốt hơn cho gốc cây. Bán kính bậc thang thường khoảng 1.5m, lấy đất phía trên gốc đắp vào phía dưới gốc. Việc đầu tư làm đất kỹ lưỡng ban đầu tuy tốn kém nhưng sẽ giảm đáng kể công sức và chi phí chăm sóc về sau, giúp cây phát triển thuận lợi và sớm cho năng suất cao.
Máy khoan lỗ chuẩn bị cho việc trồng cây theo kỹ thuật
Tính Khoảng cách Trồng Đào (Cự ly Trồng)
Cự ly trồng cây có mối liên hệ mật thiết với yêu cầu sinh lý của cây và đặc tính sinh thái của vùng trồng. Đối với khoảng cách trồng đào hay bất kỳ loại cây ăn quả nào khác, nguyên tắc cơ bản là đảm bảo không có sự cạnh tranh quá mức giữa hệ thống rễ và tán lá của các cây lân cận. Việc xác định cự ly trồng phải cân bằng để tránh tình trạng trồng quá dày hoặc quá thưa, cả hai đều ảnh hưởng tiêu cực đến năng suất tổng thể của vườn.
Trồng với cự ly quá rộng (mật độ cây/ha thấp) sẽ làm giảm năng suất trong những năm đầu vì đất chưa được tận dụng tối đa. Thêm vào đó, cỏ dại sẽ phát triển mạnh trên các khoảng trống này cho đến khi tán cây đủ rộng để che phủ. Ngược lại, chọn cự ly quá hẹp (mật độ cây/ha quá cao) sẽ dẫn đến sự cạnh tranh gay gắt về ánh sáng, chất dinh dưỡng và nước. Điều này làm cho cây kém phát triển, giảm năng suất, chất lượng quả và thậm chí còn rút ngắn tuổi thọ của cây.
Có hai phương pháp phổ biến để lựa chọn cự ly trồng:
- Trồng dày ngay từ đầu rồi tỉa thưa dần: Mục đích là tận dụng tối đa ánh sáng mặt trời khi cây còn non, giúp cây sinh trưởng nhanh và cho năng suất cao trong những năm đầu. Sau đó, dựa vào sự phát triển của cây và tùy theo từng giai đoạn, người trồng sẽ tiến hành tỉa bớt cây để đạt được mật độ và cự ly trồng tối ưu cho giai đoạn trưởng thành.
- Trồng cây theo cự ly tối ưu ngay từ đầu và trồng xen canh: Chọn ngay khoảng cách trồng phù hợp nhất cho cây trưởng thành. Các khoảng trống ban đầu giữa các cây có thể được tận dụng để trồng xen các loại cây ngắn ngày thích hợp nhằm tăng thêm thu nhập, hạn chế cỏ dại và cải thiện điều kiện đất.
Số lượng cây trên 1 hecta sẽ khác nhau tùy thuộc vào cự ly và cách bố trí trồng (đỉnh hình vuông, hình chữ nhật hoặc hình tam giác đều).
Để minh họa cho việc xác định cự ly trồng dựa trên điều kiện sinh thái và kinh nghiệm thực tế, chúng ta có thể tham khảo một số ví dụ về cự ly trồng cây điều được áp dụng ở các quốc gia khác nhau (áp dụng nguyên tắc này cho các loại cây ăn quả khác như đào cần điều chỉnh tùy theo đặc tính của cây đào và điều kiện địa phương):
- Ở Ấn Độ, cự ly trồng phổ biến là 5 x 5m (tương đương 400 cây/ha) và ở một số nơi khác có thể lên tới 15 x 15m (44 cây/ha) tùy mục đích canh tác.
- Ở Đông Bắc Brazil, cự ly thường là 10 x 10m (100 cây/ha) hoặc 8 x 8m (156 cây/ha). Một số nơi bắt đầu với 6 x 6m (227 cây/ha) rồi tỉa thưa để đạt cự ly cuối cùng là 18 x 18m (31 cây/ha).
- Tại Mozambique, cự ly trồng cuối cùng thường đạt 12 x 12m (19 cây/ha).
- Ở Tây Phi, các khuyến cáo về cự ly trồng được đưa ra tùy thuộc vào từng vùng sinh thái:
- Vùng tối ưu: Ban đầu 7 x 7m (169 cây/ha), tỉa thưa lần 1 (5 tuổi) còn 10 x 14m (98 cây/ha), tỉa thưa lần 2 (9 tuổi) còn 14 x 14m (49 cây/ha).
- Vùng thích hợp: Ban đầu 6 x 6m (256 cây/ha), tỉa thưa lần 1 (5 tuổi) còn 8.5 x 12m (128 cây/ha), tỉa thưa lần 2 (9 tuổi) còn 12 x 12m (64 cây/ha).
- Vùng trung bình: Ban đầu 5 x 5m (361 cây/ha), tỉa thưa lần 1 (5 tuổi) còn 7 x 10m (180 cây/ha), tỉa thưa lần 2 (9 tuổi) còn 10 x 10m (100 cây/ha).
Sơ đồ minh họa việc điều chỉnh khoảng cách trồng cây qua tỉa thưa
Ngoài các phương pháp truyền thống, các nghiên cứu mới dựa trên đặc điểm ra hoa kết trái ở ngoại vi tán cây cho thấy phương pháp trồng theo hàng với khoảng cách hàng cách hàng rộng (9 – 12m) và cây cách cây trong hàng hẹp (2 – 3m, đặc biệt với cây giống vô tính) có thể làm tăng năng suất và lợi nhuận trên cùng đơn vị diện tích so với trồng theo ô vuông. Khi áp dụng cách này, nên chọn hướng hàng trồng theo Bắc – Nam để tối ưu hóa khả năng tiếp nhận ánh sáng mặt trời suốt cả ngày. Việc lựa chọn khoảng cách trồng đào cụ thể cần dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về giống đào, điều kiện đất đai, khí hậu tại địa phương và mục tiêu sản xuất của người trồng.
Kỹ Thuật Đào Hố Trồng Cây
Đào hố là một công đoạn quan trọng trong quy trình trồng cây, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển ban đầu của hệ rễ. Việc này nên được tiến hành trước mùa mưa khoảng 1 đến 2 tháng để đất có thời gian “ải”, giúp cải thiện cấu trúc đất và diệt bớt mầm bệnh. Có thể đào hố bằng phương pháp thủ công hoặc sử dụng máy móc chuyên dụng để nâng cao hiệu quả.
Nếu đào hố thủ công, kích thước phổ biến thường là 60x60x60 cm hoặc 50x50x50 cm. Trong trường hợp gặp đất rắn hoặc chai cứng, có thể đào sâu hơn để đảm bảo rễ có không gian phát triển. Khi sử dụng máy, thường dùng máy khoan lỗ chuyên dụng với kích thước lỗ khoan có đường kính ít nhất 30 cm và độ sâu ít nhất 80 cm. Đối với những vùng đất xốp và có lớp đất mặt dày, đôi khi có thể không cần đào hố sâu mà chỉ cần tiến hành đào lật lớp đất ngay tại vị trí trồng cây.
Khi đào hố, một kỹ thuật quan trọng cần lưu ý là tách biệt rõ ràng lớp đất mặt (thường giàu dinh dưỡng hơn) và lớp đất bên dưới. Điều này nhằm mục đích khi lấp hố, lớp đất mặt sẽ được ưu tiên lấp xuống trước, thường trộn thêm khoảng 10-20kg phân chuồng hoai mục để cung cấp dinh dưỡng ban đầu cho cây. Lớp đất bên dưới sẽ được lấp sau cùng, tạo thành lớp đất mặt mới cho gốc cây. Để tránh tình trạng đọng nước gây hại cho cây khi mưa lớn, mặt hố sau khi lấp nên được làm đầy và vun cao hơn mặt nền khoảng 20cm, tạo thành gờ chống trũng nước quanh gốc. Kỹ thuật đào và lấp hố đúng cách góp phần quan trọng vào việc thiết lập môi trường thuận lợi cho hệ rễ cây phát triển mạnh mẽ ngay từ giai đoạn đầu.
Hố trồng cây được chuẩn bị theo kỹ thuật để đảm bảo khoảng cách
Tiến Hành Trồng Cây
Thời điểm trồng cây đóng vai trò quan trọng để đảm bảo tỷ lệ sống sót và sự sinh trưởng ban đầu của cây con. Mặc dù có thể trồng quanh năm ở những nơi có điều kiện tưới tiêu tốt, việc trồng vào mùa khô thường tốn rất nhiều công sức và chi phí tưới nước, đồng thời cây con dễ bị chết do thiếu ẩm. Vì vậy, thời điểm tốt nhất để trồng cây là vào đầu mùa mưa, thường rơi vào khoảng từ tháng 4 đến tháng 7 hàng năm tùy theo từng vùng khí hậu. Trồng vào mùa mưa giúp cây nhận đủ nước tự nhiên, giảm đáng kể công tưới và giúp cây nhanh chóng bén rễ.
Nếu sử dụng phương pháp trồng từ hạt, chỉ cần gieo hạt trực tiếp vào các hố đã được chuẩn bị sẵn theo đúng cự ly. Kỹ thuật gieo hạt đã được trình bày chi tiết trong các tài liệu về nhân giống cây trồng bằng phương pháp hữu tính. Trong trường hợp trồng bằng cây con từ bầu (có thể là cây con từ nhân giống vô tính như chiết, ghép hoặc cây gieo từ hạt trong bầu), cần lựa chọn những cây con đủ tiêu chuẩn về chiều cao, số lá, không sâu bệnh. Khi trồng, thao tác gỡ bỏ túi bầu phải hết sức nhẹ nhàng, tránh làm tổn thương hoặc đứt rễ cây con. Đặt bầu cây vào giữa hố, sau đó lấp đất và nén chặt đất xung quanh gốc để giữ cây đứng vững và đảm bảo rễ tiếp xúc tốt với đất.
Sau khi trồng vài ngày, cần thường xuyên theo dõi tình trạng của cây. Nếu phát hiện cây con bị chết hoặc kém phát triển, cần nhanh chóng trồng dặm lại bằng cây con khác để đảm bảo mật độ đồng đều cho vườn cây. Việc trồng dặm kịp thời giúp vườn cây phát triển đồng đều, tạo thuận lợi cho các công đoạn chăm sóc sau này như bón phân, tưới nước và phòng trừ sâu bệnh. Để có nguồn cây giống chất lượng và vật tư nông nghiệp cần thiết cho quá trình này, bà con có thể tham khảo tại hatgiongnongnghiep1.vn.
Lợi Ích Của Trồng Xen Canh Trong Vườn Cây
Trong những năm đầu sau khi trồng, đặc biệt là với các loại cây lâu năm như đào hay điều, tán lá cây còn nhỏ nên mặt đất vườn vẫn còn trống và nhận nhiều ánh sáng. Tận dụng khoảng trống này để trồng xen canh các loại cây ngắn ngày là một giải pháp hiệu quả nhằm tăng thêm thu nhập cho người nông dân trong thời gian chờ cây trồng chính cho thu hoạch.
Bên cạnh lợi ích kinh tế, việc trồng xen canh còn mang lại nhiều lợi ích nông học quan trọng. Lớp phủ xanh từ cây trồng xen giúp hạn chế sự phát triển của cỏ dại, giảm thiểu công làm cỏ. Thêm vào đó, chúng còn giúp chống xói mòn đất vào mùa mưa và giữ ẩm đất tốt hơn vào mùa khô, tạo môi trường thuận lợi cho hệ vi sinh vật đất phát triển. Đặc biệt, nếu chọn các loại cây họ đậu để trồng xen, chúng còn có khả năng cố định đạm trong không khí, giúp tăng độ phì nhiêu cho đất một cách tự nhiên, đóng vai trò như một loại phân xanh hữu ích.
Các loại cây hoa màu ngắn ngày phổ biến có thể trồng xen trong vườn cây ăn quả bao gồm đậu nành, đậu xanh, bắp, các loại rau màu ngắn ngày khác. Ngoài ra, các cây phủ đất thuộc họ đậu như đậu lông, đậu ma, muồng hoa vàng cũng rất được khuyến khích để cải tạo đất. Đối với các loại cây ăn quả ngắn ngày hoặc cho thu hoạch sớm như chuối, đu đủ, dứa, việc trồng xen cũng mang lại hiệu quả kinh tế và cải thiện điều kiện đất. Một ví dụ điển hình là sự thành công của nông dân Ấn Độ khi kết hợp trồng cây bạch đàn và gỗ tếch trong vườn cây điều ở những năm đầu. Lựa chọn cây trồng xen phù hợp cần dựa trên đặc điểm của cây trồng chính, điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu tại địa phương để đảm bảo sự hài hòa và mang lại hiệu quả tối ưu nhất.
Việc xác định khoảng cách trồng đào là bước đi chiến lược ảnh hưởng lâu dài đến năng suất và sự phát triển bền vững của vườn cây. Bằng cách hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng, áp dụng kỹ thuật chuẩn bị đất và trồng cây đúng cách, cùng với việc tận dụng lợi ích của trồng xen canh, người trồng có thể tạo ra một vườn đào hiệu quả và đạt năng suất cao.